Vind je eigen weg met jouw autisme

Marleen Legemaat

Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl

Geplaatst op 14 februari 2019

>> Vind je eigen weg met jouw autisme direct bestellen.

Een informatief boek voor tieners met autisme. Dat is het boek ‘Vind je eigen weg met jouw autisme’ van Suzanne Agterberg-Rouwhorst. En natuurlijk mogen ook ouders, leerkrachten en andere professionals het lezen om helder te krijgen hoe autisme werkt.

Want autisme is geen handicap, maar een andere manier van denken en voelen, geeft de auteur aan in het voorwoord. Zelf heeft ze dit type boek gemist toen ze de tienerleeftijd had en soms niet veel van zichzelf begreep.

Veel kinderen en jongeren met autisme doen erg hun best om ‘gewoon mee te doen’ en ‘net zo te zijn als de anderen.’ Dit lukt vaak heel goed, maar het kost wel veel inspanning en energie.

Autisme is als een ijsberg waarvan je alleen het bovenste puntje (het gedrag) ziet: de oorzaken van het gedrag liggen onder de oppervlakte en zijn belangrijk om jezelf te leren begrijpen.
De auteur spreekt in dit boek direct de jongeren aan. In deze bespreking gebruik ik ook die 'je' - vorm. De dertien korte hoofdstukken hebben steeds dezelfde opbouw - aangeduid met pictogrammen:

Een stukje theorie
Voorbeelden hoe anderen dit beleven – misschien herkenning
Tips wat je zelf kunt doen
Tips wat je aan een ander kunt vragen
Invulpagina’s over ‘hoe zit dat bij jou?’. Hier kun je opschrijven welke dingen uit het hoofdstuk je bij jezelf herkent.

Zijpaadjes

Hersenen van kinderen met autisme werken anders dan bij kinderen zonder autisme. Er worden meer zijpaadjes aangelegd in de hersenen waardoor je gauw een ‘vol hoofd gevoel’ hebt.

Autisme is als een kleurenspectrum. Sommige dingen passen bij jou, andere niet. Iedereen heeft zijn eigen autismespectrum. En trouwens: iedereen -ook mensen zonder autisme- herkennen wel een paar kenmerken van autisme bij zichzelf. Als je van alle kenmerken wat hebt, heet het autisme.
Hoofdkenmerken van autisme zijn:

Problemen in communicatie en relaties; het is lastiger voor je om andere mensen te begrijpen.
Voorkeur voor het doen van steeds dezelfde dingen. Interesse voor iets speciaals waar heel veel tijd aan wordt besteed.
Anders verwerken van zintuigelijke prikkels: onder- of overgevoelig reageren op geluid, pijn of andere prikkels.

Er is niets mis met je zintuigen; die doen het wel goed, maar je autisme zorgt ervoor dat de prikkels anders verwerkt worden. Je zou kunnen zeggen dat al die prikkels soms té goed binnenkomen.

Opstopping in je hoofd

Kinderen met autisme kunnen vaak heel goed zien: hebben veel oog voor details. Handig, maar ook vaak vermoeiend. Sommigen horen geluiden die anderen niet horen: een hoge pieptoon of bromtoon waardoor je je verder niet kunt concentreren. Verder kun je overgevoelig reageren op smaken, geuren, tast/voelen (bijvoorbeeld kleding die niet lekker zit) of pijn.

Inleven en begrijpen hoe mensen denken en voelen, is voor veel mensen met autisme lastig. Ze kunnen het vaak wel (leren) maar het kost heel veel energie om het goed te doen. Vaak ontwikkel je je bij het ouder worden en wordt je Theory of Mind (inleven en begrip voor anderen) sterker. Dat is fijn omdat je dan bepaald gedrag ziet aankomen en er niet meer zo van schrikt of niet weet hoe je moet reageren.

Het regelcentrum in je hersenen zorgt ervoor dat je gedrag laat zien dat past bij de situatie. Het stuurt de executieve functies aan. Bij mensen met autisme werkt dit soms minder goed. Deze dingen kunnen dan lastig voor je zijn:

Starten met een taak
Goed plannen en organiseren
Flexibel zijn
Omgaan met emoties
Op tijd stoppen
Werkgeheugen
zelfreflectie

Aan de hand van het beeld van op weg gaan met de auto wordt dit duidelijk uitgelegd: goed voorbereid op weg gaan, de goede weg vinden, een andere weg kunnen nemen enzovoort.

Als je hoofd te vol zit met files, opstoppingen of ongelukken kun je niet leren.

Veel kinderen met autisme hebben het daarom nodig regelmatig hun hoofd leeg te maken. Zij zien heel veel maar kunnen de situatie soms lastig duiden. Bijvoorbeeld: je komt een klas binnen, ziet kinderen, spullen, tafels, stoelen, een leerkracht. Het duurt even tot het tot je doordringt: hier wordt les gegeven.
Ook het leren kan moeilijkheden opleveren omdat je brein anders werkt: misschien vind je het moeilijk om overzicht te krijgen: waar moet je beginnen, wat is belangrijk? Vaak hebben kinderen met autisme meer tijd nodig om een taak af te krijgen. Regels en afspraken moeten duidelijk zijn, evenals opdrachten.

Communicatie

Bij ieder mens met autisme uit het zich anders. Dit geldt ook voor communicatie. Dit kan er gebeuren:

je neemt dingen die gezegd worden vaak letterlijk
je vindt het lastig om sarcasme of ironie te begrijpen
hoe zegt iemand iets en wát zegt hij, lastig dat verschil!
lange zinnen vind je lastig, zelf kernachtig formuleren ook
je vindt het lastig om iemand aan te kijken tijdens het praten
praten over koetjes en kalfjes is minder makkelijk dan praten over feiten

Timo heeft een leraar die heel veel grapjes maakt. (…) Hij is de hele dag bezig te ‘ontcijferen wanneer de leraar nu serieus is of misschien een grapje maakt.’

Maar sterke kanten zijn er ook van kinderen met autisme! Omdat de dingen net anders bekeken worden kan er sprake zijn van veel creativiteit, grote nauwkeurigheid, perfectionisme en een grote opmerkzaamheid en eerlijkheid.

Toerenteller

De emotionele ontwikkeling beslaat verschillende gebieden. Enkele van de vele tips die op dit gebied gegeven worden zijn:

Leer je lijf kennen door dingen met je lijf te doen: ga sporten, zwemmen, buiten dingen doen. Waar liggen de grenzen van je lijf en wanneer heb je een pauze nodig?
Zorg dat de overgang tussen twee ‘omgevingen’ voor jou zo makkelijk mogelijk verloopt. (….) Hierdoor kan jouw brein alle aandacht gebruiken voor het schakelen.
Kijk (als je dat kunt) hoe anderen de dingen doen. Vraag je af of dat bij jou past, en kijk wat er gebeurt als jij die ‘trucjes’ gebruikt.
Jouw gevoel, jouw eerste reactie op dingen, zal soms anders zijn dan wat mensen verwachten of dan wat handig is. Probeer regelmatig even terug te schakelen en je ‘met je verstand’ af te vragen of je iets wel of niet kunt maken.
Maak goede afspraken met jezelf over wat je gaat doen als je agressie voelt opkomen. Loop weg uit de situatie, zoek hulp, of adem tien keer diep in en uit.

Met de toerenteller wordt duidelijk gemaakt dat spanning en ontspanning elkaar moeten afwisselen; zo voorkom je dat de toerenteller in het rood gaat en de spanning oploopt. Verschillende tips komen langs waaraan je je eigen stressgedrag kunt herkennen.
In de puberteit is dit alles nog belangrijker. In die fase ben je misschien emotioneler en impulsiever dan anders. Een speciaal hoofdstuk gaat over autisme in de puberteit. Voor deze vaak onoverzichtelijke tijd waarin veel op jje afkomt, zijn er handige tips. Tenslotte nog een speciaal hoofdstuk over autisme bij meisjes, omdat het zich bij hen vaak net anders voordoet dan bij jongens.

Probeer jezelf te leren kennen zodat je begrijpt waarom je dingen voelt en doet. (…) En: zorg dat je zo vaak mogelijk in de groene zone zit met je toerenteller!

Bij dit boek is ook een spreekbeurtpakket ontwikkeld.

Recensie:

Er zijn al ontzettend veel boeken geschreven over autisme. Mooi dat dit boek zich speciaal op jongeren zelf richt. Een waardevolle toevoeging!
Het sterke aan dit boek is de opbouw van elk hoofdstuk: een klein stukje duidelijke theorie, wat voorbeelden, tips wat je zelf kunt doen, tips wat je kunt vragen aan een ander, en invulpagina’s. Vooral dit laatste helpt jongeren echt met zichzelf aan de slag te gaan en zichzelf als het ware te onderzoeken: wat vind ík moeilijk, hoe reageer ík op bepaalde dingen, wat helpt mij goed? Hierdoor is het boek heel praktisch gericht op het kennen van jezelf en leren omgaan met je autisme – dat zich tenslotte voor iedereen verschillend uit.

De tekeningetjes en pictogrammen werken ondersteunend en verhelderend bij de tekst. Inspirerend is de bevlogenheid van de auteur die als ervaringsdeskundige -gecombineerd met onderwijservaring en theoretische kennis- er helemaal op gericht is dat jongeren zichzelf leren begrijpen en aanvaarden.

N.a.v. Vind je eigen weg met jouw autisme, Suzanne Agterberg - Rouwhorst, Uitgeverij Pica, 2018, 139 pagina's, € 17,50.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!