Didactische werkvormen - Spelvormen

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

Geplaatst op 31 januari 2023

Door de juiste werkvorm te kiezen, kun je met maximaal effect lesgeven. In Het didactische werkvormenboek van Jos Winkels en Piet Hoogeveen staan 250 didactisch onderbouwde werkvormen beschreven. In dit artikel zoomen we in op enkele spelvormen.

Soorten spelvormen

Er zijn verschillende soorten spelvormen:

Leerspelen.
Gestructureerde discussievormen.
Rollenspelen.
Dramatische werkvormen.
Simulaties.

Ook neemt educatieve software de laatste jaren een grote vlucht. Die kun je verdelen in:

Oefenprogramma’s. (woordjes leren)
Remediërende programma’s. (spelling)
Denk- en puzzelprogramma’s. (schaken)
Simulatieprogramma’s. (stad bouwen)
Edutainment.

Vaak zijn programma’s een combinatie van de bovenstaande functies.
In Het didactische werkvormenboek komen naast de bovenstaande spelvormen ook aan de orde:

Pantomime
Schimmenspel
Ganzenbordspel
Bingospel
Kwartetspel
Wat-zou-er-gebeuren-spel
Kennismakingsspelen
Raadspelen
Spelwerkvormen t.b.v. het vreemdetalenonderwijs

Spelvorm 1: Schimmenspel

Een schimmenspel is een werkvorm waarbij silhouetten worden geprojecteerd door knipsels te projecteren of tegen de achterkant van een verlicht laken te houden. Hoe werkt het precies?

De leerkracht voert met de klas een gesprek over het maken van een schimmenspel: wat, waarom, hoe etc.
De leerlingen maken een schimmenspel waarin ze de verzamelde informatie verwerken. Ze bedenken een verhaal, knippen silhouetten uit. Let op: bij projectie op een laken is het handig om de silhouetten aan dunne latjes of aan touwtjes vast te maken.
Alle verhalen worden gelezen en tegelijkertijd gespeeld. (play-reading).
Nabespreking: kwam het verhaal uit de verf? Waren er voldoende silhouetten, en waren ze functioneel?

In plaats van knipsels kunnen de leerlingen ook zelf als silhouetten optreden.

Spelvorm 2: Rollenspel

Rollenspel (sociodrama) is een vorm van spontaan handelen onder in scène gezette omstandigheden. Leerlingen spelen een situatie uit de werkelijkheid na en leven zich in de persoon die ze spelen in. Een goed geleid rollenspel kan een krachtig middel zijn. Maar welke stappen moet je dan volgen?

Bepaal het leerdoel.
Ontwerp de spelsituatie: naast duidelijke vaststaande gegevens (zoals rollen) ook speelruimte. Let op of de situatie speelbaar, begrijpelijk en invoelbaar is.
Bedenk opdrachten voor de toeschouwers.
Heldere introductie en instructie: wat is het probleem, welke rollen zijn er, etc.
Laat de leerlingen het rollenspel voorbereiden.
Het spelen van het rollenspel en het observeren door de toeschouwers.
Het nabespreken en evalueren.

Spelvorm 3: Werkvormen voor het vreemdetalenonderwijs

In Het didactische werkvormboek staan opdrachten voor luisteren, spreken, lezen en schrijven.

Luisteren:

Teken het na. De leerkracht heeft een tekening voor zich en beschrijft wat hij ziet. De leerlingen hebben een tekenvel voor zich en tekenen wat de leerkracht zegt: de boom staat links van het huis, etc.
Getallenbingo. Dit kan ook met de dagen, weken of maanden van het jaar.

Spreken:

Tien vragen. De klas wordt verdeeld in groepjes van 4 – 5 leerlingen. Van elk groepje gaat een leerling de klas uit. De anderen nemen een voorwerp in gedachten. De leerling van de gang mag maximaal 10 vragen stellen om het voorwerp te raden. Dit kan ook met een dier, beroep, etc.
Figuur raden. In tweetallen. De ene leerling heeft een afbeelding/foto voor zich. De ander moet door vragen te stellen erachter komen wat er op de afbeelding staat.
Raden van het aantal. In tweetallen. De ene leerling heeft een aantal kralen in zijn zak. De ander moet raden hoeveel het er zijn. Kralen kunnen ook een bepaalde waarde hebben (rood = 10, of grote kralen zijn 25, etc.)
Woordketen. De leerlingen zitten in de kring. Elke leerling noemt een woord dat begint met de laatste letter van het vorige woord. Dit kan ook in kleinere groepjes. Welk groepje heeft de meeste woorden? Het kan ook in tweetallen als schrijfopdracht.
Ik ga op reis en ik neem mee… Leerlingen mogen vertellen wat ze mee willen nemen, maar moeten steeds herhalen wat eerst gezegd is.

Lezen:

Vorm een goede zin. Een zin is in stukjes geknipt. Het is ook mogelijk om meer woorden te geven dan nodig zijn.
Memoryspel met op het ene kaartje de afbeelding, op de andere de tekst.

Schrijven:

Schrijfspel. Elke leerling heeft een blad en schrijft daarop een onafgemaakte zin. Dan geeft hij hem door. De buurman vult de zin aan en begint een nieuwe onafgemaakte zin. De eerste regel wordt omgevouwen en het blaadje doorgegeven. Dit gaat door tot alle blaadjes rond geweest zijn. Dan worden ze voorgelezen.
Woordspel. Schrijf in bijv. 4 minuten zo veel mogelijk woorden beginnend met dezelfde letter op.
Geleid schrijven. De leerkracht geeft een vaststaand aantal woorden op, de leerlingen schrijven daarmee een verhaal.

Tot slot

Dit zijn slechts een selectie van de 250 werkvormen. In het boek staat per werkvorm nog veel meer informatie, zoals randvoorwaarden en varianten.

Bij het kiezen van didactische werkvormen is het van belang om goed te kijken naar het doel van je les en welke werkvorm het meest geschikt is om dit doel te behalen. Het beste is om te variëren in didactische werkvormen. Daar wordt je onderwijs effectief én afwisselend van. Natuurlijk, elke nieuwe werkvorm vraagt een tijdsinvestering. Maar je repertoire groeit vanzelf. Dat is goed voor je leerlingen en voor jezelf.

Jos Winkels en Piet Hoogeveen, Het didactische werkvormen boek, 11e druk 2014, Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, ISBN 978 90 232 5276 4, € 39, 95. Het boek is te bestellen via