Non-formeel en informeel leren van mbo-docenten: Wat draagt bij en hoe maak je het zichtbaar?

Geplaatst op 19 juli 2024

In het onderwijslandschap wordt vaak onderscheid gemaakt tussen formeel, non-formeel en informeel leren. Terwijl formeel leren gericht is op het behalen van erkende diploma's en certificaten, richt non-formeel leren zich op gestructureerde programma's zonder landelijke erkenning, zoals cursussen en trainingen. Informeel leren, daarentegen, is vaak minder gestructureerd en doelgericht. Dit artikel richt zich op non-formeel en informeel leren binnen het mbo en verkent de condities die bijdragen aan deze vormen van leren, alsook manieren om de opbrengsten ervan zichtbaar te maken.

Condities voor non-formeel en informeel leren

Onderzoek toont aan dat verschillende condities en interventies een rol spelen in het bevorderen van non-formeel en informeel leren bij mbo-docenten.

Leidinggevende Steun: Leidinggevenden spelen een cruciale rol in het faciliteren van informeel leren. Ze kunnen een lerende cultuur stimuleren door mogelijkheden voor informeel leren te creëren, docenten te coachen en positieve feedback te geven. Dit kan helpen bij het opbouwen van een cultuur waarin leren en kennisdeling wordt gewaardeerd.
Feedbackcultuur: Een omgeving waarin feedback openlijk wordt gegeven en ontvangen, bevordert informeel leren. Zowel peerfeedback van collega's als feedback van leidinggevenden speelt hierbij een rol. Een cultuur van open communicatie is essentieel.
Netwerken: Deelname aan interne en externe netwerken ondersteunt informeel leren. Dit kan variëren van samenwerking met ervaren collega's tot deelname aan netwerken van docenten van andere scholen. Het delen van kennis en ervaringen in dergelijke netwerken kan de professionele ontwikkeling van docenten bevorderen.
Interpersoonlijke Relaties: Goede collegiale relaties binnen het team dragen bij aan informeel leren. Vertrouwen, respect en een gevoel van collegialiteit zijn belangrijke factoren. Scholen kunnen dit stimuleren door gezamenlijke activiteiten en professionele bijeenkomsten te organiseren.
Organisatorische Condities: De structuur en cultuur van de organisatie spelen ook een rol. Minder hiërarchische structuren, fysieke nabijheid van collega's en een ondersteunende organisatiecultuur dragen bij aan informeel leren. Organisaties met een open cultuur en duidelijke missie kunnen dit verder bevorderen.

Interventies op organisatieniveau

Om informeel leren te stimuleren, kunnen scholen verschillende interventies toepassen:

Stimuleren van Formele Leeractiviteiten: Door deelname aan formele leeractiviteiten te bevorderen, wordt informeel leren vaak ook gestimuleerd. Dit komt doordat docenten in dergelijke situaties kennis delen en nieuwe inzichten opdoen.
Plannen van Informeel Leren: Door medewerkers te koppelen aan specifieke opdrachten of projecten kunnen scholen informeel leren doelgericht stimuleren. Dit zorgt voor een natuurlijke integratie van leerervaringen in het dagelijkse werk.
Belonen van Informeel Leren: Het belonen van informeel leren door middel van salarisverhogingen of carrièremogelijkheden kan docenten motiveren om actief deel te nemen aan leeractiviteiten. Dit benadrukt de waarde van informeel leren en biedt erkenning voor persoonlijke ontwikkeling.

Leeropbrengsten van non-formeel en informeel leren

De opbrengsten van non-formeel en informeel leren zijn divers en beïnvloeden zowel de persoonlijke ontwikkeling van docenten als de kwaliteit van hun onderwijs. Belangrijke leeropbrengsten zijn:

Verbetering van Kennis en Vaardigheden: Informeel leren draagt bij aan de verwerving en verbetering van vakkennis, pedagogische vaardigheden en professionele identiteit. Beginnende docenten ervaren vaak een directe toepassing van nieuwe kennis en vaardigheden in hun klaslokaal, terwijl meer ervaren docenten het leren kunnen koppelen aan bredere school- en onderwijscontexten.
Verandering in Lesgedrag: Door informeel leren kunnen docenten hun lesmethoden en pedagogische benaderingen aanpassen. Dit kan leiden tot een effectievere onderwijsmethode en verbeterde leerlingresultaten.
Zelfbewustzijn en Zelfvertrouwen: Het erkennen en documenteren van leeropbrengsten kan leiden tot een verhoogd zelfbewustzijn en zelfvertrouwen bij docenten. Dit kan hen motiveren om verder te groeien en te ontwikkelen in hun rol.

Zichtbaar maken van leeropbrengsten

Het zichtbaar maken van leeropbrengsten uit non-formele en informele leeractiviteiten is cruciaal voor de erkenning en waardering van deze vormen van leren. Enkele manieren om dit te doen zijn:

Portfolio’s: Het gebruik van portfolio’s is een effectieve manier om leeropbrengsten te documenteren. Een portfolio kan persoonlijke reflecties, bewijsstukken van verworven competenties en voorbeelden van best practices bevatten. Dit biedt een gestructureerd overzicht van de leerervaringen en prestaties van een docent.
Erkenning van Verworven Competenties (EVC): EVC-procedures zijn ontworpen om de waarde van geleerde competenties te beoordelen en te certificeren. Deze procedures kunnen helpen bij het verkrijgen van erkenning voor non-formele en informele leerervaringen en kunnen bijdragen aan loopbaanontwikkeling en carrièrekansen.
Beroepsregistratie en Certificering: Het gebruik van beroepsregistraties en certificeringen kan helpen bij het zichtbaar maken van leeropbrengsten. Dit kan variëren van gedeeltelijke certificeringen tot volledige diploma’s, afhankelijk van de aard en omvang van het leren.
HR-Instrumenten: Persoonlijke OntwikkelPlannen en beoordelingsgesprekken kunnen ook dienen als hulpmiddelen voor het documenteren en waarderen van non-formele en informele leeropbrengsten. Deze tools kunnen helpen bij het vaststellen van persoonlijke leerdoelen en het meten van voortgang.

Conclusie

Non-formeel en informeel leren spelen een belangrijke rol in de professionele ontwikkeling van mbo-docenten. Condities zoals de steun van leidinggevenden, een feedbackcultuur, netwerken en goede interpersoonlijke relaties dragen bij aan het succes van deze leerprocessen. Het zichtbaar maken van de opbrengsten van non-formeel en informeel leren kan worden bereikt door middel van portfolio’s, EVC-procedures, beroepsregistratie en HR-instrumenten. Door deze leeropbrengsten te documenteren en waarderen, kunnen docenten hun professionele ontwikkeling verder bevorderen en hun carrièrekansen verbeteren.

Geraadpleegde bronnen

Admiraal, W., Kruiter, J., Lockhorst, D., Schenke, W., Sligte, H., Smit, B., Tigelaar, D., & de Wit, W. (2016). Affordances of teacher professional learning in secondary schools. Studies in continuing education, 38(3), 281-298.
Cameron, R. (2012). Recognising workplace learning: the emerging practices of e-RPL and e-PR. Journal of Workplace Learning, Vol. 24 Iss: 2 pp. 85 – 104 http://dx.doi.org/10.1108/13665621211201689
Dengerink, J, Koster, B., Lunenberg, M., Korthagen, F. (2007). Lerarenopleiders maken werk van hun professionele ontwikkeling. Tijdschrift voor lerarenopleiders -28(1).
Evers, A., Wassink, H., Kreijns, K., van der Heijden, B. I. J. M., & Vermeulen, M. (2011). Het organiseren van informeel leren van leraren op de werkplek.
Habermehl, I., Bollen, K., Segers, M. (2017). Leren op het werk: Wat weten we over informeel leren? Een literatuurstudie. Maastricht: Maastricht University & A+O fonds Rijk.
Ingvarson, L. (2013). Professional certification: Promoting and Recognising Successful Teaching Practices. Paper presentated at the Sustaining Teachers’ Professional Groth Cambrige Seminar.
Jeong, S., Han, S. J., Lee, J., Sunalai, S., & Yoon, S. W. (2018). Integrative literature review on informal learning: Antecedents, conceptualizations, and future directions. Human Resource Development Review, 17(2), 128-152.
Jurasaite-Harbison, E., & Rex, L. A. (2010). School cultures as contexts for informal teacher learning. Teaching and Teacher Education, 26(2), 267-277.
Kyndt, E., Gijbels, D., Grosemans, I. and Donche, V. (2016). Teachers’ Everyday Professional Development: Mapping Informal Learning Activities, Antecedents, and Learning Outcomes. Review of Educational Research, 86, 1111-1150. https://doi.org/10.3102/0034654315627864
Klaeijsen, A., Van Osch, C., Hövels, B., & Van den Dungen, A., (2005). Bevoegd zijn en bekwaam blijven. EVC voor nieuw en zittend onderwijspersoneel. Eindrapport. Beleidsonderzoek Arbeidsmarkt en Personeelsbeleid Onderwijs 123, OCW.
Lohman, M. C. (2006). Factors influencing teachers' engagement in informal learning activities. Journal of workplace learning, 18(3), 141-156.
Lubberman, J., & Pijpers, J. (2013). Effectief professionaliseren binnen onderwijsorganisaties. Den Haag: CAOP Research 2013.
Maandag, D. W., Helms-Lorenz, M., Lugthart, E., Verkade, A. T., & van Veen, K. (2017). Features of effective professional development interventions in different stages of teacher’s careers. Groningen: University of Groningen.
Smith, L, & Clayton, B. (2009). Recognising non-formal and informal learning: Participants insights and perspectives. Adelaide: NCVER.
Van Veen, K., Zwart, R. C., & Meirink, J. (2010). Professionele ontwikkeling van leraren: een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies voor leraren. Leiden: ICLON.
Van den Dungen, M., & Smit, W. (2010). Meerdere wegen naar professionalisering. Validering en certificering van informeel leren door leren. Heerlen: Ruud de Moor Centrum/Open Universiteit.
Webb, E. (2009). Recognition and validation of non-formal and informal learning for VET teachers and trainers in the EU Member States. Thessaloniki: CEDEFOP.