Dubbel coderen, de kracht van woord + beeld in je les

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 21 oktober 2021

>> Dubbel coderen, de kracht van woord + beeld in je les direct bestellen.

Informatie die je aanbiedt in woord én beeld, beklijft beter. Ons werkgeheugen verwerkt verbale en non-verbale informatie afzonderlijk, dus wordt het dubbel opgeslagen in ons geheugen. De term die hiervoor gebruikt wordt heet ‘Dubbel Coderen.’
Oliver Caviglioli maakte hierover een boek in woord en beeld. De bewerking hiervan door Ingrid Bruinen en Lisette van Rosseum is het boek ‘Dubbel Coderen, de kracht van woord + beeld in je les’.

‘Dubbel coderen’ is geen gewoon boek. Deze pocket in liggend A5 formaat bevat evenveel tekst als illustraties. Dat kan ook niet anders in een boek dat de kracht van het beeld wil onderstrepen.
Het is even wennen om de structuur te vinden voor iemand die niet per se een beelddenker is, maar dan landt het toch: het boek is opgebouwd uit zeven hoofdstukken. Ze dragen krachtige namen als: Waarom? Wat? Hoe? Welke? Wie? Wanneer? Waar?
En er is een keuzemenu van leesroutes. Je kunt kiezen voor:
1.   Helemaal doorlezen
2.   Route voor beginners
3.   Route voor halfgevorderden
4.   Route voor gevorderden
5.   Route voor vergevorderden

De opzet van het boek is ook bijzonder omdat er bijna veertig mensen aan meewerkten. Leraren, onderwijsontwikkelaars, psychologen, en informatie-ontwerpers laten zien hoe zij dubbel-coderen gebruiken.

Hoofdstuk 1 Waarom?

Onze ervaring leert dat we dingen makkelijker onthouden als we ze in een schema voor ons zien, in plaats van dat informatie in een stuk tekst wordt meegedeeld. Als het beide tot ons komt, woord en beeld, versterkt het elkaar.

Dit inzicht komt voort uit de dual coding theorie van Paivio, 1971. Deze theorie stelt dat we twee specifieke, maar verbonden cognitieve subsystemen hebben.

Hoe verwerken we verbale en visuele informatie in onze hersenen? Twee informatiestromen komen de hersenen binnen. Ze staan los van elkaar en functioneren onafhankelijk van elkaar, maar kunnen toch samenwerken. Belangrijk verschil tussen de twee informatiestromen is dat verbale informatie sequentieel wordt verwerkt, en visuele informatie synchroon. Als de informatiestromen sterk met elkaar zijn verbonden, spreken we van dual coding. Er is dan sprake van een dubbel geheugenspoor.
In een selectie van tien onderzoeken wordt aangetoond dat visuele uitleg in het onderwijs inderdaad veel extra’s toevoegt.

Ervaring, theorieën en bewijs duiden er op dat het effectief is om beelden te gebruiken in je lessen.

Hoofdstuk 2 Wat?

In dit hoofdstuk worden de bekendste visuals genoemd en hun definities. Ter illustratie een pagina uit dit hoofdstuk, die tegelijk laat zien hoe compact dit boek is opgebouwd.

Onder het kopje Grafische organizers wordt een twaalftal schematische vormen uitgewerkt, zoals het boomschema, de mindmap, het venndiagram. Ook valt het zestal hieronder dat op pagina 53 staat, hierbij als illustratie opgenomen. Opnieuw geeft dit een indruk van de informatiedichtheid van dit boek.

Hoofdstuk 3 Hoe?

In dit hoofdstuk worden de Visuals nog eens behandeld maar nu concreet: hoe maak je ze. Praktische tips wisselen elkaar af met duidelijke grafische voorbeelden. Hoe maak je bijvoorbeeld Grafische Organizers?

Waarom hoofdletters, als we weten dat kleine letters beter leesbaar zijn? Dat geldt alleen voor gedrukte letters. Handgeschreven kleine letters zijn onregelmatiger en dus moeilijker te lezen. Hoofdletters zijn dan een veilige keuze.

In dit hoofdstuk veel concrete, praktische informatie, bijvoorbeeld over concept maps, venndiagrammen, dubbel sprayschema’s of matrixen. En natuurlijk informatie wanneer je wat gebruikt.

Hoofdstuk 4 Welke?

In dit hoofdstuk vind je (ontwerp) tips die je nodig hebt om je grafische werk te verbeteren. Bijvoorbeeld:
1.   Geen overbodige woorden of beelden;
2.   Expliciet visueel aandacht vragen voor de kern;
3.   Afbeelding plus vertelling werkt beter dan afbeelding plus tekst;
4.   Tekst moet geïntegreerd zijn in de afbeelding;
5.   Tekst en afbeelding moeten synchroon gepresenteerd worden;
6.   Leerstof opdelen in losse stappen leert effectiever;
7.   Een eerste kennismaking vooraf is helpend als de stof allemaal nieuw is;
8.   Het is effectiever om beeld te combineren met gesproken uitleg om visuele overbelasting te voorkomen;
9.   Woord en beeld versterken elkaar;
10.   Spreken op een professionele toon die een gesprek veronderstelt stimuleert sociale binding en samenwerking;
11 en 12. De menselijke aanwezigheid en stem doet er veel toe.

Hoofdstuk 5 Wie?

In dit hoofdstuk komen 35 mensen aan het woord uit de beroepsgroepen Leraren, Onderwijsontwikkelaars, Psychologen en Informatie-ontwerpers. Zij geven aan wat zij belangrijk vinden in hun werk en hoe zij bepaalde dingen aanpakken. Elk verhaal is ondersteunt met visuele voorbeelden. Dit hoofdstuk met zijn bijna 80 pagina's neemt in dit boek (260 pagina's) veel ruimte in..

Hoofdstuk 6 Wanneer?

Verschillende manieren om afbeeldingen te integreren in je lessen komen in dit hoofdstuk aan bod.
1.   Schakelen tussen beeld en tekst; hoe laat je verbanden zien, hoe licht je het beeld toe, hoe toets je kennis.
2.   Navertellen en natekenen: leerlingen begrijpen beter als ze zelf nagetekend hebben of naverteld.
3.   Voorbeelden koppelen; Leer leerlingen verbanden te leggen tussen concrete voorbeelden en door de leraar aangeboden concepten;
4.   Metacognitieve gesprekken; negen soorten gesprekken komen aan bod die het eenvoudiger maken hieraan te werken;
5.   Klassenbezoek: welke stappen doorloop je als je een klassenbezoek doet?
6.   Voortgangsgesprek; welke stappen doorloop je bij het voeren van een voortgangsgesprek?
7.   Coaching met visuele ondersteuning; doorloopjes geven belangrijke visuele ondersteuning hoe je te werk gaat bij coaching.

Hoofdstuk 7: Waar?

In dit hoofdstuk vind je verschillende bronnen die je kunt gebruiken voor verdere studie en ontwikkeling over dit onderwerp.

Recensie

Dat woord en beeld elkaar ondersteunen weten we eigenlijk allemaal wel. In dit boek vind je een grondige theoretische onderbouwing van dat gegeven. Verder geeft het boek heel veel concrete aanwijzingen hoe je daarvan gebruik maakt in je lessen en lesmateriaal.

Over de vormgeving van dit boek is natuurlijk geweldig nagedacht. Er zit enorm veel structuur in dit boek die helpend is voor de lezer. Zelf duurde het even voor ik doorhad wat die structuur en opbouw dan precies was, al dat beeld overviel me een beetje en maakte het voor mij wat complex. Het is ook een kwestie van wennen, misschien is er uiteindelijk wel heel veel blijvend geland van dit boek door die combinatie van woord en beeld...

Het is eigenlijk niet compleet een boek met woorden te bespreken dat zozeer uit beelden bestaat.

Het lettertype is soms wat aan de kleine kant en dat leest lastig. Er staat ook zoveel informatie in dit boek dat het lijkt alsof je samenvattingen aan het doornemen bent. Vandaar dat de leesroutes erg helpend kunnen zijn.

Dit boek is leerzaam voor iedereen die lesmateriaal ontwerpt. Dit kunnen naast methodemakers ook leraren voortgezet onderwijs, mbo, hbo en universitair onderwijs zijn. Voor leerkrachten primair onderwijs lijkt het me iets te specifiek. Zij werken bovendien vaak methodisch waardoor het ordenen van lesstof voor hen van minder belang is. De 35 deskundigen die hun bijdragen leveren, richten zich meestal ook op oudere jeugd of lerenden.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!