Optimaliseren van klaslokaalindeling voor vmbo basis- en kaderleerlingen

Geplaatst op 19 juli 2024

Inleiding

Het inrichten van een klaslokaal kan aanzienlijke gevolgen hebben voor het leerklimaat en de leerprestaties van leerlingen. Dit geldt zeker voor VMBO basis- en kaderleerlingen, die vaak extra ondersteuning nodig hebben om effectief te leren. Een belangrijk aspect van klaslokaalindeling is de keuze tussen verschillende opstellingen, zoals rijen, groepen of hoefijzers. Dit artikel verkent hoe verschillende opstellingen van invloed zijn op het leren van deze leerlingen en hoe je de indeling kunt afstemmen op specifieke leerdoelen.

Opstellingen in Rijen

Opstellingen in rijen, ook wel bekend als de busopstelling, zijn vaak een populaire keuze voor individuele taken en situaties waarin een rustige en gestructureerde leeromgeving gewenst is. Onderzoek uit de jaren tachtig heeft aangetoond dat rijenopstellingen de taakgerichtheid van leerlingen kunnen verhogen. Leerlingen die in rijen zitten, vertonen over het algemeen een betere werkhouding en minder storend gedrag dan hun leeftijdsgenoten in groepsopstellingen. Dit effect is vooral merkbaar bij leerlingen die snel afgeleid zijn en leerlingen met gedragsproblemen.

In rijen kunnen leerlingen gemakkelijker gefocust blijven op hun individuele taken, zoals werkbladen of schriftelijke opdrachten. De beperkte visuele afleiding en de directe zichtbaarheid van de docent kunnen helpen bij het behouden van de concentratie. Uit studies blijkt dat leerlingen in rijen meer werk doen in dezelfde tijd, zonder dat de kwaliteit van hun werk afneemt. Dit geldt vooral voor de onderbouw van het basisonderwijs en brugklassen van het voortgezet onderwijs, maar ook voor VMBO basis- en kaderleerlingen.

Opstellingen in Groepen

Groepsopstellingen worden vaak geprefereerd voor interactieve werkvormen, zoals groepswerk, discussies en samenwerkingsprojecten. In een groepsopstelling zitten leerlingen in kleine groepjes of cirkels, wat de communicatie en samenwerking bevordert. Dit type opstelling is ideaal voor activiteiten die een hoge mate van interactie vereisen, zoals brainstormsessies of groepsdiscussies. Leerlingen kunnen gemakkelijker vragen stellen aan elkaar en aan de docent, wat de leerervaring kan verrijken.

Een opstelling in groepen of een halve cirkel bevordert ook sociaal-emotionele vaardigheden en burgerschapscompetenties door de interactie en samenwerking tussen leerlingen te stimuleren. Dit kan bijzonder waardevol zijn voor VMBO-leerlingen die baat hebben bij het ontwikkelen van deze vaardigheden naast hun academische kennis.

Hoefijzeropstellingen

De hoefijzeropstelling, waarbij leerlingen in een U-vorm zitten, combineert elementen van zowel rijen als groepen. Deze opstelling bevordert interactie en communicatie, terwijl leerlingen ook direct oogcontact met de docent kunnen maken. Dit kan nuttig zijn voor activiteiten waarbij zowel individuele focus als groepsdiscussie vereist zijn, zoals het brainstormen van ideeën.

In een hoefijzeropstelling kunnen leerlingen gemakkelijk vragen stellen en feedback krijgen van zowel de docent als hun medeleerlingen. Dit kan de betrokkenheid en taakgerichtheid tijdens interactieve lessen verhogen. De opstelling ondersteunt een balans tussen zelfstandige werkmomenten en groepsinteracties.

Flexibele Indeling

Hoewel vaste indelingen zoals rijen of groepen voordelen hebben, blijkt uit recent onderzoek dat een flexibele klasindeling de meeste voordelen biedt. Flexibele klaslokalen stellen docenten in staat om de opstelling aan te passen aan de specifieke behoeften van de leerlingen en de doelen van de les. Deze flexibiliteit kan de effectiviteit van verschillende werkvormen verbeteren en het leerklimaat optimaliseren.

In een flexibel lokaal kan een docent snel overgaan van een individuele werkomgeving naar een groepswerksetting, afhankelijk van de lesactiviteit. Dit kan vooral nuttig zijn voor VMBO basis- en kaderleerlingen, die mogelijk afwisselende vormen van instructie en samenwerking nodig hebben.

Impact Op Leraargedrag

De klasopstelling beïnvloedt ook het gedrag van de leraar. In een rijenopstelling zijn leraren vaak geneigd om meer directe instructies te geven en meer tijd te besteden aan het praten en begeleiden van leerlingen. Dit kan nuttig zijn bij het geven van gedetailleerde uitleg of bij het ondersteunen van leerlingen met specifieke leerbehoeften. In een groepsopstelling kan de rol van de leraar meer facilitatorachtig zijn, waarbij de focus ligt op het begeleiden van groepsinteracties en het ondersteunen van de samenwerking.

Conclusie

De keuze van klaslokaalindeling heeft een belangrijke invloed op het leerproces, vooral voor VMBO basis- en kaderleerlingen. Rijenopstellingen zijn effectief voor het bevorderen van taakgerichtheid en het verminderen van afleidingen tijdens individuele taken. Groepsopstellingen bevorderen de communicatie en samenwerking, wat waardevol is voor interactieve werkvormen en sociaal-emotionele ontwikkeling. Hoefijzeropstellingen bieden een balans tussen individuele focus en groepsinteractie.

Een flexibele indeling blijkt de meeste voordelen te bieden, omdat deze de leraar in staat stelt om de opstelling aan te passen aan de leerdoelen en de behoeften van de leerlingen. Dit kan helpen om een optimaal leerklimaat te creëren dat de effectiviteit van verschillende lesmethoden ondersteunt.

Meer Informatie

Voor verder onderzoek en praktijkvoorbeelden over klaslokaalindelingen kunt u de volgende bronnen raadplegen:

• Ven, L. van de, Vrolijk, K. & Zon. L. van (2014). Je klassenindeling op orde; PGO-artikel voor de lerarenopleiding aan de COLUU. Centrum voor Onderwijs en Leren, Utrecht. Lees meer.
• Kennisrotonde (2017). Is klasinrichting van invloed op de leerprestaties? Lees meer.
• Choi, H., Merrienboer, J. van & Paas, F. (2014). Effects of the physical environment on cognitive load and learning. Educational Psychology Review, 26(2), 225-244. Lees meer.

Met de juiste opstelling en een flexibele aanpak kunnen leraren de leerresultaten van hun leerlingen verbeteren en een stimulerende leeromgeving creëren.

Geraadpleegde bronnen

• Arndt, P.A. (2012). ‘Design of learning spaces: Emotional and Cognitive Effects of Learning Environments in Relation to Child Development’. Mind, Brain and Education 6 (1): 41-48. https://www.deepdyve.com/lp/wiley/design-of-learning-spaces-emotional-and-cognitive-effects-of-learning-ZIDJws5MAe
• Barrett, P., Davies, F. Zhang, Y. & Barrett, L. (2015). ‘The impact of classroom design on pupil’s learning: Final results of a holistic, multi-level analysis’. Building and Environment 89: 118-133. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360132315000700
• Brooks, D. (2012). ‘Space and consequences: The impact of different formal learning spaces on instructor and student behavior’. Journal of Learning Spaces 1(2). Retrieved from http://libjournal.uncg.edu/jls/article/view/285/282.
• Choi, H., Merrienboer, J. van & Paas, F. (2014). ‘Effects of the physical environment on cognitive load and learning. Towards a New Model of Cognitive Load’. Educational Psychology Review 26(2): 225-244. https://www.researchgate.net/publication/271096079_Effects_of_the_Physical_Environment_on_Cognitive_Load_and_Learning_Towards_a_New_Model_of_Cognitive_Load
• Gremmen, M., Berg, Y.H.M. van den, Segers, E. & Cillessen, A.H.N.  (2016). ‘Considerations for classroom seating arrangements and the role of teacher characteristics and beliefs’. Social Psychology of Education 19 (4): 749-774.
• Merrienboer, J.G. van, McKenney, S., Cullinan, D. & J. Heuer (2017). Aligning Pedagogy with physical learning spaces. European Journal of Education 52(3): 253-267.
• Wannarka, R. & Ruhl, K. (2008). 'Seating arrangements that promote positive academic and behavioral outcomes: a review of empirical research'. Support for learning 23(2): 89-93. Op te vragen via https://www.researchgate.net/publication/230198454_Seating_arrangements_that_promote_positive_academic_and_behavioural_outcomes_A_review_of_empirical_research