Is projectmatig werken in de bovenbouw van het basisonderwijs effectief om 21ste-eeuwse vaardigheden van leerlingen te vergroten?

Geplaatst op 13 oktober 2021

Bij projectmatig werken leren leerlingen door (samen) te werken aan complexe en maatschappelijk relevante projecten. Het weinige beschikbare onderzoek geeft geen uitsluitsel over effecten van projectmatig werken op 21ste-eeuwse vaardigheden. Wel heeft projectmatig werken een gemiddeld tot groot positief effect op vakspecifieke leerprestaties, bijvoorbeeld taalvaardigheid.

Projectmatig werken kent verschillende vormen. Scholen kunnen zelf binnen een vak of groep een aanpak ontwikkelen, maar ze kunnen deze manier van werken ook curriculum-breed inzetten. Een doel van projectmatig werken is het vergroten van 21ste-eeuwse vaardigheden. Leerlingen ontwikkelen die vaardigheden door zelf aan de slag te gaan met een project, samen te werken, problemen op te lossen en technologie te gebruiken.

Verondersteld belang 21ste-eeuwse vaardigheden

Meestal verwijst de term 21ste-eeuwse vaardigheden naar vaardigheden waarvan wordt verondersteld dat deze extra belangrijk zijn in de huidige eeuw, gezien de economische en maatschappelijke uitdagingen. Leerlingen zouden zich deze vaardigheden eigen moeten maken, zodat ze goed zijn voorbereid op hun toekomstige rol in de samenleving. Het gaat daarbij om drie categorieën vaardigheden: cognitieve, intrapersoonlijke en interpersoonlijke. Cognitieve vaardigheden zijn onder andere kritisch denken, probleem oplossen, digitale geletterdheid en creativiteit. Onder intrapersoonlijke vaardigheden vallen bijvoorbeeld flexibiliteit en zelfregulatie. Voorbeelden van interpersoonlijke vaardigheden zijn communicatie en samenwerking.

Voorbeelden van effecten van projectmatig werken

Er is weinig onderzoek uitgevoerd naar het effect van projectmatig werken op 21ste-eeuwse vaardigheden. Bij elkaar is het te fragmentarisch om echt uitsluitsel over effecten te kunnen geven. Een van de verrichte studies gaat over het effect van curriculum-breed projectmatig werken op kritisch denken door leerlingen in de onderbouw van de middelbare school. Tijdens het project gaven leraren samen langere lessen en werkten leerlingen in open ingerichte klaslokalen. Na het project konden leerlingen vragen van hoger niveau stellen en hun meningen beter onderbouwen. De kritische denkvaardigheden van de groep leerlingen met traditionele instructie namen niet toe.

Twee andere studies over projectmatig werken lieten een positief effect zien op respectievelijk de probleemoplossingsvaardigheden van leerlingen en op creatief denken. Leerlingen in de bovenbouw van de basisschool werkten met een online tool waarin ze informatie over een project binnen wetenschap & technologie konden verzamelen en presenteren. Die leerlingen waren beter in staat problemen op te lossen. Een groep laag presterende leerlingen in de onderbouw van de middelbare school werkte vijf jaar aan technologische projecten. Uit de door hen bijgehouden portfolio’s bleek een groei in creatief denken, vooral wat betreft originaliteit van ideeën.

Tot slot zijn er aanwijzingen dat projectmatig werken bijdraagt aan zelfregulatie, wanneer leerlingen zelf actief aan de slag gaan met leerdoelen, in plaats van deze passief te ontvangen.

Effecten van projectmatig werken op leerprestaties

Meer is bekend over effecten van projectmatig werken op leerprestaties. Zo heeft projectmatig werken een gemiddeld tot groot positief effect op vakspecifieke leerprestaties, vooral bij de taalvakken, geschiedenis en aardrijkskunde. Leerlingen die meer dan twee uur per week projectmatig werken bovenop of in plaats van traditionele instructie laten de grootste vooruitgang zien. Het gebruik van ondersteunde technologie, zoals zoekmachines op internet, lijkt bij projectmatig werken eveneens leerprestaties te verhogen. Hetzelfde geldt voor een goede ondersteuning door de leerkracht, vooral gericht op timemanagement en projectmanagement. Tevens is het belangrijk dat leerlingen zelf keuzes maken en regelmatig reflecteren op de voortgang van het project.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Isabelle de Vink (antwoordspecialist) en Niek van den Berg (kennismakelaar)
Vraagsteller: leerkracht primair onderwijs

Vraag

Is projectmatig werken in de bovenbouw van het basisonderwijs effectief om 21ste-eeuwse vaardigheden van leerlingen te vergroten (met name kritisch denken, creatief denken, probleem oplossen en zelfregulering)? Zo ja, welke invullingen van projectmatig werken zijn met name effectief?

Kort antwoord

Bij projectmatig werken leren leerlingen door (samen) te werken aan complexe en maatschappelijk relevante projecten. Het weinige beschikbare onderzoek geeft geen uitsluitsel over effecten van projectmatig werken op 21ste-eeuwse vaardigheden. Wel heeft projectmatig werken een gemiddeld tot groot positief effect op vakspecifieke leerprestaties, bijvoorbeeld taalvaardigheid.

Toelichting antwoord

Hieronder gaan we eerst in op het concept projectmatig werken en het onderzoek dat hiernaar is gedaan. Daarna zoomen we in op 21ste-eeuwse  vaardigheden en de bijdrage die projectmatig werken daaraan kan leveren. Tot slot bespreken we opbrengsten van projectmatig werken voor vakspecifieke leerprestaties.

Projectmatig werken wordt op verschillende manieren ingezet

Projectmatig werken zoals zich dat in het onderwijs heeft ontwikkeld, is een manier van leren aan de hand van complexe en maatschappelijk relevante projecten. Leerlingen werken veel zelfstandig samen aan gestelde doelen en leveren aan het eind van het project een product of presentatie op (Thomas, 2000; Kokotsaki et al., 2016). Projectmatig werken wordt binnen veel verschillende vakken ingezet, maar komt het vaakst voor bij de vakken rekenen en wetenschap & technologie (W&T) (Chen & Yang, 2019). Een voorbeeld is het leren over energie door een veld met zonnepanelen in te richten bij de school (Hugerat et al., 2004).

Projectmatig werken heeft verschillende verschijningsvormen. Scholen kunnen bijvoorbeeld zelf binnen een vak of groep een aanpak voor projectmatig werken ontwikkelen, maar kunnen projectmatig werken ook curriculum-breed inzetten. De verscheidenheid aan implementatievormen, evenals manieren waarop projectmatig werken in onderzoeken wordt geëvalueerd, vragen om voorzichtigheid bij interpretatie van effecten op leeruitkomsten (Condliffe et al., 2017).

Aanwijzingen voor het effect van projectmatig werken op 21ste-eeuwse vaardigheden

Een belangrijk doel van projectmatig werken is het vergroten van 21ste-eeuwse vaardigheden (Bell, 2010). Door zelf aan de slag te gaan met een project, samen te werken, problemen op te lossen en technologie te gebruiken, kunnen leerlingen tijdens het projectmatig werken die vaardigheden vergroten, zo wordt verondersteld.

Wat zijn 21ste-eeuwse vaardigheden?

Meestal verwijst de term 21ste-eeuwse vaardigheden naar vaardigheden waarvan wordt verondersteld dat deze (extra) belangrijk zijn in de huidige eeuw, gezien de economische en maatschappelijke uitdagingen (Pellegrino & Hilton, 2012). Leerlingen zouden zich deze vaardigheden eigen moeten maken, zodat zij optimaal zijn voorbereid op hun toekomstige rol in de maatschappij (bijvoorbeeld als werknemer van een bedrijf). Alhoewel de vaardigheden niet echt nieuw zijn, wordt gesteld dat het belang van deze vaardigheden wel is gegroeid.

De 21ste-eeuwse vaardigheden omvatten drie categorieën: cognitieve vaardigheden, intrapersoonlijke vaardigheden en interpersoonlijke vaardigheden (Pellegrino & Hilton, 2012). Cognitieve vaardigheden zijn onder andere kritisch denken, probleem oplossen, digitale geletterdheid en creativiteit. Intrapersoonlijke vaardigheden zijn bijvoorbeeld flexibiliteit en zelfregulatie. Voorbeelden van interpersoonlijke vaardigheden zijn communicatie en samenwerking.

Er is weinig wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd naar het effect van projectmatig werken op 21ste-eeuwse vaardigheden. Het onderzoek dat wel is uitgevoerd geeft onvoldoende zicht op de vraag of een eventueel effect zich voordoet. Daarnaast is het uitgevoerde onderzoek soms erg context-specifiek (bijvoorbeeld bij ingenieursstudenten aan de universiteit) wat de generaliseerbaarheid in het algemeen en de transfereerbaarheid naar de bovenbouw van het basisonderwijs bemoeilijkt. Bovendien wordt er in veel onderzoeken geen vergelijking gemaakt tussen leerlingen die projectmatig hebben gewerkt en leerlingen die traditionele instructie hebben ontvangen.

Wel is er onderzoek gedaan naar het effect van curriculum-breed projectmatig werken op kritisch denken door leerlingen in de onderbouw van de middelbare school (Sasson et al., 2018). De kritische denkvaardigheden van leerlingen die projectmatig werkten namen gedurende een periode van twee jaar toe, terwijl dat voor de groep met traditionele instructie niet zo was. Het project betrof een curriculum-brede invulling van projectmatig werken waarbij meerdere leerkrachten samen langere lessen gaven en leerlingen in open ingerichte klaslokalen (bureaus konden worden verplaatst) aan de slag gingen met projecten. Leerlingen waren na het projectmatig werken in staat om vragen van hoger niveau te stellen en hun mening over verscheidene standpunten beter te onderbouwen.

Tevens is er binnen W & T onderzoek gedaan naar de opbrengsten van projectmatig werken met of zonder online tool, wat betreft de probleemoplossingsvaardigheden van bovenbouwleerlingen van de basisschool (Hung et al., 2012). Er was geen controlegroep die niet projectmatig werkte, waardoor het niet mogelijk is om te bepalen of projectmatig werken meer of minder of evenveel bijdraagt dan andere werkwijzen. Wel liet het onderzoek zien dat de probleemoplossingsvaardigheden van leerlingen verbeterden. Deze verbetering was het grootst voor leerlingen die bij het projectmatig werken gebruik maakten van een online tool waarin informatie over het project gepresenteerd en verzameld kon worden. Gebruik van de tool heeft dus blijkbaar een positief effect op de probleemoplossingsvaardigheden.

Daarnaast is er onderzoek gedaan naar de bijdrage van projectmatig werken aan creatief denken bij leerlingen in de onderbouw van de middelbare school (Barak & Doppelt, 2000). Een groep van laag presterende leerlingen werd geselecteerd. Deze leerlingen werkten vijf jaar lang aan technologische projecten, en hielden daarover een portfolio bij. Uit de portfolio’s van de leerlingen bleek een groei in creatief denken, bijvoorbeeld wat betreft de originaliteit van ideeën. De portfolio’s zijn echter niet vergeleken met leerlingen die niet projectmatig hebben gewerkt. We weten dus niet of die groei in creatief denken veroorzaakt wordt door vijf jaar lang werken aan technologische projecten.

Tot slot zijn er theoretische aanwijzingen dat projectmatig werken bijdraagt aan de 21ste-eeuwse vaardigheid zelfregulatie. English & Kitsantas (2013) beredeneren namelijk (op basis van onderzoek naar bijvoorbeeld eigenaarschap bij projectmatig- en probleemgestuurd werken) dat leerlingen bij projectmatig werken zelf actief aan de slag gaan met leerdoelen, in plaats van kennis ‘passief’ te ontvangen.

Andere interventies en andere effecten

Geconstateerd is dat er op basis van onderzoek geen goed antwoord kan worden gegeven op de vraag aan de Kennisrotonde. In aanvulling daarop bespreken we hier kort twee perspectieven die raken aan de vraag. Ten eerste is er wel onderzoek beschikbaar over manieren om 21ste-eeuwse vaardigheden te ontwikkelen dat niet specifiek gaat over projectmatig werken. Zo laat bijvoorbeeld de meta-analyse van Abrami et al. (2015) zien dat met name discussies (tussen groepen leerlingen of met de hele klas) en werken aan authentieke problemen effectieve manieren zijn om de kritische denkvaardigheden van leerlingen van alle onderwijsniveaus te stimuleren. Zo is er meer onderzoek naar het bevorderen van 21ste-eeuwse vaardigheden, maar dat geeft geen antwoord op de huidige vraag aan de Kennisrotonde en daarom gaan we daar hier niet nader op in.

Ten tweede is er ook onderzoek dat ingaat op andere typen effecten van projectmatig werken dan op 21ste-eeuwse vaardigheden. Zo heeft projectmatig werken een gemiddeld tot groot positief effect op vakspecifieke leerprestaties, met name bij de taalvakken, geschiedenis en aardrijkskunde. Dit blijkt uit een meta-analyse door Chen & Yang (2019), die groepen leerlingen die projectmatig werkten vergeleek met leerlingen die directe instructie ontvingen.

Het aantal uur instructie blijkt een belangrijke factor voor succes. Leerlingen die meer dan twee uur per week projectmatig werken bovenop of in plaats van traditionele instructie (het verschil tussen beide is niet onderzocht) lieten de grootste positieve effecten op leerprestaties zien. Het betreft hier overigens een (mogelijk forse) overschatting van het effect omdat alle studies zijn meegenomen: zowel die waarin projectmatig werken bovenop traditionele instructie komt als die waarin projectmatig werken in plaats van directe instructie komt. Verder blijkt uit de genoemde meta-analyse dat het gebruik van ondersteunde technologie (bijvoorbeeld zoekmachines op internet) bijdraagt aan het positieve effect op leerprestaties.

Een andere review-studie laat zien dat niet met zekerheid gesteld kan worden dat projectmatig werken leidt tot positieve vakspecifieke leeruitkomsten, met name omdat de keten van interventie tot effect lastig met zekerheid is te onderbouwen (Kokotsaki et al., 2016). Wel blijkt dat goede ondersteuning door de leerkracht bij kan dragen aan positieve uitkomsten. De leerlingen lijken vooral baat te hebben bij ondersteuning van de leerkracht gericht op timemanagement en projectmanagement. Tevens is het belangrijk dat leerlingen autonomie ervaren door zelf keuzes te maken in het project en dat leerlingen regelmatig reflecteren op de voortgang van het project.

Geraadpleegde bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Burgerschap: noodzaak of hype?
Burgerschap: noodzaak of hype?
In gesprek met Jan Bransen - gratis toegang
Wij-leren.nl Academie 
21st century skills
21st century skills - wat zijn 21e eeuwse vaardigheden?
Machiel Karels
Projectgericht werken zoals op High Tech High
Ontwikkel op jouw school een project volgens de High Tech High-aanpak
Gerdineke van Silfhout
Kritisch denkvermogen onderzoekende houding leerkracht
Actief kritisch denkvermogen en onderzoekende houding: de leerkracht als rolmodel
Sietske van der Wegen
Onderzoekend en ontwerpend leren
Onderzoekend en Ontwerpend Leren: Wat vraagt dit van de leerkracht?
Sietske van der Wegen
Leerling als kritische denker
De leerling als kritische denker
Dolf Janson
High Tech High
High Tech High - Een curriculum waarbij projectgestuurd leren en de leerontwikkeling centraal staat
redactie
Ontwikkelschool Spring High Amsterdam
En toen vloog er een duif tegen het raam - pilotschool in ontwikkeling
René Leverink
Innovatieve scholen
Innovatieve scholen
redactie
Kindgericht onderwijs
Kindgericht onderwijs in een lerende school
Machiel Karels


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
Omix Webtalks met Adjiedj Bakas - De onderwijsinrichting van morgen
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Het belang van maakonderwijs op de basisschool. Tjipcast 020
Het belang van maakonderwijs op de basisschool. Tjipcast 020
redactie
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
redactie
Wat zijn de meest hardnekkige onderwijsmythes? Tjipcast 030
Wat zijn de meest hardnekkige onderwijsmythes? Tjipcast 030
redactie
Metacognitie in een video van één minuut uitgelegd
Metacognitie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



21st century skills
curriculum
metacognitie
onderzoekend leren
ontdekkend leren
probleemoplossend vermogen
projectonderwijs

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest