Burgerschap in de school

René Leverink

Onderwijsjournalist en tekstschrijver bij René Leverink Tekst

  

  Geplaatst op 1 juni 2016

Het eindadvies van het Platform Onderwijs2032 spreekt krachtige taal over burgerschapsonderwijs:

“Het Platform vindt dat alle scholen de taak hebben om leerlingen te leren hoe een democratie werkt, wat daarin de spelregels zijn en welke normen en waarden een rol spelen.”

Sinds 2005 zijn scholen wettelijk verplicht aandacht te besteden aan burgerschapsonderwijs. Maar op dit moment komt daar volgens het Platform nog te weinig van terecht. Om daar verandering in te brengen heeft SLO in opdracht van het ministerie en in nauwe samenwerking met scholen de website Burgerschap in de school (burgerschapindeschool.nl) ontwikkeld. 

Oefenplaats

De school is volgens het Platform een belangrijke oefenplaats om burgerschapsvaardigheden in de praktijk te brengen.

“Op school leren leerlingen samen te leven en te werken, met spelregels om te gaan, hun eigen mening te vormen en die van anderen te respecteren. Ook ontdekken leerlingen er hun eigen positie in de samenleving en komen ze erachter hoe ze zelf een bijdrage kunnen leveren aan hun wijk, regio, land en de wereld. Met andere woorden: leerlingen ontwikkelen zich tot verantwoordelijke wereldburgers.”

Het Platform is van mening dat burgerschap een prominentere positie in de vaste kern moet hebben, met meer aandacht voor sociale vaardigheden, kennis van de rechtsstaat, democratische waarden en mensenrechten.

Gedreven

Hoewel burgerschapsonderwijs dus nog niet de aandacht krijgt die het zou het moeten hebben, zijn wel degelijk overal in het land scholen bezig er invulling aan te geven - niet zelden zonder zich daar ten volle bewust van te zijn.

  • Soms vloeit de aandacht voor burgerschap voort uit de denominatie, soms uit de gekozen profilering of de pedagogisch-didactische signatuur.
  • Soms kan ook aansluiting worden gevonden bij de bovenschoolse profilering, ofwel de visie op burgerschap van het bestuurlijk netwerk waar de school deel van uitmaakt.

Maar altijd is er sprake van een groepje gedreven docenten, of een team, dat vindt dat onderwijs meer moet zijn dan toewerken naar het eindexamen. Opbrengstgericht werken kan ook betekenen: leerlingen helpen en stimuleren in hun ontwikkeling naar zelfstandig denkende en handelende jonge burgers, die weten hoe een democratie werkt, wat daarin de spelregels zijn en welke normen en waarden een rol spelen.

Helpen

Nodig voor samenhangend burgerschapsonderwijs is een heldere visie:

  • wat verstaan wij onder burgerschap;
  • wat doen we al;
  • wat willen we bereiken;
  • welke middelen zetten we in;
  • hoe stellen we de opbrengst vast.

De website Burgerschap in de school helpt scholen bij het beantwoorden van die vragen.

  1. Enerzijds met instrumenten om structuur te geven aan het proces richting herkenbaar burgerschapsonderwijs.
  2. Anderzijds met een aantal inspirerende praktijkvoorbeelden.

In een essay van prof. dr. Veugelers (Universiteit voor Humanistiek, Utrecht) wordt inzicht geboden in visies op burgerschap: richten scholen zich vooral op aanpassen aan de huidige situatie of is er ook ruimte om een kritisch-democratische houding te ontwikkelen? De eerste vorm is wijder verspreid dan de tweede.

Kritisch-democratisch

Op school leren jonge burgers hoe democratie werkt en dat een kritische houding daarin onderdeel is van actief burgerschap. Op de website is te zien hoe scholen invulling geven aan die opdracht. Heldring-mavo in Den Haag doet bijvoorbeeld veel aan debatteren.

Docent maatschappijleer Ikram El Ayadi:

“De kinderen leren hun eigen mening te uiten, samen te werken en te luisteren naar elkaar. Zo slaan we drie vliegen in één klap. Ik merk dat kinderen enorm met sociale media bezig zijn. Ze krijgen heel veel nieuws binnen en daar willen ze graag met hun leraar over in gesprek. Debatteren is dan een prachtig middel om daar in de les iets moois mee te doen.

Apart vak

Mavo-aan-zee te Den Helder heeft burgerschap als apart vak op het lesrooster geplaatst.

Directeur Hans van Beekum:

“Wij willen onze leerlingen opleiden tot sociale, goede en begripvolle burgers, die een volwaardige bijdrage aan de samenleving kunnen leveren. Burgerschap is voor ons belangrijk genoeg om het een eigen plaats in het lesprogramma te geven. We hebben elementen uit allerlei vakken, zoals geschiedenis, staatsinrichting, Nederlands, levensbeschouwelijke vorming en natuur en zorg, samengebracht in het vak burgerschap, zodat je een duidelijke doorlopende leerlijn kan waarborgen, ook richting mbo en havo. Ook willen we aansluiting zoeken met het primair onderwijs. ”

Houdingen en gedragingen

De Meerwaarde is een grote, protestants-christelijke vmbo-school in Barneveld. Jan Koolhof is coördinator burgerschapsonderwijs.

" Burgerschapsvorming kan niet alleen bestaan uit het aanbieden van kennis. Het gaat ook om houding en gedragingen. Deze vaardigheden worden verkregen door te doen, te ervaren en te leren van en met elkaar. Het is de taak van de school kinderen te laten ervaren dat burgerschapscompetenties ertoe doen.

Op De Meerwaarde doen we al veel aan burgerschapsvorming zonder dat dit als zodanig wordt benoemd. Burgerschap is geen apart vak, maar zit verweven in allerlei vakken, leergebieden en activiteiten. Wel krijgen onze leerlingen in de onderbouw Leefstijl. Dat is een vast onderdeel van het lesprogramma, waarin burgerschap uitgebreid aan de orde komt.”

Stage als burgerschap

De Maritieme Academie Harlingen (vmbo/mbo-school voor binnenvaart, kustvaart en zeevaart) zet de maatschappelijke stage in als invulling van burgerschapsonderwijs.

Coördinator maatschappelijke stage Sjors ter Weele:

“Het hele leven is eigenlijk burgerschapsonderwijs en dat geldt dus zeker ook voor de maatschappelijke stage.

  • Leerlingen begeleiden vluchtelingen en helpen ze de taal beter te leren.
  • Ze maken kerststukjes met ouderen en mensen in een verzorgingshuis.
  • Ze organiseren sportdagen voor het basisonderwijs.
  • Ze helpen bij het kinderstraatfestival.
  • En er zijn leerlingen die een week meevaren met de Zonnebloem op de Henri Dunant, het vakantieschip van het Rode Kruis."

Trotse burgers

VSO ’t Korhoen in Hengelo is een cluster 3-school voor voortgezet speciaal onderwijs. De ambitie van de school voor zeer moeilijk lerenden is volgens teamleider Ellen Hesselink:

“Leerlingen zo goed mogelijk voorbereiden op een zo zelfstandig mogelijk leven in de maatschappij. We maken de leerlingen in de lessen duidelijk wát ze doen, waarom ze het doen en waar ze het kunnen toepassen, om zo als een trotse burger met een rugzak vol bagage de maatschappij in te gaan.”

Zelfstandig functioneren in de samenleving betekent op ’t Korhoen ook dat leerlingen eigenaar zijn van hun eigen leer- en ontwikkelingsproces.

Hesselink: “We zeggen: jij moet later de maatschappij in. Die maatschappij houdt over het algemeen geen rekening met jou. Dat betekent dat je zelf voor de benodigde weerbaarheid en bagage moet zorgen. Leerlingen zijn vanaf de eerste klas onze gesprekspartner over hun leerproces, hun mogelijkheden en hun leerdoelen. Ze moeten snappen dat ze niet voor ons leren, maar voor zichzelf, voor hun toekomst.”

Perspectief op burgerschapsonderwijs

Onlangs is tijdens een conferentie op De Meerwaarde te Barneveld (een protestants-christelijke school voor vmbo, mbo en praktijkonderwijs) de website Burgerschap in de school officieel gepresenteerd.

Dagvoorzitter prof. dr. Jules Peschar, voorzitter van de adviesraad van het project Procesinstrument Burgerschap, in zijn openingswoord:

  “In de wereld waarin wij leven, met al zijn ingewikkelde sociale problemen, zoals migratie en vluchtelingencrisis, is er veel belangstelling voor burgerschap en voor de mogelijkheden om via het onderwijs leerlingen bij te brengen hoe de samenleving georganiseerd is en wat daarin de rol van de burger is.

Die belangstelling mag wat meer terug te vinden zijn in de onderwijspolitiek en het onderwijsbeleid. Vaak is er een zekere afstand tussen datgene wat in de dagelijks praktijk urgent lijkt en de manier waarop het onderwijs zijn socialiserende taak vervult.

Je zou willen dat er in het onderwijs structureel meer aandacht komt voor de actualiteit en de manier waarop moderne jonge burgers zich met die actualiteit verhouden. Hopelijk biedt het rapport Onderwijs2032 perspectief in dat opzicht.”

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Burgerschap: noodzaak of hype?
Burgerschap: noodzaak of hype?
In gesprek met Jan Bransen - gratis toegang
Wij-leren.nl Academie 
Professionalisering
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
De beste nascholing volg je bij Medilex Onderwijs
Gemiddeld beoordelen deelnemers ons met een 8,4
Medilex Onderwijs 
Waardengedreven onderwijs
Waardengedreven onderwijs: universele waarden - waardencreatie
Arja Kerpel
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
Leerplan in beeld
Leerplan in Beeld: website geeft houvast bij gepersonaliseerd leren
René Leverink
Burgerschap games
Games en burgerschap
redactie
Gezonde leefstijl
Niet meedrinken in de keet. Leerplankader voor een gezonde leefstijl
René Leverink
Samenlevingsgerichte school
De Samenlevingsgerichte School
Peter de Vries
Brede vaardigheden leerlingen
Aandacht voor brede vaardigheden
Bertine van den Oever
Zeven tips anti discriminatie
Hoe pak je discriminatie effectief aan?
redactie
burgerschapsvorming eigenheid
Pedagogische en levensbeschouwelijke eigenheid bij burgerschapsvorming
Gert Biesta
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
Drie instrumenten voor burgerschapsvorming
Aan de slag met burgerschapsvorming
Jaap Versfelt
onvoldoende-voor-burgerschap
Het regent onvoldoendes voor Burgerschap. Wat is er aan de hand en wat is eraan te doen?
Piet van der Ploeg
Aanpak probleemjongeren
Aanpak probleemjongeren vraagt om brede samenwerking
Kees van Overveld
democratisch tekort advies Onderwijsraad mbt artikel 23
En niet andersom? - Over het democratisch tekort in het advies van de Onderwijsraad met betrekking tot artikel 23
Gert Biesta


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
Hoe is de mens geworden wie hij is? Tjipcast 006
redactie
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



burgerschap
burgerschapsvorming
identiteit
pisa
value based education
verantwoordelijkheid
vrijheid van onderwijs

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest