Effecten van de inrichting van schoolgebouwen op de ontwikkeling van leerlingen

Geplaatst op 19 juli 2024

Inleiding

De inrichting van schoolgebouwen speelt een cruciale rol in de leeromgevingen van leerlingen. Het is algemeen erkend dat de fysieke omgeving waarin leerlingen leren, zoals de kwaliteit van lucht, verlichting, temperatuur en akoestiek, van invloed kan zijn op hun leerprestaties. Toch blijft de vraag of er een directe causale relatie is tussen de kenmerken van schoolgebouwen en de ontwikkeling van leerlingen moeilijk te beantwoorden op basis van huidig onderzoek. Dit artikel onderzoekt de effecten van de inrichting van schoolgebouwen op de ontwikkeling van leerlingen, met een focus op de impact van zowel het gebouw zelf als de omgeving.

Kwaliteitskenmerken van Schoolgebouwen

De kwaliteit van een schoolgebouw beïnvloedt op diverse manieren de leerprestaties van leerlingen. Belangrijke kenmerken van een goed schoolgebouw zijn onder andere:

Luchtkwaliteit: Voldoende ventilatie en gecontroleerde luchtvochtigheid kunnen bijdragen aan een gezondere leeromgeving, wat op zijn beurt de concentratie en prestaties van leerlingen kan verbeteren.
Verlichting: Natuurlijk licht en goed geplaatste kunstverlichting kunnen vermoeidheid verminderen en de leerprestaties verhogen. Onvoldoende verlichting kan leiden tot oogvermoeidheid en afname van de leerprestaties.
Temperatuur: Een comfortabele temperatuur in het klaslokaal is essentieel om afleidingen te minimaliseren en een optimale leeromgeving te creëren. Te warme of te koude ruimtes kunnen de focus en motivatie van leerlingen beïnvloeden.
Akoestiek: Geluidsniveaus moeten goed beheerd worden om afleiding te voorkomen. Slechte akoestiek kan leiden tot verhoogde stress en verminderde leerprestaties.

Daarnaast speelt ook de esthetische inrichting, zoals kleurgebruik en de mate van ruimtelijkheid, een rol. Kleurgebruik kan de stemming en concentratie van leerlingen beïnvloeden, terwijl een goed doordachte indeling van de ruimte kan bijdragen aan een gevoel van orde en rust.

Relatie Tussen Schoolgebouw en Leerprestaties

Er is een algemeen aanvaarde samenhang tussen de kwaliteit van schoolgebouwen en de leerprestaties van leerlingen. Dit betekent dat betere schoolgebouwen vaak geassocieerd worden met hogere leerprestaties. Echter, het is belangrijk te benadrukken dat deze samenhang niet altijd een directe causale relatie impliceert. De aanwezigheid van goede basisvoorzieningen zoals drinkwater, brandveiligheid en sanitaire voorzieningen wordt als een minimumvereiste beschouwd. Studies tonen aan dat de basisvoorzieningen in veel gevallen voldoen aan de eisen gesteld door de Arbowet en het Bouwbesluit in Nederland.

Desondanks is het directe effect van de bouwkwaliteit op leerprestaties mogelijk minimaal onder normale omstandigheden. Slechte kwaliteit van schoolgebouwen kan echter leiden tot verhoogd verzuim en uitval. Onderzoek uit de VS toont aan dat tijdelijke huisvesting, achterstallig onderhoud en onvoldoende faciliteiten kunnen bijdragen aan een slechtere leeromgeving en lagere prestaties.

Invloed van de Schoolomgeving

Naast de kwaliteit van het schoolgebouw zelf, speelt de directe omgeving een rol in de ontwikkeling van leerlingen. Groenere schoolomgevingen met bomen zijn geassocieerd met hogere taal- en rekenprestaties. Dit effect kan gedeeltelijk worden verklaard door de positieve invloed van natuur op de mentale gezondheid en welzijn van leerlingen. Echter, grote grasvelden en atletiekbanen lijken een negatieve invloed te hebben, mogelijk omdat deze niet direct bijdragen aan de leerervaring van leerlingen.

Onderzoek en Beperkingen

Verschillende studies hebben aangetoond dat kenmerken van het schoolgebouw samenhangen met leerprestaties, maar de bevindingen zijn niet altijd eenduidig. Bijvoorbeeld, een meta-analyse van bijna 40 jaar onderzoek in de VS wijst op een positieve relatie tussen gebouwkenmerken en leerprestaties. De studies in deze meta-analyse benadrukken de invloed van verlichting, akoestiek, en andere gebouwkenmerken. Toch zijn er ook studies die geen significante relatie vinden, of die suggereren dat andere factoren, zoals sociaal-economische status (SES) en de kwaliteit van leraren, een grotere invloed hebben op de leerresultaten.

Onderzoek toont aan dat de samenhang tussen gebouwkenmerken en leerprestaties soms afneemt wanneer andere variabelen zoals verzuim en sociaal klimaat worden meegenomen. Slechte gebouwomstandigheden kunnen het welbevinden van zowel leerlingen als docenten beïnvloeden, wat op zijn beurt kan leiden tot verzuim en verminderde leerprestaties.

Nederlandse Context

In Nederland is er weinig onderzoek gedaan naar de directe relatie tussen schoolgebouwkenmerken en leerprestaties. Wel zijn er studies die de nadruk leggen op het ontwerpen van scholen die passen bij de onderwijsvisie en het curriculum. In deze context wordt samenwerking tussen architecten, onderwijskundigen, schoolleiders, docenten en leerlingen vaak als waardevol beschouwd. Deze samenwerking kan bijdragen aan een leeromgeving die het welzijn van leerlingen bevordert, maar er is weinig empirisch bewijs dat deze benadering direct leidt tot verbeterde leerresultaten.

Conclusie

De inrichting van schoolgebouwen heeft invloed op de ontwikkeling van leerlingen, vooral via kenmerken zoals luchtkwaliteit, verlichting, temperatuur, en akoestiek. Groenere schoolomgevingen kunnen ook een positieve invloed hebben op de leerprestaties. Hoewel er een samenhang bestaat tussen de kwaliteit van schoolgebouwen en leerprestaties, is de causale relatie niet altijd duidelijk. Het is belangrijk om te erkennen dat naast de fysieke kenmerken van een gebouw, hoe het gebouw wordt gebruikt door leerkrachten en leerlingen, ook een significante rol speelt. Toekomstig onderzoek zou zich kunnen richten op het verder onderzoeken van deze relatie en het verfijnen van de aanpak om leeromgevingen te optimaliseren voor de beste leerresultaten.

Geraadpleegde bronnen

Almeda, M. V., Scupelli, P., Baker, R. S., Weber, M., & Fisher, A. (2014). Clustering of design decisions in classroom visual displays. In Proceedings of the Fourth International Conference on Learning Analytics And Knowledge (pp. 44-48). ACM.
Barrett, P., Davies, F., Zhang, Y. & Barrett, L. (2015). The impact of classroom design on pupils’ learning: Final results of a holistic, multi-level analysis. Building and Environment 89, 118-133.
Beckers, R. & Van Vloten, M. (2013). Beter leren in een learning environment. FMI, 5, 24-27.
Branham, D. (2004). The wise man builds his house upon the rock: The effects of inadequate school building infrastructure on student attendance. Social Science Quarterly, 85(5), 1112-1128.
Bullock, C. (2007). The relationship between school building conditions and student achievement at the middle school level in the Commonwealth of Virginia (dissertation). Blacksburg: Virginia Polytechnic Institute and State University.
Choi, H., Van Merrienboer, J. & F. Paas (2014). Effects of the Physical Environment on Cognitive Load and Learning: Towards a New Model of Cognitive Load. Educational Psychological Review, 26(2), 225-244.
Duran-Narucki, V. (2008). School building condition, school attendance, and academic achievement in New York City public schools: a mediation model. Journal of Environmental Psychology, 28, 278-286.
Earthman, G.I. (2004). Prioritization of 31 Criteria for School Building Adequacy. American Civil Liberties Union Foundation of Maryland.
Evans, G.W., Yoo, M.J. & Sipple, J. (2010). The ecological context of student achievement: School building quality effects are exacerbated by high levels of student mobility. Journal of Environmental Psychology, 30, 239-244.
Hewitt, C. D. (2017). An Analytic Synthesis of Research Studies Dealing with the Relationship between Building Condition and Student Academic Achievement. (dissertation). Blacksburg: Virginia Polytechnic Institute and State University.
Janssen, F. J. J. M., Konings, K. D., & van Merriënboer, J. J. G. (2017). Participatory educational design: How to improve mutual learning and the quality and usability of the design? European Journal of Education, 52, 268-279.
Kennisrotonde. (2017). Heeft het betrekken van leerlingen bij het schoolbeleid positieve effecten op motivatie en leerprestaties? (KR. 302). Den Haag: Kennisrotonde.
Kennisrotonde. (2018). Welke invloed heeft het geven van lessen in een buitenlokaal op de leerprestaties en motivatie van vmbo leerlingen? (KR. 406). Den Haag: Kennisrotonde.
Kennisrotonde. (2019). Wat is het effect van een op vakinhoud toegespitste aankleding van de wanden van een leslokaal op de leerprestaties van mbo-studenten? (KR. 583). Den Haag: Kennisrotonde.
Könings, K. D., Brand-Gruwel, S. & Van Merriënboer, J. J. G. (2005). Towards more powerful learning environments through combining the perspectives of designers, teachers, and students. British Journal of Educational Psychology, 75, 645-660.
Könings, K. D. & McKenney, S. (2017). Participatory design of (built) learning environments. European Journal of Education, 52(3), 247-252.
Kweon, B.-S., Ellis C. D., Lee, J. & Jacobs, K. (2017). The link between school environments and student academic performance. Urban Forestry & Urban Greening, 23, 35-43.
Manahasa, O. Özsoy, A. & Manahasa, E. (2021). Evaluative, inclusive, participatory: Developing a new language with children for school building design. Building and Environment, 188, 107374.
Maxwell, L. E. (2016). School building condition, social climate, student attendance and academic achievement: A mediation model. Journal of Environmental Psychology, 46, 206-216.
Picus, L. O., Marion, S. F., Calvo, N., & Glenn, W. J. (2005). Understanding the relationship between student achievement and the quality of educational facilities: evidence from Wyoming. Peabody Journal of Education, 80(3), 71-95.
Van Merrienboer, J. J. G., McKenney, S., Cullinan, D., & Heuer, J. (2017). Aligning pedagogy with physical learning spaces. European Journal of Education, 52, 253-267.

[1] Recent is er vanwege de Coronacrisis hernieuwde aandacht voor het effect van ventilatie op de luchtkwaliteit en leerprestaties. Zie bijvoorbeeld de bespreking van onderzoek naar CO2 en leren in het blog van Paul Kirschner

[2] Zie ook de bespreking op Education Endowment Foundation

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!