Welke interventies helpen leerlingen om afleidingen zoals gamen onder schooltijd te weerstaan?

Geplaatst op 19 december 2019

Op steeds meer scholen hebben leerlingen een tablet of laptop ter beschikking als hulpmiddel bij het leren. Maar leerlingen zoeken ook afleiding. Vooral bij vrij gebruik van mobiele apparaten gaan ze naar sociale media en sites voor persoonlijke doelen. Lessen waar de docent de technologie gestructureerd inzet, lijken minder bevattelijk voor afleiding. De leerlingen gebruiken de laptop of tablet tijdens de les dan iets vaker voor leertaken.

Veel leerlingen beschikken over een eigen tablet of laptop voor schoolwerk. De mobiele apparaten gebruiken ze op school, in de lessen en thuis, voor huiswerk. Op zogeheten 1:1-scholen, bijvoorbeeld een iPadschool, hebben alle leerlingen een eigen mobiel apparaat. Een laptop of tablet geeft de leerling toegang tot de elektronische leeromgeving van de school, en tot educatieve sites en apps. Maar ook tot toepassingen die niet voor school bedoeld zijn, zoals sociale media, webwinkels en games.

Afleiding tijdens de opleiding

1:1-onderwijs levert over het algemeen positieve leerresultaten op, mits programma’s goed geïmplementeerd zijn. Over (effecten van) afleiding is weinig bekend. Wel is duidelijk dat afleiding een vraagstuk is in 1:1-onderwijs. Van brugklassers tot studenten, een groot deel van hen laat zich afleiden door de iPad. Uit meerdere studies komt naar voren dat leerlingen en studenten tijdens de les of college op internet zitten voor persoonlijke doeleinden. Er zijn aanwijzingen dat jongens vaker videogames spelen, terwijl meisjes meer chatten en op sociale netwerken zitten.

Ouders en leraren zijn overwegend positief over het gebruik van mobiele apparatuur, al is een groot deel bang dat het de leerprestaties schaadt. Het is inderdaad waarschijnlijk dat afleiding het leren belemmert. Afleiding verhoogt de cognitieve belasting en wisselen van taken kost cognitieve energie. Daardoor blijft er minder mentale ruimte over voor schoolse taken.

Strategieën om afleiding te verminderen

Leraren merken dat als leerlingen verveeld raken of opdrachten niet relevant vinden, ze Facebook openen, gaan sms’en of gamen. Leerlingen zoeken eveneens afleiding als ze taken moeten doen die te weinig uitdagend zijn of juist te moeilijk.

Doelgericht en gestructureerd gebruik van technologie kan helpen afleiding te voorkomen. Er zijn leraren in het voortgezet onderwijs die positieve ervaringen hebben met bepaalde strategieën om leerlingen ‘bij de les’ te houden. Zo geven ze opdrachten waar leerlingen actief mee bezig zijn en stellen ze scherpe deadlines; leerlingen moeten dan wel doorwerken. De leraren lopen tijdens de les rond en reageren snel op ingeleverd werk, zodat de leerlingen daarna weer verder kunnen.

Op de universiteit zijn soortgelijke, kleinschalige voorbeelden te noemen. Bij gestructureerd gebruik van laptops besteden studenten meer tijd aan aantekeningen maken en academische activiteiten. Ze zijn echt bezig met het leerproces, door oefeningen te doen op de laptop of in kleine groepjes te werken aan een opdracht. Als de docent studenten vrijlaat in of, hoe en waarvoor ze de laptop gebruiken, is de verleiding groot om te gaan e-mailen, gamen of filmpjes te kijken.

Vergelijkbare ervaringen zijn terug te vinden in het voortgezet onderwijs. Goede instructie en goed geleide activiteiten zijn voorwaarden voor succesvolle 1:1-activiteiten. Docenten laten leerlingen elektronische aantekeningen maken tijdens de les of geven ze onderzoeksopdrachtjes op de tablet. Het lijkt aan te bevelen om ervoor te zorgen dat leerlingen en studenten constant bezig zijn met de tablet voor academische taken, zodat ze weinig gelegenheid hebben om persoonlijke media en apps te gebruiken. Of gestructureerd gebruik ook de leerprestaties verbetert, is niet bekend.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: met Melissa van Amerongen (kennismakelaar).

Vraagsteller: Vo-instelling - onderzoekscoördinator en docent

Vraag

Welke interventies helpen scholieren om afleidingen zoals games onder schooltijd te weerstaan?

Kort antwoord

Op steeds meer scholen hebben leerlingen een tablet of laptop ter beschikking als hulpmiddel bij het leren. Er zijn indicaties dat leerlingen met name bij vrij gebruik van laptops en tablets afleiding zoeken. Lessen waarbij technologie gestructureerd wordt ingezet, dat wil zeggen: waarbij de laptop of tablet gedurende de lestijd zo veel mogelijk voor leertaken gebruikt wordt, lijken minder bevattelijk voor afleiding.

Vraagstuk

Steeds meer leerlingen in Nederland, maar ook daarbuiten, beschikken over een eigen tablet of laptop voor schoolwerk (Kennisnet, 2014). De mobiele apparaten gebruiken ze op school, in de lessen en thuis, voor huiswerk. Scholen waar alle scholieren een eigen mobiel apparaat hebben, zoals een iPadschool, worden ook wel 1:1 scholen genoemd.

Een laptop of tablet geeft de leerling niet alleen toegang tot de elektronische leeromgeving van de school, educatieve sites of educatieve apps, maar ook tot toepassingen die niet voor school bedoeld zijn: sociale media, webwinkels, games. Op de iPadschool voor havo/vwo die deze vraag heeft ingediend, valt steeds vaker op dat leerlingen dit soort toepassingen ook tijdens schooltijd gebruiken. Vooral jongens zitten regelmatig games te spelen in de les of als ze schoolwerk moeten doen. Ouders en leraren zijn bang dat het de leerprestaties schaadt. Valt er dus iets tegen de afleidingen te doen?

Aanpak

Om deze vraag te beantwoorden is gekeken wat we uit empirisch onderzoek weten over afleiding van leerlingen in 1:1 onderwijs met laptops en tablets. Afleidingen definiëren we als activiteiten in een les die niet direct gericht zijn op het bereiken van leeropbrengsten (net als Kay & Schellenberg, 2017). Waarom laten leerlingen zich afleiden tijdens schooltijd? Zijn er ervaren of bewezen strategieën om afleidingen tegen te gaan? En wat weten we dan over de effecten van deze maatregelen op de leerresultaten?

Veel onderzoek naar afleidingen in het 1:1 onderwijs vindt plaats in het hoger (meestal universitair) onderwijs. Omdat er geen aanwijzingen zijn dat er voor dit onderwerp wezenlijke verschillen zijn tussen voortgezet onderwijs en universitair onderwijs, zijn deze studies meegenomen in de beantwoording van deze vraag. De studies in het voortgezet onderwijs en hoger onderwijs verwijzen zelf ook regelmatig naar elkaar (bijvoorbeeld Ravizza et al., 2017, Kay & Schellenberg, 2017).

Afleidingen in het 1:1 onderwijs

Er zijn inmiddels talloze studies verricht naar leeropbrengsten van 1:1 onderwijs. Metareviews laten zien dat over het algemeen positieve leerresultaten worden behaald als programma’s goed geïmplementeerd zijn, hoewel het lang niet altijd duidelijk is waar deze positieve effecten precies aan te danken zijn (zie Kennisrotonde, 2016).

Voor zover bekend is het onderwerp afleiding nog niet systematisch of grootschalig onderzocht in de context van 1:1 onderwijs. Wel zijn er veel enkelvoudige studies en kwalitatieve studies naar gedaan. Die laten zien dat afleiding een groot vraagstuk is op 1:1 scholen. De meeste studies gaan uit van zelfgerapporteerd computergebruik, sommigen meten en analyseren het gebruik. Een greep:

In een studie onder 6500 brugklasleerlingen maakt 65% van de leerlingen zich zorgen over de verleidingen van de iPad en de verantwoordelijkheid daarvoor. De scholieren gebruiken de iPad op school ook voor persoonlijk gebruik zoals sociaal gebruik, games, muziek luisteren en foto’s bekijken. Leraren klagen dat sommige leerlingen apps voor school verwijderen om ruimte te maken voor apps voor persoonlijk gebruik (Ditzler et al., 2016).
In een veel aangehaalde studie van Fried (2008) bleek 81% van de leerlingen in haar onderzoek op de laptop in de klas bezig met e-mail, 68% met instant messaging, 43% met surfen op internet naar niet-lesgerelateerde onderwerpen en 25% met spelletjes spelen.
Een biologieleraar-onderzoeker deed zijn masteronderzoek op zijn eigen iPadschool. Bijna de helft van de leerlingen merkt dat je afgeleid kunt raken door de iPad, meer dan de helft speelt dagelijks een spel in de klas, nog meer leerlingen sturen berichten tijdens de les. Ouders en leraren zijn overwegend positief over de iPadtransitie, maar 30% van de leraren vond de overgang niet prettig en 66% van de leraren vindt de iPad geen bevredigende toevoeging aan hun werk als leraar (Iliff, 2014).
In een onderzoek onder beginnende universiteitsstudenten bleek 40% van de studenten tijdens de les internet te bezoeken voor persoonlijke redenen. Ook werden er games gespeeld tijdens de les (Kay et al., 2017).
Een analyse van 3372 sessielogs van Australische universiteitsstudenten liet zien dat bij 70% van de sessies waarin studenten zelfstandig studeren, ze tegelijkertijd of uitsluitend met andere activiteiten bezig zijn op de computer (Judd, 2013, aangehaald in Jones, 2016).
Ook Ravizza et al. (2017) maten daadwerkelijk computergebruik. Studenten uit hun onderzoek besteedden 37 minuten per les aan niet-lesgerelateerde activiteiten op de computer. Studenten keken ongeveer 4 minuten naar lesgerelateerde websites. Een les duurde 1 uur en 50 minuten met tien minuten pauze ertussen.
Uit een studie van Kay en collega’s blijkt dat studenten last hebben van afleidend gedrag van medestudenten. Ringtones, getik en trillende telefoons leiden studenten af, net als medestudenten die iets op de computer doen dat niet binnen de les valt (Kay et al, 2017; zie ook Zhu, 2011). Volgens de leerlingen van Jones (2016) leiden vooral games met bewegend beeld erg af.
Leerlingen steken elkaar ook aan. Als je klasgenoot een game speelt tijdens de les, kun of wil jij zelf ook een game spelen, zeggen leerlingen. En er is ook sprake van peer pressure, schrijft Jones over zijn eigen school: er zijn games die iedereen op schoolt speelt en als je niet meespeelt, val je erbuiten (Jones, 2016).

Zijn jongens eerder afgeleid dan meiden?

Er zijn geen duidelijke aanwijzingen gevonden dat jongens eerder afgeleid zijn in 1:1 klassen dan meiden. Wel weten we dat jongens vaker videogames spelen dan meiden en dat meiden de computer vaker gebruiken voor communicatie, zoals chatten en sociale netwerken (Van Rooij et al., 2010). In een onderzoek onder universiteitsstudenten gebruikten vrouwen de laptop iets vaker voor schoolse taken zoals aantekeningen maken dan mannen. Vrouwen geven vaker aan afgeleid te zijn door laptopgedrag van medestudenten, mannen spelen vaker games tijdens de colleges (Kay & Lauricella, 2011a).

Zijn leerlingen eerder afgeleid door een laptop of door een tablet?

Er zijn geen eenduidige aanwijzingen dat laptops of juist tablets voor meer afleiding zorgen. Jones (2016) vermoedt dat een iPad meer risico geeft op cognitieve overbelasting omdat apps via pop-upberichten en trillingen voortdurend de aandacht vragen. Veel van zijn leerlingen vinden laptops geschikter voor school omdat je er beter mee kunt typen en schrijven (Jones, 2016). Anderen denken juist dat laptops eerder voor afleiding zorgen, omdat je op een laptop meerdere schermen tegelijk open kunt hebben en dus makkelijk even ‘weg kunt bladeren’ (Mang & Wardley, 2012).

Effect van afleiding op leerprestaties

Het is waarschijnlijk dat afleiding het leren belemmert. Afleiding verhoogt de cognitieve belasting en wisselen van taken kost cognitieve energie. Daardoor blijft er minder mentale ruimte over voor schoolse taken (zie onder andere het uitgebreide literatuuronderzoek van Jones, 2016; de resultaten van Ravizza, 2017; en zie Kirschner, 2013, over effecten van taakwisselen op cognitieve prestaties).

Op sommige scholen zijn de zorgen zo groot dat men zich afvraagt of 1:1 onderwijs wel verstandig is en of de investering zich wel uitbetaalt in betere leerprestaties. Afleiding lijkt een groot obstakel om leerlingen tot leren te krijgen. Als de technologie het zo moeilijk maakt om te focussen op een taak en erin te volharden, dan is het geen wonder dat leeropbrengsten tegenvallen, schrijft Jones (2016).

Strategieën om afleiding te verminderen

Waarom laten leerlingen zich afleiden en welke maatregelen helpen om afleidend gebruik van computers te verminderen? Leiden die maatregelen ook daadwerkelijk tot betere leerprestaties? Ook naar deze vraag is nog nauwelijks systematisch of experimenteel onderzoek gedaan, maar er zijn wel relevante ervaringen en kleinschalige experimenten die erop duiden dat doelgericht en gestructureerd gebruik van technologie kan helpen afleiding te voorkomen.

Verveeld

Waarom en wanneer laten leerlingen zich afleiden? Andersson (2014) schrijft dat leraren merken dat als leerlingen verveeld raken of opdrachten niet relevant vinden, ze sites zoals Facebook gaan openen. De stijl van de les kan saai zijn, of het onderwerp. Ook Ravizza en collega’s (2017) vonden in hun onderzoek dat de helft van de studenten sms’en als ze de les saai vinden en dan vaker Facebook of internet voor persoonlijke doeleinden gebruiken. Volgens Jones zoeken leerlingen afleiding als ze taken moeten doen die ofwel te weinig uitdaging bevatten, of juist te moeilijk zijn (ook benoemd door Kay en Schellenberg, 2017). Voldoende uitdaging en betrokkenheid, bijvoorbeeld door een innemende spreker, zorgt juist voor focus, is zijn theorie.

Bij de les

In een onderzoek benoemen leraren Engels (n=4) in een 1:1 school voor voortgezet onderwijs dat ze diverse strategieën hanteren om leerlingen ‘bij de les’ te houden, zoals: lessen en opdrachten maken waar leerlingen actief mee bezig zijn, scherpe deadlines stellen zodat leerlingen door moeten werken, rondlopen in de klas, snel reageren op ingeleverd werk zodat ze daarna weer verder kunnen (Tagsold, 2013). Hoewel niet empirisch getoetst, geven de leraren aan dat dit voor hun werkbare strategieën zijn.

Cole (2010) onderzocht in dezelfde lijn het effect van clickers tijdens lezingen. Studenten moeten bijvoorbeeld tijdens de les vragen beantwoorden gedurende de les met behulp van clickers. Het betreft slechts de ervaring van één docent, maar ze merkte dat studenten minder afdwaalden van de les. Bijvangst was dat ze dankzij feedback uit het clickersysteem inzicht had in wie meedoet en wie niet.

Afleidende toepassingen blokkeren zodat de focus vanzelf op de educatieve functies van de computer komt te liggen, kan ook werken. In een studie naar een verplegersopleiding (Gallegos & Nakasima, 2018) werd Nearpod gebruikt, een gedeelde klasapplicatie met leeractiviteiten zoals quizvragen, video’s, slides en polls. Het is niet mogelijk om naast Nearpod een andere applicatie te gebruiken. De studenten waren positief. Ze vonden de lessen interessant en vonden het ook prettig dat het niet mogelijk is om iets anders te doen op internet als Nearpod gebruikt wordt.

Gestructureerd en ongestructureerd

Tot nu toe ging het nog vooral over ervaringen van leraren om leerlingen ‘bij de les’ te houden. Naast deze ervaringen van leraren is er ook kleinschalig vergelijkend onderzoek naar technologiegebruik en afleiding. Hieruit blijkt vrij consistent dat computers minder vaak voor afleiding zorgen als ze doelgericht en afgewogen ingezet worden.

Een veelgenoemde studie in deze lijn is van Kay en Lauricella (2011b). Zij toetsten het effect van gestructureerd versus ongestructureerd gebruik van laptops in het universitair onderwijs op taakgericht leergedrag (aantekeningen maken, academische activiteiten) en niet-taakgericht gedrag (emailen, sms’en, gamen, films kijken). Ongestructureerd gebruik definiëren ze als gebruik waarbij de docent de studenten vrijlaat of, hoe en waarvoor ze laptops gebruiken.

Gestructureerd gebruik betekent dat de technologie wordt ingezet om het leerproces te verbeteren. Bijvoorbeeld: oefeningen doen op de laptop, met kleine groepjes opdrachten doen voor een project of vakspecifieke software gebruiken. Bij gestructureerd gebruik van laptops besteedden de studenten meer tijd aan aantekeningen maken en academische activiteiten en minder tijd aan niet-taakgericht gedrag.

Dit resultaat is ook in studies in scholen voor voortgezet onderwijs gevonden, maar dan in niet-vergelijkende en meer kwalitatieve studies. Volgens Andersson (2014) merken leraren (n=14) dat goede instructie en goed geleide activiteiten een groot verschil maken tussen succesvolle en niet succesvolle 1:1 activiteiten. Ook in een recente studie van Kay en Schellenberg onder middelbare scholieren (2017) bleek dat scholen met doordacht en betekenisvol gebruik van technologie minder problemen met afleiding hebben. Het onderzoek vond plaats op een middelbare school die al zeven jaar een gestructureerd BYOD-programma draait.

De meeste scholieren (80%) geven aan frequent, vaak of altijd taakgericht op de laptop te werken, de meiden iets meer dan de jongens. De methode maakt wel uit: meer dan 70% van de studenten geeft aan soms of regelmatig afgeleid te zijn als ze zelfstandig moeten werken, ongeveer de helft als ze groepswerk moeten doen en een derde bij presentaties. Dit komt overeen met eerdere bevindingen dat vrij gebruik van computers de kans op afleiding vergroot.

Mang en Wardley (2012) bekeken het effect van gestructureerd tabletgebruik ten opzichte van ongestructureerd laptopgebruik. Ze zagen dat leerlingen die gestructureerd op een tablet werken minder vaak persoonlijke mail checken, minder op Facebook zitten, niet chatten en minder filmpjes kijken. Zij lieten leerlingen elektronische aantekeningen maken tijdens de les of gaven onderzoeksopdrachtjes op de tablet. Volgens de onderzoekers is het de kunst ervoor te zorgen dat studenten constant bezig zijn met de tablet voor academische taken, zodat ze weinig gelegenheid hebben om de apps die ze gebruiken voor de lessen af te sluiten en iets anders te gaan doen.

Er zijn dus indicaties dat gestructureerd gebruik voor minder afleiding zorgt dan ongestructureerd gebruik. Of gestructureerd gebruik daardoor ook de leerprestaties verbetert ten opzichte van ongestructureerd gebruik is in deze studies niet onderzocht.

Conclusie

Op steeds meer scholen hebben leerlingen een tablet of laptop ter beschikking als hulpmiddel bij het leren. Kwalitatieve studies laten zien dat dit leerlingen deze mobiele apparaten regelmatig of zelfs vaak gebruiken voor persoonlijke doeleinden, ook in schooltijd. Er zijn indicaties dat leerlingen met name bij vrij gebruik van laptops en tablets afleiding zoeken. Lessen waarbij technologie gestructureerd wordt ingezet, dat wil zeggen: waarbij de laptop of tablet gedurende de lestijd zo veel mogelijk voor leertaken gebruikt wordt, lijken minder bevattelijk voor afleiding.

Geraadpleegde bronnen

Andersson, A. Hatakka, M., GroÌˆnlund, AÌŠ. & M. Wiklund (2014) Reclaiming the students – coping with social media in 1:1 schools, Learning, Media and Technology, 39:1, 37-52.
Cole, S. (2010). Quit Surfing and Start "Clicking": One Professor's Effort to Combat the Problems of Teaching the U.S. Survey in a Large Lecture Hall. History Teacher 43(3): 397-410.
Ditzler, C., Hong, E. & N. Strudler (2016). How Tablets Are Utilized in the Classroom, Journal of Research on Technology in Education, 48:3, 181-193. https://www.researchgate.net/publication/302634934 How Tablets Are Utilized in the Classroom
Fried, C.B. (2008). In-class laptop use and its effects on student learning. Computers and Education 50: 906-914.
Gallegos, C. & H. Nakashima (2018). Mobile Devices: A Distraction, or a Useful Tool to Engage Nursing Students? Journal of Nursing Education 57 (3): 170-173.
Iliff, W.B. (2014). The effects on learning for the high school biology student with the implementation of the individual iPad usage in the classroom. Master thesis, Montana State University, Montana.
Jones, R.K. (2016). Attention scattering: how media multitasking and distraction impacts our secondary students. Dissertation in Educational and Organizational Leadership, University of Pennsylvania. https://search.proquest.com/openview/187b93cd24ff022a88dd10703aa7cf1e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
Kay, R.H. & S. Lauricella (2011a). Gender differences in the use of laptops in higher education: a formative analysis. Journal of Educational Computing Research 44(3): 361-380. https://www.researchgate.net/publication/235764557 Gender Differences in the Use of Laptops in Higher Education A Formative Analysis
Kay, R.H. & S. Lauricella (2011b). Unstructured vs. Structured Use of Laptops in Higher Education. Journal of Information Technology Education: Innovations in Practice, vol. 10, pp: 33-42. http://www.jite.org/documents/Vol10/JITEv10IIPp033-042Kay840.pdf
Kay, R.H. & Schellenberg, D. (2017), Integrating an BYOD Program in High School English: Advantage or Distraction? Conference paper. https://www.researchgate.net/publication/317902850 Integrating a BYOD Program in High School English Advantage or Distraction.
Kennisnet (2015). Vier in Balans Monitor 2015. Zoetermeer: Kennisnet. https://www.kennisnet.nl/fileadmin/kennisnet/publicatie/vierinbalans/Vier in balans monitor 2015.pdf
Kennisrotonde (2016). Wat zijn de leeropbrengsten van tabletgebruik in de basisschool? (KR.016). Den Haag: Kennisrotonde. https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2016/09/016-Antwoordformulier-leeropbrengsten-tablets.pdf
Kirschner, P. (2013). Knopvaardig is wat anders dan digitaal geletterd. Weten wat werkt en waarom, 2013:1. https://wij-leren.nl/ict-onderwijs-digitale-vaardigheden.php
Mang, C.F. & L.J. Wardley (2012). Effective Adoption of Tablets in Post-Secondary Education: Recommendations Based on a Trial of iPads in University Classes. Journal of Information Technology Education: Innovations in Practice, vol. 11, pp: 301-317. https://www.researchgate.net/publication/284179722 Student Perceptions of Using Tablet Technology in Post-Secondary Classes Perceptions des etudiants quant a l%27utilisation des tablettes electroniques dans les classes universitaires
Rooij, A. J. van, Jansz, J., & Schoenmakers, T. M. (2010). Wat weten we over ... effecten van games. Een beknopt overzicht van wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van games. Zoetermeer: Stichting Kennisnet. https://www.researchgate.net/publication/280491880 Wat weten we over effecten van games Een beknopt overzicht van wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van games What is known about effects of games A brief overview of research into the effects
Tagsold, J. (2013). Why aren’t they paying attention to me? Strategies for preventing distraction in a 1:1 learning environment. The Journal of Research in Education 2: 126-145.
Zhu, E., Kaplan, M., Dershimer, R. C., & Bergom, I. (2011). Use of laptops in the classroom: Research and best practices (No. 30). CRLT Occasional Papers. Center for Research on Teaching and Learning: University of Michigan.