Wat is het effect van concrete materialen in het rekenonderwijs op de prestaties van leerlingen in groep 3 tot en met 8?

Geplaatst op 1 oktober 2020

Samenvatting

Het gebruik van driedimensionale materialen heeft een klein tot matig positief effect op rekenprestaties, vergeleken met het gebruik van abstracte rekenkundige symbolen. Vooral op de basisvaardigheden voor rekenen hebben concrete materialen een positieve invloed.

Factoren voor effectief rekenonderwijs liggen op het niveau van de les, de leerkracht, de klas, de school en de leerling. Het gaat om beïnvloedbare factoren, die mogelijk samenhangen met de rekenprestaties van leerlingen. Bij leerkrachtniveau gaat het om kennis en vaardigheden, en de professionele ontwikkeling. Voorbeelden van andere niveaus zijn de sfeer in de klas, het schoolklimaat en overtuigingen bij leerlingen.

Factoren op het niveau van de les

Op lesniveau gaat het onder meer om leerstofaanbod, tijd en instructie- en werkvormen. Daar vallen ook de hulpmiddelen onder, technologische en niet-technologische. Binnen die laatste categorie is specifiek gekeken naar concrete driedimensionale materialen. Het idee is dat leerlingen hiermee de mogelijkheid krijgen om via fysieke interactie met objecten rekenkundige informatie beter te begrijpen. Het gaat dan bijvoorbeeld om het spelen met blokken of nep briefgeld om meer inzicht in getallen te krijgen.

Vooral leerlingen in de leeftijd van zeven tot en met elf jaar profiteren van de driedimensionale materialen. Verder blijkt het effect groter op de basisvaardigheden voor rekenen (matig tot groot effect) dan voor de probleemoplossingsvaardigheden en de uitleg door de leerling hoe hij tot de oplossing is gekomen (beide klein tot matig effect), en de transfer (verwaarloosbaar tot klein effect).

Bij het gebruik van driedimensionale materialen zijn de effecten op breuken en algebra groter dan op rekenkundige bewerkingen, zoals optellen en delen. Materialen die geen ander object voorstellen hebben meer effect dan materialen die representatief zijn voor een echt object, zoals namaak briefgeld.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Sjerp van der Ploeg Vraagsteller: directeur, po-instelling. Geraadpleegde expert(s): geen

Vraag

Wat is het effect van het gebruik van concrete materialen (kubus, gewicht, klok e.d.) in het rekenonderwijs op de rekenprestaties van leerlingen in groep 3 tot en met 8?

Kort antwoord

Het gebruik van driedimensionale materialen in het rekenonderwijs op de basisschool heeft over het geheel genomen een klein tot matig positief effect op rekenprestaties ten opzichte van het gebruik van abstracte rekenkundige symbolen. Met name op de basisvaardigheden voor rekenen blijkt het gebruik van concrete materialen van positieve invloed.

Toelichting antwoord

De inzet van driedimensionale materialen in het rekenonderwijs is een redelijk effectief hulpmiddel om de rekenprestaties van basisschoolleerlingen te verhogen. Deze conclusie baseren we op een recent verschenen overzicht van metastudies en reviews op het terrein van rekenonderwijs (Hickendorff, e.a. 2017). Die studie geeft breed inzicht in de wetenschappelijke kennis over de samenhang tussen beïnvloedbare factoren uit het onderwijsleerproces en de reken/wiskundeprestaties van leerlingen (aan het einde) van de basisschool.

Hickendorff e.a. (2017) richten zich in hun studie op verschillende factoren voor effectief rekenonderwijs. Die factoren onderscheiden ze in een aantal niveaus: factoren op het niveau van de les, factoren op het niveau van de leerkracht, factoren op het niveau van de klas, factoren op het niveau van de school en factoren op het niveau van de leerling. De auteurs geven in een schema een overzicht van mogelijke beïnvloedbare factoren in het onderwijsleerproces. Dit schema hebben we hieronder overgenomen.