Het effect van aandacht voor tekstsoorten op leesvaardigheid in de bovenbouw van het basisonderwijs

Geplaatst op 13 augustus 2024

Het ontwikkelen van goede leesvaardigheden is een van de belangrijkste doelen in het basisonderwijs. In de bovenbouw, waar leerlingen complexere teksten leren begrijpen, speelt de aandacht voor verschillende tekstsoorten een cruciale rol. Het bewust omgaan met diverse tekstsoorten kan het leesbegrip van leerlingen aanzienlijk verbeteren en hen voorbereiden op verdere studie en levenservaringen. In dit artikel onderzoeken we hoe aandacht voor verschillende tekstsoorten de leesvaardigheid van leerlingen in de bovenbouw kan bevorderen en bespreken we effectieve strategieën voor leerkrachten.

Het Belang van Leesvaardigheid

Leesvaardigheid is essentieel voor het succes van leerlingen, zowel in hun academische carrière als in het dagelijks leven. Het vermogen om teksten effectief te lezen en te begrijpen, stelt leerlingen in staat om kennis op te doen, kritisch na te denken en informatie te verwerken. In de bovenbouw van het basisonderwijs verschuift de focus van technisch lezen naar begrijpend lezen. Hier ligt de nadruk op het begrijpen, interpreteren en analyseren van teksten. Om dit proces te vergemakkelijken, is het belangrijk dat leerlingen worden blootgesteld aan een breed scala aan tekstsoorten.

Verschillende Tekstsoorten in de Bovenbouw

In de bovenbouw maken leerlingen kennis met diverse tekstsoorten, waaronder verhalende, informatieve, instructieve en persuasieve teksten. Elk type tekst heeft specifieke kenmerken en doelen die van invloed zijn op hoe een tekst gelezen en begrepen moet worden.

Verhalende Teksten

Verhalende teksten, zoals verhalen en romans, hebben meestal een duidelijke structuur met een begin, midden en einde. Ze bevatten vaak personages, een setting en een plot. Het begrijpen van verhalende teksten vereist dat leerlingen in staat zijn om de structuur en de intenties van de personages te herkennen.

Informatieve Teksten

Informatieve teksten, zoals nieuwsartikelen en encyclopedieën, zijn bedoeld om informatie te verstrekken. Deze teksten vragen van leerlingen dat ze feiten en details identificeren en evalueren. Het begrijpen van informatieve teksten vraagt om vaardigheden in het onderscheiden van hoofd- en bijzaken en het maken van verbanden tussen verschillende stukken informatie.

Instructieve Teksten

Instructieve teksten geven richtlijnen of stappen voor het uitvoeren van een taak, zoals recepten of handleidingen. Leerlingen moeten in staat zijn om de volgorde van stappen te herkennen en deze nauwkeurig op te volgen om de gewenste uitkomst te bereiken.

Persuasieve Teksten

Persuasieve teksten zijn bedoeld om de lezer te overtuigen van een bepaald standpunt of idee. Ze kunnen worden gevonden in opiniestukken en reclame. Bij het lezen van persuasieve teksten is het belangrijk dat leerlingen de argumenten en overtuigingsmiddelen kunnen identificeren en beoordelen.

Het Effect van Tekstsoorten op Leesvaardigheid

Onderzoek heeft aangetoond dat blootstelling aan en oefening met verschillende tekstsoorten de leesvaardigheid van leerlingen kan verbeteren. Het vertrouwd raken met diverse tekststructuren en -stijlen helpt leerlingen om flexibele leesstrategieën te ontwikkelen die hen in staat stellen om teksten effectiever te begrijpen.

Verhoogde Betrokkenheid

Een breed scala aan tekstsoorten kan de betrokkenheid van leerlingen vergroten. Verhalende teksten kunnen hen bijvoorbeeld boeien door interessante verhalen en personages, terwijl informatieve teksten hun nieuwsgierigheid naar de wereld om hen heen kunnen prikkelen. Het aanbieden van gevarieerde teksten kan de leesmotivatie van leerlingen versterken en hen aanmoedigen om vaker te lezen.

Verbeterde Begripsvaardigheden

Door regelmatig te oefenen met verschillende tekstsoorten, kunnen leerlingen hun begripsvaardigheden aanscherpen. Ze leren om de unieke kenmerken en structuren van elke tekstsoort te herkennen, wat hen helpt om betekenisvolle verbanden te leggen en informatie effectiever te verwerken.

Kritisch Denken en Analyseren

Het omgaan met diverse tekstsoorten stimuleert het kritisch denken en analyseren. Leerlingen leren om argumenten en perspectieven te evalueren, informatie te vergelijken en conclusies te trekken. Deze vaardigheden zijn essentieel voor academisch succes en persoonlijke ontwikkeling.

Effectieve Strategieën voor Leerkrachten

Leerkrachten spelen een cruciale rol bij het bevorderen van leesvaardigheid door middel van diverse tekstsoorten. Hier zijn enkele strategieën die leerkrachten kunnen gebruiken om hun leerlingen te ondersteunen:

1. Gevarieerd Leesmateriaal Aanbieden

Leerkrachten moeten ervoor zorgen dat hun klasbibliotheek en lesmateriaal een breed scala aan tekstsoorten omvatten. Dit stelt leerlingen in staat om verschillende stijlen en structuren te verkennen en hun voorkeuren te ontdekken. Het is belangrijk om teksten te kiezen die aansluiten bij de interesses en leesniveaus van de leerlingen om hun betrokkenheid te vergroten.

2. Gerichte Leesstrategieën Onderwijzen

Elke tekstsoort vereist specifieke leesstrategieën. Leerkrachten kunnen hun leerlingen helpen door gerichte strategieën aan te leren, zoals het maken van voorspellingen bij verhalende teksten of het identificeren van argumenten in persuasieve teksten. Het expliciet onderwijzen van deze strategieën stelt leerlingen in staat om bewuster en doelgerichter te lezen.

3. Discussies en Reflecties Stimuleren

Het bespreken van teksten in de klas kan leerlingen helpen om dieper na te denken over wat ze hebben gelezen. Leerkrachten kunnen vragen stellen die kritisch denken bevorderen en leerlingen aanmoedigen om hun ideeën te delen. Reflectieopdrachten, zoals het schrijven van samenvattingen of het maken van vergelijkingen tussen teksten, kunnen ook helpen om hun begrip te verdiepen.

4. Differentiatie en Ondersteuning Bieden

Differentiatie is essentieel om aan de diverse behoeften van leerlingen te voldoen. Leerkrachten moeten rekening houden met de verschillende leesniveaus en voorkeuren van hun leerlingen en gepersonaliseerde ondersteuning bieden waar nodig. Dit kan inhouden dat extra hulpmiddelen worden aangeboden voor leerlingen die moeite hebben met specifieke tekstsoorten of uitdagingen worden geboden aan gevorderde lezers.

Conclusie

Het integreren van diverse tekstsoorten in het leesonderwijs kan de leesvaardigheid van leerlingen in de bovenbouw aanzienlijk verbeteren. Door leerlingen bloot te stellen aan een breed scala aan teksten en hen te ondersteunen met gerichte strategieën, kunnen leerkrachten hun begrip, betrokkenheid en kritische denkvaardigheden bevorderen. Een focus op tekstsoorten helpt niet alleen bij het ontwikkelen van essentiële leesvaardigheden, maar bereidt leerlingen ook voor op de complexe teksten die ze in hun verdere academische carrière en daarbuiten zullen tegenkomen. Het is aan leerkrachten om een rijke en gevarieerde leesomgeving te creëren die tegemoetkomt aan de behoeften van alle leerlingen en hen inspireert om levenslange lezers te worden.

Geraadpleegde bronnen 

• Bogaerds-HazenbergS.T.M. & Evers-Vermeul (2018). Onderwijs over tekststructuur: Helpt dat? In: Voor u gelezen 2018. Rotterdam: Kenniscentrum Begrijpend Lezen.
• Cervetti, G. N., Wright, T. S. & Hwang, H. (2016). Conceptual coherence, comprehension, and vocabulary acquisition: A knowledge effect? Reading and Writing, 29(4), 761-779.
• Elleman, A. (2017). Examining the impact of inference instruction on the literal and inferential comprehension of skilled and less skilled readers: A meta-analytic review. Journal of Educational Psychology, 109(6) 761-781.
• Hebert, M., Bohaty, J.J., Nelson, J.R., & Brown, J. (2016). The effects of text structure instruction on expository reading comprehension: A meta-analysis. Journal of Educational Psychology, 108(5), 609-629.
• Jones, C.D., Clark, S.K., & Reutzel, D.R. (2016). Teaching text structure: Examining the affordances of children’s informational texts. The Elementary School Journal, 117(1), 143–169.
• Kooiker-den Boer, H.S., Sanders, T.J.M., & Evers-Vermeul, J. (2019). Tekststructuur in de Kennisbasis Nederlandse taal. Orthopedagogiek: Onderzoek en Praktijk, 58(11-12), 291-309.
• Kraal, A., Koornneef, A.W., Saab, N. & Broek, P.W. van der (2018), Processing of expository and narrative texts by low- and high-comprehending children. Reading and Writing, 31(9), 2017-2040.
• Meyer, B.J.F., & Ray, M.N. (2011). Structure strategy interventions: Increasing reading comprehension of expository text. International Electronic Journal of Elementary Education, 4(1), 127-152.
• Oosterloo, A. & Paus, H. (2010) Leerstoflijnen lezen beschreven. Uitwerking van het referentiekader Nederlandse taal voor het leesonderwijs op de basisschool. Enschede: SLO. Geraadpleegd 19-3-2020.
• Pyle, N., Vasquez, A.C., Lignugaris/Kraft, B., Gillam, S.L., Reutzel, D.R., Olszewski, A., Segura, H., Hartzheim, D., Laing, W. & Pyle, D. (2017). Effects of expository text structure interventions on comprehension: A meta-analysis. Reading Research Quarterly, 52(5), 1-33.
• Sanders, T. J. M. (2001). Structuursignalen in informerende teksten. Over leesonderzoek en tekstadviezen. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 23(1), 1–21.
• Van Silfhout, G., Evers-Vermeul, J. & Sanders, T.J.M. (2014). Establishing coherence in schoolbook texts: How connectives and layout affect students' text comprehension. Dutch Journal of Applied Linguistics, 3 (1), (pp. 1-29).