Is het waar dat fixatie disparatie leesproblemen veroorzaakt en dat visuele training de leesproblemen kan verhelpen?

Geplaatst op 31 augustus 2020

Afwijkende fixatie disparatie en afwijkende oogsprongen kunnen samenhangen met dyslexie, maar het is niet zeker dat deze afwijkingen dyslexie veroorzaken. Verschillen in oogbewegingen en fixatie disparatie bij leerlingen met dyslexie lijken eerder een gevolg te zijn van verwerkingsproblemen van geschreven tekst. Er is weinig overtuigend bewijs gevonden voor de effectiviteit van behandelingen om deze afwijkingen bij leerlingen met leesproblemen of dyslexie te verhelpen.

Zien doen we met twee ogen tegelijk. Door middel van oogsprongen bewegen onze ogen van het ene naar het andere fixatiepunt. Het beeld dat door het ene oog binnenkomt is niet hetzelfde als dat wat door het andere oog binnenkomt. De afwijking tussen deze twee beelden heet fixatie disparatie. Onze hersenen corrigeren hiervoor, zodat de beelden gekoppeld worden en we ze ervaren als één beeld. Deze correctie is onderdeel van de samenwerking tussen onze ogen. De ontwikkeling van die samenwerking verloopt snel tijdens de eerste levensjaren, en is afgerond rond de leeftijd van tien jaar. Wanneer het leesonderwijs begint, is de samenwerking tussen de ogen dus nog in ontwikkeling.

Relatie tussen fixatie disparatie en lezen

Bij lezen fixeren de ogen op de letters. Het komt daarbij regelmatig voor dat beide ogen niet gefixeerd zijn op dezelfde letter. De afstand tussen de beelden die in beide ogen binnenkomen kan een à twee letters of meer afwijken, zonder dat dit problematisch is voor het leesproces. Het is dus niet nodig dat de beelden die via beide ogen binnenkomen perfect aansluiten. Hoe groter de afstand tussen de twee beelden, des te groter de fixatie disparatie en des te meer de hersenen hiervoor moeten corrigeren. In hoeverre een afwijkende fixatie disparatie problematisch is, is afhankelijk van de symptomen die mensen ervaren.

Relatie tussen fixatie disparatie, oogsprongen en dyslexie

In sommige visuele behandelingen van leesproblemen en dyslexie worden oogbewegingen en oogsprongen bij fixatie disparatie getraind. Er zijn namelijk aanwijzingen voor een relatie daartussen. Voor een oorzakelijk verband tussen afwijkende fixatie disparatie, oogsprongen en leesproblemen of dyslexie is echter weinig bewijs.

Behandeling van dyslexie gericht op visuele problemen

Ondanks onvoldoende bewijs voor een oorzakelijk verband, bestaan er verschillende behandelingen die gericht zijn op het verhelpen van afwijkende oogbewegingen of oogsprongen en afwijkende fixatie disparatie bij leesproblemen en dyslexie. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van een prismabril of een bril met gekleurde glazen. Ook hier bestaat onvoldoende bewijs dat het gebruik van gekleurde lenzen of gekleurde glazen leesproblemen kan verhelpen. Het gebruik van prismabrillen voor het verbeteren van de leesvaardigheid is eveneens onbewezen.

Naast hulpmiddelen zijn er oefeningen en programma’s waarmee leerlingen oogbewegingen kunnen trainen, met als doel het verbeteren van de samenwerking tussen de ogen en het verkleinen van fixatie disparatie. De effectiviteit van deze trainingen voor het verbeteren van de leesprestatie is evenmin aangetoond. Leerlingen met leesproblemen gaan na een training van de oogbewegingen even veel vooruit als leerlingen die de training niet volgen. De effectiefste behandelingen van leesproblemen richten zich – met expliciete en systematische instructie – op fonologisch bewustzijn, letterkennis en de generalisatie van deze aspecten naar het lezen zelf.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Christel Dood (antwoordspecialist), Evelien Krikhaar (antwoordspecialist), Annelies van der Lee (antwoordspecialist) en Martine Gijsel (Kennismakelaar Kennisrotonde).

Vraagsteller: intern begeleider po instelling

Vraag

Is het waar dat fixatie disparatie leesproblemen veroorzaakt en dat met visuele training de leesproblemen verholpen kunnen worden?

Kort antwoord

Afwijkende fixatie disparatie en afwijkende oogsprongen kunnen samenhangen met dyslexie, maar het is niet overtuigend aangetoond dat deze afwijkingen dyslexie veroorzaken. De gevonden verschillen in oogbewegingen en fixatie disparatie bij kinderen met dyslexie lijken eerder een gevolg te zijn van de verwerkingsproblemen van geschreven tekst die leerlingen met dyslexie ervaren.

Er is weinig of geen bewijs gevonden voor de effectiviteit van behandelingen die gericht zijn op het verhelpen van deze afwijkingen bij leerlingen met leesproblemen of dyslexie. De behandeling van leesproblemen en dyslexie moet zich richten op de wel aangetoonde onderliggende factoren. Het blijft uiteraard belangrijk om, wanneer een leerling moeite heeft met lezen, te onderzoeken of het kind de letters wel goed kan zien, en zo nodig hiervoor maatregelen te nemen.

Toelichting antwoord

Wat is fixatie disparatie?

Zien doen we met twee ogen tegelijk. Door middel van oogsprongen, ook wel saccades genoemd, bewegen onze ogen van het ene naar het andere fixatiepunt. Het beeld dat door het ene oog binnenkomt is niet hetzelfde als dat wat door het andere oog binnenkomt. De afwijking tussen deze twee beelden wordt fixatie disparatie genoemd (London & Crelier, 2006). Onze hersenen corrigeren hiervoor, zodat de beelden gekoppeld worden en worden ervaren als één beeld (Jainta, Hoormann, Kloke & Jaschinski, 2010).

Deze correctie bij fixatie disparatie is een onderdeel van de normale samenwerking van onze ogen; de twee ogen proberen zodanig te bewegen dat één wordt waargenomen. Wanneer deze correctie niet mogelijk is, dan is er sprake van scheelzien en/of dubbelzien. De ontwikkeling van de samenwerking tussen de ogen verloopt snel tijdens de eerste levensjaren, maar is pas afgerond rond de leeftijd van 10 jaar. Wanneer het formele leesonderwijs begint, is de samenwerking tussen de ogen dus nog in ontwikkeling.

Relatie tussen fixatie disparatie en lezen

Bij lezen fixeren de ogen op de letters. Het komt daarbij regelmatig voor dat beide ogen niet gefixeerd zijn op dezelfde letter (Kirkby, Blythe, Drieghe, & Liversedge, 2011). De afstand tussen de beelden die in beide ogen binnenkomen kan 1 à 2 letters maar ook meer afwijken, zonder dat dit problematisch is voor het leesproces. Het is dus niet nodig dat de beelden die via beide ogen binnenkomen perfect aansluiten. Hoe groter de afstand tussen de twee beelden, des te groter de fixatie disparatie en des te meer de hersenen hiervoor moeten corrigeren, om ervoor te zorgen dat wij één beeld zien. In hoeverre een afwijkende fixatie disparatie als problematisch wordt gezien, is afhankelijk van de symptomen die mensen ervaren (London & Crelier, 2006).

De relatie tussen fixatie disparatie, oogsprongen en dyslexie

In sommige visuele behandelingen van leesproblemen en dyslexie worden oogbewegingen en oogsprongen bij fixatie disparatie getraind (bijvoorbeeld Wahlberg-Ramsay et al., 2014). Om die reden is ook gezocht naar literatuur over de relatie tussen oogbewegingen en dyslexie.  De weinige studies naar de relatie tussen afwijkende fixatie disparatie, oogsprongen/oogbewegingen en leesproblemen en dyslexie wijzen op een verband (Goulème, Lions, Gérard, Peyre, Thai-Van & Bucci, 2018; Jainta & Kapoula, 2011; Kirkby et al., 2011; Tiadi, Seassau, Bui-Quoc, Gerard & Bucci, 2014; Vikesdal, Mon-Williams & Langaas, 2019).

Echter, voor een oorzakelijk verband tussen afwijkende fixatie disparatie, oogsprongen en leesproblemen of dyslexie is te weinig overtuigend bewijs. De studies (bijv. Jainta & Kapoula, 2011; Kirkby et al., 2011; Tiadi et al., 2014) variëren daarvoor teveel in de onderzoeksopzet (bijvoorbeeld wel of geen leestaken) en de onderzoeksgroepen zijn vaak te klein om conclusies te kunnen trekken (Blythe, Kirkby & Liversedge, 2018).

Conclusie

Afwijkende fixatie disparatie en afwijkende oogsprongen kunnen samenhangen met dyslexie, maar het is onvoldoende aangetoond dat deze afwijkingen de oorzaak zijn van dyslexie (Blythe, Kirkby & Liversedge, 2018). De gevonden verschillen in oogsprongen en fixatie disparatie bij kinderen met dyslexie lijken eerder een gevolg te zijn van de verwerkingsproblemen van geschreven tekst die kinderen met dyslexie ervaren. Er  kunnen wel visuele problemen voorkomen naast dyslexie (Vikesdal et al., 2019).  

Behandeling van dyslexie gericht op visuele problemen

Ondanks onvoldoende bewijs voor een oorzakelijk verband, bestaan er verschillende behandelingen die gericht zijn op het verhelpen van afwijkende oogbewegingen/oogsprongen en afwijkende fixatie disparatie bij leesproblemen en dyslexie. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van een prismabril of een bril met gekleurde glazen. Op dit moment is er onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat het gebruik van gekleurde lenzen of gekleurde glazen leesproblemen kan verhelpen (Griffiths, Taylor, Henderson & Barrett, 2016). Ook voor het gebruik van prismabrillen voor het verbeteren van de leesvaardigheid is onvoldoende bewijs (Karande & Agarwal, 2017).

Naast het gebruik van hulpmiddelen zijn er oefeningen en programma’s waarmee de oogbewegingen worden getraind met als doel het verbeteren van de samenwerking tussen de ogen en het verkleinen van fixatie disparatie (De Groot & Van den Brink, 2017). De effectiviteit van deze trainingen voor het verbeteren van de leesprestatie is niet aangetoond. In de studie van Wahlberg-Ramsay en anderen (2014) gingen kinderen met leesproblemen na training van de oogbewegingen evenveel vooruit als kinderen die de training niet hadden gevolgd. Leong, Master, Messner, Pang, Smith en Starling (2014) vonden een vooruitgang in vloeiend lezen na training van oogsprongen.

De onderzoeksgroep bestond echter niet specifiek uit kinderen met leesproblemen en dyslexie. Kortom, er zijn weinig aanwijzingen om de effectiviteit van de training van oogbewegingen bij leesproblemen en dyslexie aan te tonen (Handler & Fierson, 2011; Rawston, Burley & Elder, 2005). De meest effectieve behandelingen van leesproblemen richten zich met expliciete en systematische instructie op fonologisch bewustzijn, letterkennis en de generalisatie van deze aspecten naar het lezen zelf (Bogdanowicz, Krasowicz-Kupis & Wiejak, 2016).

Conclusie

De effectiviteit van behandelingen die gericht zijn op het verhelpen van afwijkende oogbewegingen en afwijkende fixatie disparatie bij leesproblemen en dyslexie is dus niet of niet overtuigend aangetoond. Bij de interpretatie van onderzoeksresultaten moeten we bedenken dat naast dyslexie andere visuele problemen kunnen voorkomen (Vikesdal et al., 2019). Als een leerling moeite heeft met lezen is het daarom belangrijk dat wordt onderzocht of het kind goed kan zien. Als de leesproblemen daarmee verdwijnen, dan is er geen sprake geweest van dyslexie maar van visuele problemen die het kunnen zien van letters en tekst hebben belemmerd.

Geraadpleegde bronnen 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Congres
Leesproblemen en dyslexie
Leesproblemen en dyslexie
Herken en begeleid leerlingen met stagnaties bij lezen
Medilex Onderwijs 
Webinar
Taalontwikkeling en taalbeleid
Taalontwikkeling en taalbeleid
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Dyslexie kenmerken
Dyslexie - kenmerken - tips aanpak
Arja Kerpel
Aangepaste leesvormen van ondersteuning
Verschillende aangepaste leesvormen en hun ondersteuning
Anneke Wijtvliet
Beschermende factoren bij dyslexie
Wat zijn beschermende factoren voor leerlingen met dyslexie?
Terry van de Beek
Mythes over gebruik van dyslexie software
Mythbusters - Lezen met dyslexiesoftware
Anneke Wijtvliet
Audio-ondersteuning bij lezen van schoolboeken
Audio-ondersteuning bij het lezen van je schoolboek
Anneke Wijtvliet
Toegankelijk lesmateriaal voor kinderen met leesbeperking
Toegankelijk lesmateriaal voor leerlingen met een leesbeperking
Anneke Wijtvliet
Tijdig signaleren
Dyslexie tijdig signaleren - Het komt vanzelf wel?
Terry van de Beek
Begeleiding dyslexie
Naar een brede begeleiding van dyslexie in het basisonderwijs
Terry van de Beek
Dyslexie en depressie
Depressie en angst bij basisschoolleerlingen met dyslexie
Anna Bosman
Dyslexie behandeling
Behandeling van dyslexie met de FL methode
Anna Bosman
Leesbegrip en leesonderwijs, instructie
De vele kanten van leesbegrip -2; instructie
Paul Filipiak
Cooperatief leren in leesonderwijs
Gebruik het ook in je leesonderwijs!
Paul Filipiak
Gave van dyslexie
De gave van dyslexie
Arja Kerpel
Krachtig anders leren
Krachtig anders leren - Kernvisie methode
Arja Kerpel
Ontwikkelingsdyslexie
Ontwikkelingsdyslexie: Maken wij kinderen dyslectisch?
Ewald Vervaet
Dyslexieverklaring terecht?
Heeft èlke dyslecticus dyslexie?
Teije de Vos


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Dyslexie of leesprobleem?  Tjipcast 025
Dyslexie of leesprobleem? Tjipcast 025
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



dyslexie
dyslexieonderzoek
dyslexieprotocol
dyslexieverklaring
laaggeletterdheid

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest