Wat is het effect van de tijd die zit tussen een toets en de herkansing op het resultaat op de herkansingstoets?

Geplaatst op 5 december 2019

Er is geen duidelijk effect van de tijdsduur tussen de eerste toets en de herkansing op studiesucces. De resultaten van de herkansing zijn in grote mate afhankelijk van de leerstrategie van een leerling. Het is wenselijk om leerlingen te helpen bij het aanleren van een goede leerstrategie en planning. Er zijn verschillende methoden om het vergeten van studiestof tegen te gaan gedurende de tijd tot de herkansing.

Voor het voortgezet onderwijs zijn geen gegevens bekend over het effect van de duur tussen een toets en de herkansing op het resultaat. Wel over de effecten van het tentamen- en hertentamenrooster op studiesucces in het hoger onderwijs. Eigenschappen van studenten verklaren praktisch alle verschillen in studiesucces. Het plannen van herkansingen binnen of buiten de reguliere examenperioden, heeft geen noemenswaardige invloed. Echter, het spreiden van hertentamens over het studiejaar heeft een negatief effect op studiesucces. Het nadeel van meerdere toetsen plannen op een dag of in een toetsweek, is dat toetsen dan met elkaar concurreren. En ook dat heeft zijn weerslag op resultaten.

Leeractiviteiten en planningsvaardigheden

Belangrijke voorspellers van studiesucces zijn zogenoemde regulatieve leeractiviteiten. Dan gaat het om de mate waarin een leerling zijn leeractiviteiten kan plannen, zijn leren kan evalueren en de studiestof kan indelen. Het verschil tussen succesvolle en niet-succesvolle studenten wordt niet zozeer bepaald door de hoeveelheid tijd die ze besteden aan studeren, maar door het inzetten van deze leeractiviteiten.

Specifieke gegevens over leerstrategieën voor herkansingen zijn er niet. Wel zijn er aanwijzingen dat veel herkansers in het hoger onderwijs pas de week voor het hertentamen beginnen met leren. Ook al zit er een paar maanden tussen het examen en de herkansing. Hetzelfde patroon zou kunnen gelden voor middelbare scholieren.

Remedies tegen het wegzakken van studiestof

Studenten in het hoger onderwijs die weten dat er een hertentamen staat gepland, besteden minder studie-uren aan de eerste poging, dan wanneer er geen mogelijkheid tot herkansing is. Dit zogenoemde herkansingseffect is kleiner als er meer tijd is tussen de toets en de herkansing. Vermoedelijk gaan studenten ervan uit dat ze bij een langere tijdsduur minder onthouden van de studiestof.

Wanneer er veel tijd tussen een tentamen en een herkansing zit, wordt de onthouden kennis in principe niet ‘verdrongen’ door nieuwe kennis. Behalve voor studieonderwerpen die erg op elkaar lijken; dan kan interferentie plaatsvinden. Interferentie vormt geen probleem voor herkansingen als studenten op tijd beginnen met studeren. Als de student de studiestof die eerder ‘weggedrukt’ was door gerelateerde studiestof, dan opnieuw bestudeert, wordt deze studiestof juist extra goed in het geheugen opgeslagen.

Er zijn verschillende aanpakken om het wegzakken van de studiestof tussen de eerste poging en de herkansing tegen te gaan. Allereerst is het verstandig leerlingen eraan te herinneren dat ze op tijd beginnen met leren. Daarnaast zorgt het tussentijds ophalen van de studiestof uit het geheugen ervoor dat het geheugen de stof extra goed bewaart. De beste methode voor het ophalen van studiestof is het tussentijds maken van een quiz of toets. Het herhaald toetsen van studiestof is een effectievere methode om studiestof op te slaan in het geheugen, dan de studiestof herhaaldelijk bestuderen.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Judith Conijn (antwoordspecialist) en Sjerp van der Ploeg (kennismakelaar Kennisrotonde). 

Vraagsteller: docent vo-instelling. 

Vraag

Wat is het effect van de duur tussen het moment van een oorspronkelijke toets en het moment van herkansing van die toets op het resultaat van de herkansing?

Kort antwoord

Onderzoek dat zich specifiek richt op het effect van de duur tussen de oorspronkelijke toets en de herkansing op het resultaat is niet voorhanden in het voortgezet onderwijs. Binnen het hoger onderwijs is wel een aantal onderzoeken uitgevoerd naar het effect van kenmerken van (her)tentamenroosters op studieprestaties. Uit dit onderzoek komt geen duidelijk effect naar voren van hertentamenplanning op studieresultaten.

Wel beïnvloedt het inplannen van een herkansingsmogelijkheid vlak na de eerste poging het studiegedrag voor de eerste poging waarschijnlijk negatief, het zogenaamde herkansingseffect. Verder zijn de resultaten van herkansing in grote mate afhankelijk van het type leerstrategie. Het is wenselijk om scholieren (en dus ook herkansers) te helpen bij het aanleren van een goede leerstrategie en planning. Er zijn verschillende efficiënte methoden om het vergeten van studiestof tegen te gaan gedurende de tijd tussen de eerste poging en de herkansing.

Toelichting antwoord

Effect van het herkansingsrooster op studieprestatie

Voor het voorgezet onderwijs zijn geen onderzoeksresultaten beschikbaar over het effect van de duur tussen een oorspronkelijk toets en een herkansing op het herkansingsresultaat. Binnen het hoger onderwijs zijn wel enkele onderzoeken uitgevoerd naar het effect van planning van hertentamens op studieresultaten. We bespreken één Engelse en twee Nederlandse studies.

In een onderzoek aan de University of Hertforshire (Slater, 2008) werd een nieuwe planning voor hertentamens geëvalueerd: in de nieuwe planning vonden herkansingen 4 à 5 weken na het oorspronkelijke tentamen plaats terwijl in de oude planning de hertentamens pas na de zomervakantie werden gehouden, d.w.z. een aantal maanden na de eerste poging. Een andere aanpassing in de nieuwe planning was dat de studenten met een zeer laag cijfer voor de eerste poging, niet meer konden meedoen aan de herkansing. In de nieuwe planning lagen de slagingspercentages (van de tentamen en hertentamens samengenomen) gemiddeld 8% hoger vergeleken met de oude planning. Dit effect zou verklaard kunnen worden door een positief effect van de korte duur tussen en tentamen en hertentamen. Echter andere verklaringen zijn ook plausibel: een zomervakantie effect (de vakantie leidt studenten af van studeren) en het uitsluiten van studenten met zeer lage cijfers voor het hertentamen (waardoor studenten zich beter voorbereiden op het eerste tentamen).

Twee andere studies onderzochten de effecten van het tentamen- en hertentamenrooster op studiesucces aan Nederlandse universiteiten. Een eerste studie concludeerde dat eigenschappen van studenten (zoals tijdsinvestering en demografische variabelen) praktisch alle verschillen in studiesucces verklaarden (Van den Berg & Hofman, 2005). Eigenschappen gerelateerd aan examen- en tentamenplanning, zoals het plannen van herkansingen binnen of juist buiten de reguliere examenperioden, hadden geen noemenswaardig effect op studiesucces.

Een tweede studie onder eerstejaarsstudenten concludeerde ook dat het plannen van herkansingen binnen of juist buiten de reguliere examenperioden geen effect had op studiesucces (Jansen, 2004). Echter, het spreiden van hertentamens over het studiejaar (in tegensteling tot het clusteren binnen specifieke perioden) bleek negatief gerelateerd te zijn aan studiesucces (Jansen, 2004). Andere onderzoekers pleiten er overigens wel voor om niet te veel toetsen (bijv. meerdere op een dag) te plannen binnen één toetsweek omdat toetsen dan met elkaar concurreren (Kennisrotonde, 2017). 

We kunnen concluderen dat in het schaarse onderzoek dat gedaan is geen duidelijk effect naar voren komt van de duur tussen de eerste poging en de herkansing op studiesucces.

Effect van het herkansingsrooster op voorbereiding op eerste toets/examenpoging 

Verreweg het meeste onderzoek naar het effect van het herkansingsrooster op studiegedrag is uitgevoerd binnen het hoger onderwijs. Deze onderzoeken ondersteunen het ‘herkansingseffect’: als studenten de mogelijkheid krijgen om een toets te herkansen, is het gemiddeld aantal uren studietijd dat ze besteden aan de eerste poging lager dan wanneer er geen mogelijkheid voor herkansing is (Cohen-Schotanus, 2012; Michaelis & Schwanebeck, 2016; Nijenkamp, Nieuwenstein, De Jong, & Lorist, 2016). Het herkansingseffect is kleiner indien er meer tijd is tussen de eerste poging en de herkansing, vermoedelijk omdat studenten ervan uitgaan dat ze bij een langere tijdsduur minder onthouden hebben van de studiestof (Nijenkamp et al., 2018). 

Wegens het herkansingseffect wordt voor het hoger onderwijs aangeraden om herkansingen niet te kort (binnen twee weken) na de oorspronkelijke toets te plannen (Cecilio-Fernandes, Cohen-Schotanus & Tio, 2018). Cohen-Schotanus (2015) gaat er van uit dat de bevindingen in het hoger onderwijs omtrent het herkansingseffect grotendeels te generaliseren zijn naar het voortgezet onderwijs. Het is de uitkomst van een afweging die leerlingen maken: bij toetsen die min of meer gelijktijdig worden afgenomen, wordt de beschikbare studietijd vooral op één of enkele vakken ingezet en worden de overige vakken pas serieus voorbereid bij de herkansing.

Er is echter nauwelijks onderzoek gedaan naar het herkansingseffect in het voortgezet onderwijs. Een uitzondering is een master-thesisonderzoek naar het effect van verschillende typen schoolexamen-herkansingsreglementen (streng of juist flexibel) op onwenselijke motieven van leerlingen voor deelname aan de herkansing (waaronder uitstelgedrag) (Rombeek, 2015). Op basis van de data van vier verschillende scholen leek er geen relatie te zijn tussen de frequentie van onbedoelde argumenten en het type herkansingsreglement. Dit resultaat suggereert dat het type herkansingsreglement geen substantieel effect had op de sterkte van het herkansingseffect. De studie vond wel enige ondersteuning voor de aanname dat er scholieren zijn die een herkansing zien als een praktische uitstelmogelijkheid. 

We kunnen concluderen dat het inplannen van een herkansingsmogelijkheid vlak na de eerste poging het studiegedrag voor de eerste poging waarschijnlijk negatief beïnvloedt.

Strategieën gericht op toetsen/examens

Leer- of studiestrategieën en plnningsvaardigheden kunnen bijdragen aan goede toets/examenresultaten. Er is veel onderzoek gedaan naar leerstrategieën die positief bijdragen aan toets- en examenresultaten. Wederom is dat onderzoek vaker uitgevoerd binnen het hoger onderwijs dan in het voortgezet onderwijs. Belangrijke voorspellers van studiesucces zijn regulatieve leeractiviteiten: de mate waarin een leerling de eigen leeractiviteiten goed kan plannen, het eigen leren kan evalueren en de studiestof goed organiseert (Kitsantas, 2002; Vermunt, 1992).

Het verschil tussen succesvolle en nietsuccesvolle studenten wordt niet zozeer bepaald door de hoeveelheid tijd die besteed wordt aan studeren, maar door de mate waarin deze regulatieve leeractiviteiten ingezet worden (Ransdell, 2001).

Specifiek onderzoek naar leerstrategieën voor herkansingen is niet beschikbaar. Er zijn wel aanwijzingen dat veel herkansers in het hoger onderwijs pas de week voor het hertentamen beginnen met leren, ondanks dat ze een paar maanden de tijd krijgen tussen het eerste examen en de herkansing (Slater, 2009). Hetzelfde patroon zou kunnen gelden voor middelbare scholieren aangezien het puberbrein nog beperkte capaciteiten kent voor (studie)planning (Crone, 2008) en time-management vaardigheden van oudere studenten beter ontwikkeld zijn dan die van jongere studenten (Trueman & Hartley, 1996).

Anderzijds is het mogelijk dat in het voortgezet onderwijs de ondersteuning van ouders en inzet van examentrainingen compenseert voor gebrekkige planningsvaardigheden van scholieren (De Geus & Bisschop, 2017).

We kunnen concluderen dat de resultaten van de herkansing in grote mate afhankelijk zijn van het type leerstrategie. Het is wenselijk om scholieren (en dus ook herkansers) te helpen bij het aanleren van een goede leerstrategie en planning.

Remedies tegen het wegzakken van studiestof 

Er zijn verschillende efficiënte methoden om vergeten tegen te gaan gedurende de tijd tussen de eerste poging en de herkansing. Het langetermijngeheugen heeft een onbeperkte capaciteit. Indien er veel tijd tussen een eerste examen en een herkansing zit, wordt de onthouden kennis in principe niet ‘verdrongen’ door nieuwe kennis.

Uitzonderingen gelden echter voor studieonderwerpen die erg op elkaar lijken (Anderson, Bjork, & Bjork, 1994). Dan kan interferentie plaatsvinden. Indien men bijvoorbeeld een periode Frans heeft gestudeerd en vervolgens Spaans, is het waarschijnlijk dat de Franse taal minder accuraat uit het geheugen wordt opgehaald. Interferentie vormt echter geen probleem voor herkansingen als leerlingen op tijd beginnen met studeren: indien de studiestof die eerder ‘weggedrukt’ was door gerelateerde studiestof, weer opnieuw wordt bestudeerd, wordt deze studiestof juist extra goed in het geheugen opgeslagen (Little, Storm, & Bjork, 2011). 

Er zijn verschillende aanpakken om het wegzakken van de studiestof tussen de eerste poging en de herkansing tegen te gaan. Ten eerste is het verstandig om er rekening mee te houden dat individuen de mate van vergeten over tijd onderschatten (Koriat, Bjork, Sheffer & Bar, 2004). Leerlingen hebben er dus baat bij om eraan herinnerd te worden dat er op tijd begonnen moet worden met leren (Nijenkamp et al., 2018).

Ten tweede is het wenselijk om tussentijds één of meerdere momenten in te plannen waarbij de studiestof uit het geheugen opgehaald wordt. Dit (kort) ophalen van de studiestof zorgt ervoor dat de studiestof extra goed in het geheugen bewaard wordt (Cepeda et al., 2006). De meeste effectieve methode voor het ophalen van studiestof is het tussentijds maken van een quiz of formatieve toets over de studiestof. Het herhaald (formatief) toetsen van studiestof is een effectievere methode om te studiestof op te slaan in het geheugen dan herhaaldelijk de studiestof bestuderen (Dirkx, 2014; Roediger & Karpicke, 2006).

We concluderen hieruit dat niet alleen de verstreken tijd maar ook de leerstrategie bepaalt hoeveel van de studiestof onthouden is.  

Geraadpleegde bronnen 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Congres
Grip op stress bij jongeren
Grip op stress bij jongeren
Herkennen, begrijpen en aanpakken van stress bij leerlingen
Medilex Onderwijs 
Webinar
Wat kun je wel en niet met toetsen in het onderwijs?
Wat kun je wel en niet met toetsen in het onderwijs?
Gratis webinar met Karen Heij
Wij-leren.nl Academie 
Opbrengst toetsen en doel van onderwijs
Toetsen maken: Dat is niet het doel van ons onderwijs!.
Dolf Janson
Toetsuitslag interpreteren
Leren van de toetsuitslag
Eveline van Baalen
Naar een goede toets
Toetsen die recht doen aan de leerling: 5 stappen naar een goede toets
Eveline van Baalen
Hoogbegaafdheid en plannen
Leer hoogbegaafde kinderen zelf te sturen!
Martine Blonk - Meulenkamp
Huiswerk maken
Motiveren: Ga je je huiswerk ook echt maken?
Dirk van der Wulp
Prestatiepijn door toetsen
Prestatiepijn: toetsen als boosdoeners?
Gerdineke van Silfhout
Teach like a Champion
Teach like a Champion - 62 technieken om leerlingen te laten excelleren
Arja Kerpel


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Autonome motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Autonome motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Hoe werken de hersenen bij iemand die verslaafd is?
Hoe werken de hersenen bij iemand die verslaafd is?
redactie
Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
Toetsen in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Wanneer ben je verslaafd? En hoe kom je er vanaf? Tjipcast 023
Wanneer ben je verslaafd? En hoe kom je er vanaf? Tjipcast 023
redactie
Fragment uit Tjipcast 027: Wat is verslaving?
Fragment uit Tjipcast 027: Wat is verslaving?
redactie
Puberbrein in een video van één minuut uitgelegd
Puberbrein in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



autonome motivatie
leerstrategie
motivatie
puberbrein
toetsen

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest