Erken de ongelijkheid: De kracht van diversiteit in onderwijsteams

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 5 oktober 2021

>> Erken de ongelijkheid direct bestellen.

Benut de uiteenlopende talenten van leraren in het onderwijs. Meer variatie in functies komt de stabiele basis van onderwijskwaliteit ten goede. Het versterkt het leren van leraren én leerlingen!

Dit boek van Hannah Bijlsma en Mirjam Keyser is een pleidooi voor het benutten van de verschillende leraarvaardigheden en de diversiteit in het onderwijs.

"We vinden verschillende talenten van leraren mooi, maar we hebben er moeite mee om deze diversiteit in het huidige onderwijssysteem een goede plek te geven."

Samenvatting van ‘Erken de ongelijkheid’

Goed opgeleide leraren zijn van essentieel belang voor het realiseren van goed onderwijs (Crasborn, 2018). De kwaliteit van de leraar beïnvloedt namelijk voor een groot deel het leren van leerlingen in de klas (Hattie, 2003). Lerarenopleidingen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de kwaliteit van leraren, omdat zij verantwoordelijk zijn voor het opleiden van professionals die in het onderwijs werkzaam zullen zijn (Korthagen, 2016).

Verscheidenheid aan lerarenopleidingen

De waaier van lerarenopleidingen in Nederland wordt echter steeds groter. Er zijn er voor het basis- en voortgezet onderwijs samen inmiddels maar liefst 384, blijkt uit onderzoek van de Onderwijsinspectie (Inspectie van het Onderwijs, 2020; CPB, 2017).

Deze verscheidenheid aan opleidingen brengt vanzelfsprekend een verscheidenheid aan professionals het werkveld binnen, met nieuwe kansen om het onderwijs te verrijken met andere kennis en vaardigheden dan regulier opgeleide leraren. Zo zijn er steeds meer leraren die een hbo- of masteropleiding hebben afgerond of een academische titel dragen. Denk hierbij ook aan zij-instromers, leraren van universitaire pabo’s, leraren die via een andere route het onderwijs in zijn gekomen, of leraren die een specialisatie aan hun opleiding hebben toegevoegd.

Opleidingsroutes anders dan de reguliere lerarenopleidingen zorgen ervoor dat leraren, naast een vaste pedagogische en didactische basis, verschillende vaardigheden en kwaliteiten ontwikkelen die van toegevoegde waarde kunnen zijn in het onderwijs. Voor zij-instromers geldt dat zij vaak vanuit een andere sector werkzaam worden in het onderwijs. Zij bezitten specifieke vaardigheden vanuit hun vorige werkzaamheden en zij nemen kennis en ervaring mee die zij op scholen kunnen gebruiken om het onderwijs aan leerlingen vorm te geven en om collega’s te inspireren.

Diversiteit in onderwijsteams

Dit zorgt voor diversiteit in onderwijsteams met een verscheidenheid aan kwaliteiten en vaardigheden van leraren. Omdat het onderwijs een steeds complexere werkomgeving wordt, wordt het werken in een divers onderwijsteam steeds belangrijker (Syed, 2020). Door gebruik te maken van de uiteenlopende leraarvaardigheden in een onderwijsteam, kan worden gezorgd voor zowel een krachtige ontwikkeling van leraren als voor een krachtige ontwikkeling van alle leerlingen.

Hoewel de diversiteit onder leraren in het basisonderwijs groeit, worden de verschillende vaardigheden en expertises nog weinig benut op scholen, zo blijkt uit onderzoek van Broeks et al. (2018), uitgevoerd in opdracht van het ministerie van OCW en de Beroepsvereniging Academici Basisonderwijs (BAB). Het blijkt lastig deze leraren een plek te geven binnen de school en/of het bestuur waar zij hun extra kennis en vaardigheden kunnen inzetten. Snoek (2014) geeft in zijn proefschrift aan dat schoolorganisaties deze meerwaarde vaak niet (h)erkennen en dat daarmee de (nieuwverworven) capaciteiten van anders-opgeleide leraren soms onderbelicht blijven. Daarom verlaten deze leraren vaak voortijdig het onderwijs. Buiten de school vinden zij meer cognitieve uitdaging en betere arbeidsvoorwaarden. Voor zowel het individu als voor de schoolorganisatie is dat een gemiste kans.

Bedreiging gevestigde cultuur?

Dit roept vragen op. Heeft het onderwijswerkveld in Nederland eigenlijk wel behoefte aan anders opgeleide leraren? Juist omdat zij kritisch en analytisch kunnen zijn, en omdat zij soms buiten de gebaande wegen denken en handelen, kunnen ze een bedreiging vormen voor de gevestigde cultuur op een basisschool (zowel voor de leiding als voor hun collega’s). Daar komt bij dat schoolleiders en -bestuurders vaak geen idee hebben hoe deze leraren ingezet kunnen worden en hoe zij van meerwaarde kunnen zijn voor het onderwijs (Snoek, 2014; Van Amsterdam, 2018). De opkomst van en de groeiende aandacht voor anders opgeleide leraren roept daardoor spanning op en zorgt voor weerstand. De positionering van individuen lijkt voorop te staan in plaats van een collectief streven naar beter onderwijs voor leerlingen.

Ontwikkelmogelijkheden van leraren

Het roept ook vragen op over de individuele ontwikkelmogelijkheden van leraren: hoe kunnen leraren zich ontwikkelen en welke mogelijke loopbaanpaden kunnen zij kiezen in hun carrière als leraar? Uit onderzoek van Van den Berg en Scheeren (2016) blijkt dat de loopbaanmogelijkheden voor leraren nog niet altijd voldoende zichtbaar zijn en onvoldoende aansluiten bij de verschillende talenten van werkenden in de sector. Men is vaak positiever over de externe dan interne inzetbaarheid. Mogelijk komt dit door de beperkte mogelijkheden binnen de school en door de relatieve onvrede onder van leraren over hun loopbaanontwikkelingsmogelijkheden.

Erkenning van waardevolle diversiteit en expertise

Wat heeft het schoolteam hiermee te maken? De erkenning van waardevolle diversiteit en pluriformiteit in expertise, ervaring en benaderingswijzen van leraren in de school: kunnen we daar niet meer en beter gebruik van maken? Kunnen we ze zien als rijke en gevarieerde bronnen in plaats van lastige verschillen die spanning oproepen en vooral gehomogeniseerd dienen te worden als voorwaarde om tot een vruchtbare samenwerking te komen in de school? Hoe zorg je voor een sterk schoolteam, waarin diversiteit erkend en benut wordt?

Gespreid leiderschap

Wat zegt dit over de innovatiekracht van schoolteams? Hoe kunnen bestuurders en schoolleiders in álle leraren – het belangrijkste professioneel kapitaal van een school(bestuur) – investeren? Divers opgeleide schoolteams hebben invloed op de organisatie van een school en de wijze van leidinggeven. Wat kan ‘gespreid leiderschap in de school’, dat bij uitstek een krachtige werking heeft op het bevorderen en erkennen van diversiteit in expertise en ervaring, ons hierover leren? Wat vraagt dit van het strategisch personeelsbeleid, waarin samen met teamleden wordt nagedacht over wiens kwaliteiten waar ingezet worden?

Meer academische leraren?

En tot slot, wat vraagt het van opleidingen en van de overheid? De Vereniging Hogescholen, de VSNU en de universitaire lerarenopleiders voor het po (verenigd in de ICL PO-Kamer) hebben de ambitie om meer academische leraren voor het primair onderwijs op te leiden dan zij nu doen in de universitaire pabo’s. Wat is hun doel en achterliggende visie? Hoe verwachten zij dat deze leraren een verankerde plek in het onderwijswerkveld krijgen en daadwerkelijk ingezet worden naar gelang hun vaardigheden en kwaliteiten, die zij hebben meegekregen vanuit de opleiding?

Recensie

De kwaliteit van het onderwijs valt of staat met de kwaliteit van de persoon voor de klas. Uit de diverse hoofdstukken blijkt echter dat hoger opgeleide leraren niet meteen tot een betere onderwijskwaliteit leiden. Dat vraagt namelijk ook veranderingen in de cultuur en de structuur van het onderwijs. Het benutten van diversiteit van leraren vraagt om een flexibel organisatiemodel waarin ruimte is voor verschillen.

In het boek Erken de ongelijkheid gaan toonaangevende onderwijs-experts in op de genoemde dillemmas en knelpunten. De verschillende experts zijn kritisch en schrijven duidelijke statements over het huidige onderwijs en prikkelen de lezers na te denken over de eigen organisatie op scholen. Het boek daagt het onderwijs uit om gebruik te maken van alle kwaliteiten en vaardigheden van leraren en diversiteit binnen teams te vieren.

We vinden het als onderwijsmensen geweldig om de talenten en de verschillen tussen leerlingen als uitgangspunt van het onderwijs te nemen. Dat blijkt vaak nog een lastige opgave. Uit dit boek blijkt dat precies hetzelfde voor leraren geldt. We vinden verschillende talenten van leraren mooi, maar we hebben er moeite mee om deze diversiteit in het huidige onderwijssysteem een goede plek te geven.

Dit boek is zeer de moeite van het lezen waard. Willen we het onderwijs structureel verbeteren, dan zullen we de diversiteit van leraren ook structureel moeten benutten.

N.a.v. Hannah Bijlsma, Mirjam Keyser. Erken de ongelijkheid. De kracht van diversiteit in onderwijsteams. 2021 Uitgeverij Pica, ISBN 9789493209213

Literatuur

Broeks, L., Bakker, W., Hertogh, E., Van Meeuwen-Kok, J. & Gondwe, M. (2018). Loopbaanpaden in het primair onderwijs. Utrecht: adviesbureau Berenschot.
CPB (2017). Paden naar leraarschap. Den Haag: CPB. Geraadpleegd op 20 november 2020 van www.cpb.nl/publicatie/paden-naar-leraarschap
Crasborn, F. (2018). Grensovergangen in de lerarenopleiding. Fontys Lerarenopleidingen: Rede uitgesproken op 22 juni 2018.
Hattie, J. (2003). Teachers Make a Difference What is the research evidence? Paper presented at the Building Teacher Quality: What does the research tell us ACER Research Conference, Melbourne. doi: 10.1177/002221949002300106
Inspectie van het Onderwijs (2020). Routes naar het leraarschap. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. Geraadpleegd op 15 oktober 2020 van www.onderwijsinspectie.nl/onderwijssectoren/hoger-onderwijs/documenten/themarapporten/2020/04/22/routes-naar-het-leraarschap
Korthagen, F. (2016). Inconvenient truths about teacher learning: towards professional development 3.0. Teachers and Teaching: Theory and Practice. Online gepubliceerd op 31 juli 2016. doi: 10.1080/13540602.2016.1211523
Snoek, M. (2014). Developing teacher leadership and its impact in schools. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Syed, M. (2002). Dit is het tijdperk van diversiteit. Geraadpleegd op 12 november 2020 van www.managementimpact.nl/artikel/matthew-syed-bbc-cnn-dit-is-het-tijdperk-van-diversiteit/.
Van Amsterdam, P. (2018). Verkenning Academische Lerarenopleiding PO/Academische Pabo’s. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Vereniging Hogescholen (VH).
Van den Berg, D. & Scheeren, J. (2016). Arbeidsmarktanalyse primair onderwijs 2016 – De arbeidsmarkt in beeld. Den Haag: Arbeidsmarktplatform PO.