Beleid, beleid en beleid

Harm Klifman

Senior adviseur bij Van Beekveld en Terpstra

Geplaatst op 1 november 2016

Het is nog niet eens zo lang geleden dat schoolbesturen werden aangezet tot het schrijven van beleid. Sterker nog, de datum dat bestuurlijke activiteiten voortaan werden ingekaderd binnen een set beleidsafspraken is zelfs vrij precies te bepalen:

het moment van invoering van het formatiebudgetsysteem in het PO en VO op basis van het akkoord dat toenmalig staatssecretaris Wallage in de zomer van 1990 sloot met de onderwijsorganisaties.

Cao-akkoorden voegden er vervolgens nog allerlei onderwerpen aan toe. Beleid maken was opeens helemaal in.

Beleid en protocol

De invoering van het formatiebudgetsysteem was een tussenstap in de overgang van het declaratiestelsel naar de lump sum financiering zoals we die nu kennen. In de deal zat besloten dat schoolbesturen op tal van onderdelen beleid moesten formuleren zoals:

een formatiebeleid;
taakbeleid;
nascholingsbeleid;
seniorenbeleid;
en ga zo maar door.

Al spoedig circuleerden er lijstjes met zeker 20 onderwerpen waarop beleid diende te worden geformuleerd. En het hield niet op. Het woord beleid werd vervangen door het woord protocol en hup, daar ging de slinger weer.

Sindsdien is het hek van de dam en wordt alom geklaagd over de grote regeldruk in het onderwijs. Deze druk wordt niet alleen veroorzaakt door centrale regelgeving maar ook door regelgeving op andere niveaus zoals door de lokale overheid of door de schoolbesturen zelf. En ja, keer op keer verzekeren bewindspersonen het onderwijs dat zij er nu echt iets aan gaan doen.

Overvloed van aanwezigheid

Er is veel moois te zeggen van beleid:

het geeft structuur aan het handelen;
het creëert vertrouwen;
het toomt wispelturigheid in;
het verschaft zekerheid en rechten;
het voorkomt willekeur;
het bevordert het overstijgen van de waan van de dag;
het schept een gemeenschappelijk beeld;
het bevordert samenhang;
het bindt;
en zo is er vast meer te noemen.

"Als het allemaal maar niet teveel van het goede is,…"

Met als ultieme grens dat het beleid de eigen verantwoordelijkheid van de professional niet ondersteunt maar uitholt.

De overvloed van aanwezigheid van beleid in het onderwijs wekt gemakkelijk de suggestie van een eveneens aanwezige grote vaardigheid in het omgaan met beleid: in het ‘maken’ ervan en het volgen ervan. Ik heb daar wel eens mijn twijfels over. Ik merk het als ik betrokken ben bij audits en collegiale visitaties.

Schoolleiders zijn zich in de regel bewust van de wenselijkheid of noodzaak van beleid en beleidsafspraken, maar hebben niet altijd even scherp in beeld waar het dan precies om draait en welke handelingen daar vervolgens bij horen. Daarom het volgende.

Misschien helpt het als we gebruik maken van een onderscheid in drie soorten beleid.

"Want je hebt: beleid, beleid en beleid."

En elk van die drie varianten heeft een eigen bedoeling en werking.

Drie soorten beleid

Laten we voor het gemak drie soorten beleid onderscheiden. Ik heb de verwachting dat we dan he meest wel ergens onder kunnen brengen.

1. Beleid als zelfportret: denk aan de schoolgids. ‘Dit zijn wij en zo zijn onze manieren’. Als ouders vragen wat het beleid is ten aanzien van verzuim, overblijven, huiswerk en zo meer, dan kunnen zij daar terecht. Andere voorbeelden: schoolregels voor leerlingen, het profiel van de raad van toezicht, afspraken ten aanzien van de tekeningsbevoegdheid. Beleid dat transparant maakt welke sets van afspraken de dagelijkse gang van zaken in de school ondersteunen en reguleren.

2. Beleid als kapstok: beleid in de zin van algemene regels die de basis vormen voor concrete beslissingen. Veel cao-beleid en veel protocollen hebben deze intentie. Er doet zich iets voor en dan kan worden teruggevallen op eerder geformuleerd beleid over hoe te handelen. Het gaat dus om algemene regels en procedures die worden gehanteerd in concrete situaties. Denk aan sollicitatieprocedures, aan pestprotocollen, om risicobeleid en zo nog veel meer.

3. Beleid als toekomstontwerp: de voornemens die er zijn met het oog op de toekomst en de route die wordt uitgezet om daar te komen. Denk aan het strategisch beleid op stichtings- of verenigingsniveau, denk aan het schoolplan op schoolniveau, aan meerjarige huisvestingsplannen en zo meer. Dit type beleid reageert op vragen als ‘waar staan we in 2021?’ en ‘hoe gaan we om met de verwachte krimp?’

Kenmerken

De drie onderscheiden vormen van beleid hebben eigen kenmerken. Ik denk dat er verschil gemaakt kan worden tussen vaste kenmerken en variabele kenmerken.

Vaste kenmerken

Beleid/kenmerk	Zelfportret	Kapstok	Toekomstontwerp
tijdsperspectief	heden	heden	toekomst
intentie, doelstelling	voorlichting, duidelijkheid	houvast, zekerheid	ontwikkeling, verandering
aard	descriptief	procedureel	prospectief
bewaken	periodieke check op wenselijkheid update	periodieke beleidsevaluatie	PDCA met accent op C en D (efficiëntie en effectiviteit)
evalueren	tevredenheidsonderzoek	toepasbaarheid, actualiteit	doelrealisatie

Variabele kenmerken

Naast deze relatief vaste kenmerken is er ook een aantal variabele kenmerken te noemen die de verschillen tussen deze vormen van beleid markeren. In de linkerkolom voorbeelden daarvan. Ik veronderstel dat zich hier verschillen voordoen tussen organisaties en binnen eenheden (scholen, locaties) van organisaties.

Beleid/kenmerk	Zelfportret	Kapstok	Toekomstontwerp
wijze van totstandkoming
wijze van betrokkenheid (G)MR
wijze van verantwoording
…

Het aantal variabele kenmerken is vast uit te breiden. En ik verwacht dat de praktijken binnen organisaties op deze kenmerken veel zeggen over de cultuur in die organisaties. Wellicht een onderwerp voor een volgende keer.

"Voor zolang: hoe gaan dingen bij u?"

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!