Hybride leeromgeving (4): Een Raamwerk voor ontwikkeling
Geplaatst op 7 juni 2022
Dit artikel is geschreven samen met Jolijn Jansen.
Hybride Leeromgevingen zijn leeromgevingen op het grensvlak van onderwijs- en beroepspraktijk waar studenten, docenten en werkveldpartners samen leren, werken en onderzoeken vanuit authentieke vraagstukken. Het (door)ontwikkelen van hybride leeromgevingen vraagt bewuste overdenkingen als: ‘Waarom willen we beroepspraktijk en onderwijs meer integreren?, ‘Wie doet wat in deze leeromgeving?’, ‘Aan welke inhoud wordt gewerkt en wie bepaalt deze?’. Binnen Fontys Hogescholen is een Raamwerk ontwikkeld om samen met betrokken partners na te denken over deze en andere vragen.
Dit artikel is een vierde artikel over hybride leeromgevingen. In deel 1 is toegelicht wat een hybride leeromgeving is. In deel 2 werd gekeken vanuit welke onderwijsvisie hybride leeromgevingen ontstaan. In deel 3 werden hybride leeromgevingen vanuit het perspectief van curriculumontwerp belicht.
Hybride leeromgevingen ontwikkelen
Wanneer studenten, docenten en werkveldpartners samen nadenken over een hybride leeromgeving, dan is het belangrijk om te weten dat er keuze is in de mate waarin je de contexten van onderwijs en beroepspraktijk met elkaar integreert.
Mate van samenwerking
In artikel 3 uit deze serie hebben we besproken dat in een hybride leeromgeving diverse manieren van samenwerking tussen de onderwijs- en beroepspraktijk mogelijk zijn. Vanuit het werk van Bouw en Zitter (2020) zagen we dat er een continuüm is dat gaat van ‘afstemming’ en ‘incorporatie’ tot ‘hybridisering’ (figuur 1). Wanneer een hybride leeromgeving wordt geïnitieerd vanuit de onderwijspraktijk, bevindt deze zich aan de linkerkant van het continuüm. Start het initiatief bij de beroepspraktijk, dan bevindt de leeromgeving zich aan de rechterkant van het continuüm. Beweeg je van ‘afstemming’ naar ‘incorporatie’ naar ‘hybridisering’, dan worden de contexten van onderwijs- en beroepspraktijk steeds meer met elkaar geïntegreerd. Dit continuüm vormt de basis voor de horizontale as van het Raamwerk.
Figuur 1: Mate van verbinding tussen de contexten van school en werk.
Noot: Aangepast naar Bouw en Zitter (2020), overgenomen uit Custers et al. (2021, p. 3).
Elementen om rekening mee te houden
Bij de (door)ontwikkeling van een hybride leeromgeving kan worden ingezoomd op diverse onderwerpen, ook wel elementen genoemd. Dit zijn in de basis de elementen die in artikel 3 zijn besproken. Het zijn alle elementen waar je ook rekening mee houdt als je ‘gewoon’ onderwijs gaat ontwerpen zoals leerdoelen, leeractiviteiten en beoordeling. Belangrijke elementen van een curriculum zijn samengevoegd in het curriculair spinnenweb (Thijs & Akker Van den, 2009) dat in artikel 3 was afgebeeld.
Omdat we voor het ontwikkelen van een hybride leeromgeving niet alleen vanuit een onderwijskundig/curriculum perspectief kijken maar ook vanuit een innovatie- en samenwerkingsperspectief is door Custers en collega’s (2021) ook gekeken naar literatuur op gebied van interorganisationeel samenwerken (bv. Bryson et al., 2015). Het gaat dan bijvoorbeeld om een gezamenlijke missie en visie, aandacht voor bestuur en leiderschap en rolverdeling.
De elementen van curriculumontwerp én de elementen van samenwerken zijn in het Raamwerk geordend naar drie niveaus: operationeel, tactisch en strategisch niveau (figuur 2). Deze niveaus zijn afgeleid van de opwerpafwegingen van Bouw en collega’s (2020).
Bij strategisch niveau ligt de focus op de gevaren koers van de leeromgeving, bij tactisch niveau op de organisatie hiervan en bij operationeel niveau op de vormgeving. Deze niveaus en bijbehorende elementen vormen de basis voor de verticale as van het Raamwerk.
Figuur 2: Elementen van curriculumontwerp en samenwerking
Noot: overgenomen uit Custers et al. (2021, p. 2)
Het Raamwerk Hybride Leeromgevingen
In het Raamwerk Hybride Leeromgevingen dat ontwikkeld is binnen Fontys hogescholen door Custers en collega’s (2021) worden de curriculum- en samenwerkingselementen uit figuur 2 uitgewerkt langs het continuüm van samenwerkingsmogelijkheden uit figuur 1. Zo ontstaat een Raamwerk van mogelijkheden en gespreksonderwerpen (figuur 3).
Figuur 3: Raamwerk Hybride Leeromgevingen
Noot: aangepast overgenomen van Custers et al. (2021)
In het Raamwerk Hybride Leeromgevingen staan aan de linkerkant de 17 elementen uit figuur 2 verticaal weergegeven, per element wordt vervolgens horizontaal een korte schets gegeven hoe dit er uit zou kunnen zien bij de vijf mogelijke manieren van samenwerken. In figuur 3 wordt dit aangeduid door de roze en paarse bollen.
Hieronder illustreren we de inhoud van het Raamwerk aan de hand van een aantal rijen die over zijn genomen uit Custers et al. (2021). Het volledige Raamwerk Hybride Leeromgevingen is te downloaden voor eigen gebruik op de website van Fontys (https://fontys.nl/Hybride-Leeromgevingen/Raamwerk.htm).
Figuur 4: Het element ‘Missie’ dat op ‘Strategisch niveau’ speelt
In het Raamwerk Hybride Leeromgevingen wordt bij ieder element aan de linkerkant een vraag gesteld die betrokkenen zichzelf kunnen stellen.
Bij het nadenken over een gedeelde missie staat de vraag centraal ‘welke doelen streven we na?’. Als het initiatief van de samenwerking voornamelijk ligt bij de onderwijspraktijk (‘afstemming’ links in het continuüm) dan zullen met name de doelstellingen uit de onderwijspraktijk centraal staan. Als dit initiatief meer vanuit de beroepspraktijk komt, zullen hun doelstellingen voornamelijk centraal staan (‘afstemming’ rechts in het continuüm). Wanneer sprake is van een volledig hybride samenwerking (‘hybridisering’ midden in het continuüm) dan zullen doelstellingen centraal staan die alleen in multidisciplinaire aanpak met docenten, werkveldpartners en studenten verwezenlijkt kunnen worden.
Het Raamwerk is bruikbaar voor elke fase in de ontwikkeling van een hybride leeromgeving.
Soms is het voor betrokkenen in een hybride leeromgeving nog niet altijd even helder waar op het continuüm zij zich begeven. Ook kan er sprake zijn van een verschil in perspectief. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat de huidige doelen die worden nagestreefd niet overeen komen met de doelen die voor alle betrokkenen gewenst zijn. Er is dan sprake van een ‘gap’ tussen de huidige en gewenste situatie. Hoe eerder dit gesignaleerd wordt en de dialoog wordt gevoerd om tot een gedeelde missie te komen, hoe beter dit is voor de (door)ontwikkeling van de leeromgeving. Het Raamwerk helpt bij het ontdekken van een dergelijke ‘gap’ en het voeren van de dialoog hierover.
In figuur 5, 6 en 7 zien we nog drie voorbeeldrijen uit het Raamwerk Hybride Leeromgevingen. De opbouw is steeds hetzelfde, alleen de vraag die aan de linkerkant gesteld wordt en de opties die rechts daarvan beschreven staan gaan telkens over een ander gesprekselement uit figuur 1.
Figuur 5: Het element ‘Organisatievorm’ dat op ‘Tactisch niveau’ speelt
Figuur 6: Het element ‘Activiteiten’ dat op ‘Operationeel niveau’ speelt
Figuur 7: Het element ‘Beoordelen’ dat op ‘Operationeel niveau’ speelt
Hoe in te zetten
Bovenstaand Raamwerk Hybride Leeromgevingen is ontwikkeld om het gesprek tussen alle betrokkenen uit de onderwijs- en beroepspraktijk te ondersteunen. Dit kan bijvoorbeeld in homogene groepen van enkel docenten, of in heterogene groepen waar perspectieven van studenten, docenten en werkveldpartners bij elkaar komen. Hoe je het Raamwerk inzet kun je natuurlijk zelf kiezen. Je kunt ervoor kiezen om enkele elementen te bespreken waar je al langere tijd vragen of twijfels over hebt in een bestaande hybride leeromgeving, maar je kan ook alle elementen stap voor stap langsgaan en bespreken.
Hoe je het instrument inzet kan ook afhangen van het ontwikkelstadium waarin je in zit. In een opstartfase van een hybride leeromgeving kun je het Raamwerk gebruiken om een gezamenlijke taal te ontwikkelen, en zo samen te duiden wat ieders beeld is bij een hybride leeromgeving. Ook kan in deze fase het Raamwerk gebruikt worden om te bepalen waar ondersteuning nodig is bij de (door)ontwikkeling door bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen of onderwijskundigen.
Het Raamwerk kan ook gebruikt worden als er al een (pilot van de) hybride leeromgeving actief is. De partners in de hybride leeromgeving kunnen inzicht krijgen in de verschillende elementen binnen de hybride leeromgeving en zich bewust worden van de mate van samenwerking waarvan sprake is en/of welke mogelijke alternatieven er zijn. Na een fase van bewustwording kan ook besloten worden om gezamenlijke ambities te formuleren aan de hand van het Raamwerk: waar staan we nu, waar zouden we de komende jaren naar toe willen groeien?
Kortom, bij het (door)ontwikkelen van een hybride leeromgeving is het handig om met alle actoren (studenten, docenten en werkveldpartners) regelmatig in gesprek te zijn.
Aan de slag met het Raamwerk?
Bekijk de animatie en download het raamwerk hier: https://fontys.nl/Hybride-Leeromgevingen/Raamwerk.htm
Bronnen
- Bouw, E., & Zitter, I. (2020). Verbinden van school en werk - Ontwerpafwegingen voor leeromgevingen op de grens van school en werk. https://canonberoepsonderwijs.nl/pedagogisch-didactische-leerweg/ontwerpafwegingen-voor-leeromgevingen-op-de-grens-van-school-en-werk/
- Bouw, E., Zitter, I., & de Bruijn, E. (2020). Designable elements of integrative learning environments at the boundary of school and work: a multiple case study. Learning Environments Research. https://doi.org/10.1007/s10984-020-09338-7
- Bryson, J. M., Crosby, B. C., & Stone, M. M. (2015). Designing and implementing cross-sector collaborations: Needed and challenging. Public administration review, 75(5), 647-663.
- Custers, M., Bos, P., Jansen, J., & Poelmans, P. (2021). Raamwerk hybride leeromgevingen. Fontys Hogescholen. https://fontys.nl/Hybride-Leeromgevingen/Raamwerk.htm
- Thijs, A., & Akker Van den, J. (2009). Leerplan in ontwikkeling. SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. https://www.slo.nl/publish/pages/2874/leerplan-in-ontwikkeling.pdf
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Wij-leren.online Academie
Medilex Onderwijs
Wij-leren.nl Academie
86 curriculum
92 duurzame organisatieontwikkeling
18 innovleren
69 leeromgeving
84 leerproces
87 onderwijsontwikkeling
67 onderwijsvernieuwing
118 teamleren
