Vanuit welke perspectieven op identiteit kunnen docenten op middelbare scholen met elkaar in gesprek gaan over hun identiteit en waarden, en wat leveren dergelijke gesprekken op?

Geplaatst op 31 augustus 2020

Er zijn vier perspectieven op identiteit die docenten als vertrekpunt kunnen nemen in een gesprek over identiteit.

  1. Het rolperspectief gaat uit van de verschillende rollen van een docent.
  2. Het micro/macroperspectief benadert identiteit vanuit twee niveaus die in evenwicht moeten zijn.
  3. Vanuit het spanningenperspectief kun je lastige situaties waar leraren mee worstelen bespreken.
  4. Het carrièreperspectief heeft de loopbaan van docenten als vertrekpunt.

De opbrengst is bij alle perspectieven vergelijkbaar: bewustwording van je eigen professionele identiteit, de mogelijkheid om samen de identiteit van de school vorm te geven en hogere werktevredenheid. Voorwaarde is wel dat gesprekken regelmatig plaatsvinden in een veilige context.

Identiteit van docenten is het antwoord op de vraag: “Wie ben ik als docent?”. Het antwoord omvat twee deelconcepten: de persoonlijke identiteit (iemands waarden, normen en biografie) en de professionele identiteit (iemands visie op de schoolcontext, vakinhoud, leerdoelen en wijze van beroepsuitoefening). Er zijn  verschillende mogelijkheden om met collega’s een gesprek te voeren over de professionele identiteit. Docenten kunnen vanuit verschillende perspectieven meedoen. Elk perspectief brengt andere vragen met zich mee.

Vier perspectieven op professionele identiteit

Het rolperspectief bekijkt de identiteit van docenten vanuit de verschillende rollen die hij kan hebben. Bijvoorbeeld vakinhoudelijke expert, sectievoorzitter, mentor, lid van de MR, lid van het bovenbouwteam, curriculumontwikkelaar, coördinator van internationale excursies, et cetera. Vragen om vanuit dit perspectief met elkaar te discussiëren zijn: welke rollen heb jij? Wat vind je daarin belangrijk en hoe verhouden de verschillende rolidentiteiten zich tot elkaar?

Het micro/macroperspectief benadert identiteit vanuit specifieke situaties (micro) of globale omstandigheden (macro). Een vraag vanuit het microperspectief is bijvoorbeeld: hoe geef je betekenis aan situatie X? Een vraag vanuit het macroperspectief kan zijn: wat vind je als docent in het algemeen belangrijk in situaties zoals X? Voor het welzijn van docenten is het belangrijk dat het micro- en macroniveau met elkaar in balans zijn: wat je als docent belangrijk vindt in een specifieke situatie moet overeenkomen met wat je in het algemeen belangrijk vindt.  

Vanuit het spanningenperspectief kunnen identiteitsvraagstukken aan bod komen gebaseerd op lastige situaties waar veel leraren mee worstelen. Bijvoorbeeld de relatie met leerlingen, omgaan met (minder) innovatieve collega’s of de balans tussen werk en privé. Vragen zijn bijvoorbeeld: welke spanningen zijn herkenbaar? Hoe ga je ermee om? Wat zijn gevolgen voor je identiteit?

Het carrièreperspectief plaatst een gesprek in het teken van de veranderende identiteit van docenten gedurende hun carrière. Werk kan bijvoorbeeld meer of minder belangrijk worden, wat weer gevolgen heeft voor de betrokkenheid bij school, leerlingen en schoolinnovaties. Discussieonderwerpen kunnen zijn: hoe heeft jouw identiteit zich gedurende je loopbaan ontwikkeld? Wat vond je belangrijk aan het begin van je loopbaan en wat vind je nu belangrijk? Welke rol speelt werk in jouw leven?  

Opbrengst voor de school en de docent

Ongeacht het gekozen perspectief zorgen gesprekken over waarden en identiteit voor meer bewustwording bij individuele docenten en docententeams. Ze ervaren meer mogelijkheden om samen de identiteit van de school vorm te geven. Verder kunnen ze bijdragen aan de ontwikkeling en vormgeving van de professionele identiteit van docenten. Dat zorgt voor meer tevredenheid over het werk en een beter welzijn.   

Voorwaarden voor een effectief gesprek

Gesprekken over waarden en identiteit moeten wel aan voorwaarden voldoen om effect te sorteren. Zo moeten ze regelmatig plaatsvinden, in een veilige setting voor de deelnemers, waar bij voorkeur een gespreksleider voor zorgdraagt. Tot slot is het belangrijk om een gemeenschappelijk doel aan de gesprekken te verbinden.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Anna van der Want (antwoordspecialist) en Femke van Glansbeek – Timmermans (kennismakelaar)
Vraagsteller: docent VO

Vraag

Vanuit welke perspectieven op identiteit kunnen docenten op VO-scholen​ met elkaar in gesprek gaan over hun identiteit en waarden, en welke opbrengsten heeft een dergelijk gesprek voor die docenten?

Kort antwoord

Er zijn verschillende perspectieven op identiteit aan de hand waarvan docenten met elkaar in gesprek kunnen gaan over wat zij belangrijk vinden. Het rolperspectief bekijkt de identiteit van docenten vanuit de gedachte dat iedere docent meerdere rollen heeft. Het micro/macroperspectief benadert identiteit vanuit twee niveaus waarbij het van belang is dat beide niveaus in evenwicht zijn. Vanuit het spanningenperspectief is het mogelijk om identiteit te bekijken aan de hand van spanningen of lastige situaties waar veel leraren mee worstelen. Het carrièreperspectief vertrekt vanuit de loopbaan van docenten en plaatst de ontwikkeling van identiteit in de tijd. De opbrengst is bij alle perspectieven vergelijkbaar: bewustwording van je eigen professionele identiteit, de mogelijkheid om samen de identiteit van de school vorm te geven, en hogere werktevredenheid.

Toelichting antwoord

Er zijn verschillende perspectieven op identiteit aan de hand waarvan docenten met elkaar in gesprek kunnen gaan over wat zij belangrijk vinden. Hieronder geven we een omschrijving van identiteit en daarna beschrijven we een aantal perspectieven op identiteit. Tot slot gaan we in op de opbrengsten die van een gesprek over identiteit kunnen worden verwacht.

Wat is identiteit?

Identiteit, en identiteit van docenten, is een breed begrip dat op veel manieren kan worden omschreven. Kortgezegd is identiteit het antwoord op de vraag “Wie ben ik?”. Identiteit van docenten is dan het antwoord op de vraag: “Wie ben ik als docent?”. Het antwoord op deze vraag betreft twee deelconcepten: de persoonlijke identiteit (iemands’ waarden, normen, biografie) en de professionele identiteit (iemands’ visie op de schoolcontext, vakinhoud, leerdoelen, wijze van beroepsuitoefening). Identiteit is in bepaalde mate stabiel (je verandert immers niet iedere dag) en tegelijkertijd ook dynamisch (je blijft niet altijd exact dezelfde) (Beijaard & Meijer, 2017; Beijaard, 2009; Burke & Stets, 2009). In de verdere tekst kijken we met name naar de professionele identiteit van docenten.

Perspectieven op professionele identiteit

Er zijn veel mogelijkheden voor docenten om met elkaar in gesprek te gaan over hun professionele identiteit. Hieronder worden een aantal perspectieven besproken, gebaseerd op onderzoekspublicaties die direct ook concrete handreikingen bieden.

  • Rolperspectief

Het rolperspectief bekijkt de identiteit van docenten vanuit de gedachte dat iedere docent meerdere rollen heeft. In iedere rol is een docent net even anders dan in een andere rol, hetgeen leidt tot verschillende rolidentiteiten (Burke & Stets, 2009). Zo heeft een docent mogelijk rollen als vakinhoudelijk expert, sectievoorzitter, mentor, lid van de MR, lid van het bovenbouwteam, curriculumontwikkelaar, coördinator van internationale excursies etc. Hoe al die rolidentiteiten zich tot elkaar verhouden, verschilt per docent.

Een vraag om vanuit dit perspectief met elkaar in gesprek te gaan over identiteit is: Welke rollen heb jij, wat vind je daarin belangrijk en hoe verhouden de verschillende rolidentiteiten zich tot elkaar? (Burke & Stets, 2009)

  • Micro/macroperspectief

Het micro/macroperspectief benadert identiteit vanuit twee niveaus. Het microniveau bekijkt identiteit van docenten in specifieke situaties. “Wat doet de docent en vooral hoe geeft deze betekenis aan situatie X?” Daaruit komt de identiteit op microniveau naar voren. Het macroniveau benadert identiteit wat globaler: “Wat vind een docent in het algemeen belangrijk in situaties zoals X?” Uit onderzoek blijkt dat het voor het welzijn van docenten belangrijk is dat het micro- en macroniveau met elkaar in balans zijn: dat wat je als docent belangrijk vindt in een specifieke situatie, zou overeen moeten komen met wat je in het algemeen ook belangrijk vindt (Burke & Stets, 2009; Van der Want, Den Brok, Beijaard, Brekelmans, Claessens, & Pennings, 2015).

Vanuit het micro/macroperspectief kunnen docenten aan de hand van een specifieke situatie het microniveau en het macroniveau bij zichzelf analyseren. Vervolgens gaan docenten met elkaar in gesprek hierover.

  • Spanningenperspectief

Vanuit het spanningenperspectief is het mogelijk om identiteit te bekijken aan de hand van spanningen of lastige situaties waar veel leraren mee worstelen.  Bijvoorbeeld de relatie met leerlingen, omgaan met (minder) innovatieve collega’s, de balans werk-privé (Meijer, 2011; Pillen, Den Brok, & Beijaard, 2013; Van der Wal, Oolbekkink, Schaap & Meijer, 2018).

Aan de hand van deze spanningen kunnen docenten aangeven in hoeverre deze spanningen voor hen herkenbaar zijn en kunnen ze met elkaar in gesprek over hoe ze met deze spanningen omgaan en wat voor gevolgen dit heeft voor hun identiteit (Pillen, Den Brok, & Beijaard, 2013.

  • Carrièreperspectief

De identiteit van docenten verandert gedurende de carrière. In verschillende carrièrefasen is bijvoorbeeld werk meer/minder belangrijk voor docenten en dit heeft gevolgen voor hun betrokkenheid bij school, leerlingen en schoolinnovaties (Day & Gu, 2007; Meijer, De Graaf, & Meirink, 2011; Van der Want, Schellings, & Mommers, 2018).

Vanuit het carrièreperspectief kan het gesprek worden aangegaan over identiteit aan de hand van vragen als: Hoe heeft jouw identiteit zich gedurende je loopbaan ontwikkeld? Wat vond je belangrijk aan het begin van je loopbaan en wat vind je nu belangrijk? Welke rol speelt werk in jouw leven? (Van der Want, Schellings, & Mommers, 2018)

Opbrengsten voor scholen & docenten

De opbrengsten van een gesprek over identiteit van docenten, kunnen verschillen. Om de opbrengsten te vergroten is het raadzaam om regelmatig (bijv. tweemaal per schooljaar) gesprekken te voeren en stil te staan bij de identiteit van docenten (en van de school) (Van der Want, Schellings, & Mommers, 2018; Pillen, Den Brok, & Beijaard, 2013).

Ongeacht het gekozen perspectief, kunnen de opbrengsten van een gesprek bestaan uit:

  1. Bewustwording bij individuele docenten en docententeams met betrekking tot hun identiteit;
  2. Mogelijkheid om samen de identiteit van de school vorm te geven;
  3. Hogere werktevredenheid: het gesprek over identiteit kan docenten helpen hun identiteit verder te ontwikkelen en vorm te geven aan hun eigen profesionele ontwikkelling. Deze professionele identiteitsontwikkeling draagt bij aan werktevredenheid en welzijn van docenten (Beijaard, 2009; Van der Want et al., 2015).

Belangrijke voorwaarden voor het realiseren van de opbrengsten:

  1. Gesprekken vinden regelmatig plaats;
  2. Gesprekken vinden plaats in een voor docenten en schoolleiders veilige omgeving: iedere deelnemer aan het gesprek voelt zich vrij om over haar/zijn identiteit te spreken;
  3. Er is een gespreksleider die het overzicht houdt en die ervoor zorgt dat iedereen aan de beurt komt. De gespreksleider bewaakt ook de veilige omgeving;
  4. De gesprekken worden verbonden met een gemeenschappelijk doel: Wat is de uitkomst van de gesprekken en waar draagt deze uitkomst aan bij (bijv. aan vormgeving onderwijs/pedagogiek/didactiek, personeelsbeleid, inrichting schoolgebouw)? Hoe wordt de uitkomst ingezet?                              

Conclusie

Docenten kunnen vanuit verschillende perspectieven met elkaar in gesprek gaan over hun identiteit. Opbrengsten zullen leiden tot bewustwording en de mogelijkheid om samen de identiteit van de school vorm te geven. Ook kan het gesprek over identiteit docenten helpen om te groeien richting een positieve identiteit, hetgeen bevorderlijk is voor de werktevredenheid van docenten.

Geraadpleegde bronnen

  • Beijaard, D. (2009). Leraar worden en leraar blijven: over de rol van identiteit in professioneel leren van beginnende docenten. Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven. https://pure.tue.nl/ws/portalfiles/portal/3024588/Beijaard2009.pdf
  • Beijaard, D., & Meijer, P. C. (2017). Developing the personal and professional in making a teacher identity. The SAGE handbook of research on teacher education, pp177-192.
  • Burke, P. J., & Stets, J. E. (2009). Identity theory. Oxford University Press.
  • Day, C., & Gu, Q. (2007). Variations in the conditions for teachers' professional learning and development: Sustaining commitment and effectiveness over a career. Oxford review of education33(4), 423-443. https://doi.org/10.1080/03054980701450746
  • Meijer, P. C. (2011). The role of crisis in the development of student teachers’ professional identity. In Navigating in Educational Contexts (pp. 41-54). SensePublishers, Rotterdam. https://doi.org/10.1007/978-94-6091-522-2_3
  • Meijer, P. C., De Graaf, G., & Meirink, J. (2011). Key experiences in student teachers’ development. Teachers and Teaching: theory and practice17(1), 115-129. https://doi.org/10.1080/13540602.2011.538502
  • Pillen, M. T., Den Brok, P. J., & Beijaard, D. (2013). Profiles and change in beginning teachers' professional identity tensions. Teaching and Teacher Education34, 86-97. https://doi.org/10.1016/j.tate.2013.04.003
  • Van der Wal, M. M., Oolbekkink-Marchand, H. W., Schaap, H., & Meijer, P. C. (2019). Impact of early career teachers' professional identity tensions. Teaching and Teacher Education80, 59-70. https://doi.org/10.1016/j.tate.2019.01.001
  • Van der Want, A. C., Den Brok, P., Beijaard, D., Brekelmans, M., Claessens, L. C., & Pennings, H. J. (2015). Teachers' interpersonal role identity. Scandinavian Journal of Educational Research59(4), 424-442. https://doi.org/10.1080/00313831.2014.904428
  • Van der Want, A. C., Schellings, G. L. M., & Mommers, J. (2018). Experienced teachers dealing with issues in education: a career perspective. Teachers and Teaching24(7), 802-824. https://doi.org/10.1080/13540602.2018.1481024

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Professionalisering
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Webinar
Burgerschap door sociale cohesie in de klas
Burgerschap door sociale cohesie in de klas
Webinar met Gert-Jan Veerman
Wij-leren.nl Academie 
Waardengedreven onderwijs
Waardengedreven onderwijs: universele waarden - waardencreatie
Arja Kerpel
Identiteit school
Vormgeven aan identiteit van de school
Harm Klifman
Pubers begrijpen
De puberijsberg en de warme leraar - Jongeren beter begrijpen
Ingrid van Essen
Subjectificatie
Persoonsvorming of subjectificatie? Een poging tot verdere verheldering
Gert Biesta
Interpersoonlijke identiteit
Relatie met leerling van invloed op welzijn docent
Annemieke Top
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
Burgerschapsonderwijs
Burgerschap in de school
René Leverink
Samenlevingsgerichte school
De Samenlevingsgerichte School
Peter de Vries
Onderwijswaarden
Oud en Nieuw - over de waarde van waarden in het onderwijs
Elena Carmona van Loon
Waarden als kompas
Wat maakt jouw werk waardevol?
Tamara Wally
Pittige pubers
Pittige pubers - Opvoeden van je puber met ADHD of autisme
Marleen Legemaat
3000 jaar denkers over onderwijs
3000 jaar denkers over onderwijs
Machiel Karels
Filosoferen doe je zo
Filosoferen doe je zo - Leidraad voor de basisschool
Arja Kerpel
Lef om te luisteren
Lef om te luisteren - Hoe luister je nu echt naar leerlingen?
Arja Kerpel
Ik heb ook wat te vertellen
Ik heb ook wat te vertellen! - Communiceren met pubers en adolescenten
Helèn de Jong
Woorden waarden werkelijkheid
Woorden, waarden en werkelijkheid: Leiding geven aan waardengericht werken in scholen
Myriam Lieskamp


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



21st century skills
burgerschap
burgerschapsvorming
filosofie
identiteit
puberteit
value based education

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest