Taalkansen voor het jonge kind

Misschien zit je wel twee keer per dag een half uur in de kring met je jonge kinderen om taalles te geven terwijl de betrokkenheid al na 10 minuten lager wordt. Waarom? Omdat je denkt of te horen krijgt dat dit moet. Of omdat het lijkt alsof er niet genoeg taalonderwijs gegeven wordt. Misschien omdat je niet goed uit kan leggen dat je veel taalonderwijs geeft, terwijl je dit intuïtief wel doet.

Het kan ook zijn dat je een startende leraar bent en je echt niet weet hoe je geïntegreerd betekenisvol thematisch taalonderwijs geeft. Daarom heb ik de moeite genomen om een en ander op een rij te zetten, om te laten zien dat er op allerlei momenten van de schooldag in groep 1/2 kansen zijn om de taalontwikkeling van de leerlingen te stimuleren.

Je zal zien dat kleuters veel meer met taal bezig dan je in eerste instantie misschien zou vermoeden. En... dat het speels, kort en krachtig kan zijn of al geïntegreerd is in een andere activiteit.

Visuele discriminatie

Dit ontwikkelingsgebied is een voorloper op de cijfer- en letterkennis. Het gaat om het exact waarnemen van een vorm en deze exact namaken. Denk hierbij aan een puzzel, een kralenplank, een mozaïekvorm, een kralenreeks, kapla enz. enz. en deze namaken van een voorbeeld.

Het gaat dus niet om de expressie in dit geval, maar om reproduceren. Hiermee bereiden we het brein voor op het exact naschrijven van cijfers en letters. Wanneer het brein nog niet rijp is hiervoor, zie je veel letters en soms ook woorden in spiegelbeeld.

Deze oefeningen kan je heel goed aanbieden als keuze bij de INLOOP of tijdens SPELEN en WERKEN.

De leerlingen oefenen ondertussen ook de fijne motoriek.

Fonemisch bewustzijn

Boeken zitten vaak vol met rijmende zinnen, benadruk dit en maak de leerlingen bewust van de eindrijm in de klanken die rijmen. Vaak zit er ook een alliteratie in boeken, gebruik deze om de beginrijm te benadrukken.
 

Deze oefeningen kan je heel goed combineren met het VOORLEZEN

Laat leerlingen spullen opzoeken in de klas en buiten of meenemen vanuit huis die beginnen met een bepaalde klank. Leerlingen zijn extra betrokken als deze klank niet willekeurig aan de beurt is, maar gevonden is in een betekenisvolle context van een boek of een naam. Herhaal de klank aan de hand van de verzamelde spullen. Je kunt de klank ondersteunen met de beweging van het klankgebarenalfabet om zo ook het motorische geheugen aan te spreken.

Deze oefening kan je BUITEN en BINNEN bewegend doen tijdens een INSTRUCTIEMOMENT en de spullen op een tafel of in een cirkel op de stoep neer laten leggen.

Mondelinge communicatie

Organiseer het ons bekende ‘kringgesprek’ coöperatief, dus op andere manieren en/of plekken zodat het een GESPREK wordt en de leerlingen veel met elkaar aan het woord zijn. 

1. Geef ze duidelijke kaders om met elkaar te praten. Introduceer bv. de praatpop: wie de pop in handen heeft is aan de beurt om te praten en de anderen luisteren. 
    
2. Maak zo vaak mogelijk kleine groepjes: dus praat in de kring met je schoudermaatje, of tafelgroepjes: dus praat aan je tafelgroepje met je tafelgenoten. Dit kan tijdens de eerste pauze en/of tweede pauze. Op deze manier komen de leerlingen veel meer aan het woord.
    
3. Geef ze een duidelijk onderwerp. Wat heb je gisteren gegeten? Of waar wil je graag mee gaan spelen? Of wat is je lievelingsdier? Zoek hierbij steeds weer andere relevante herkenbare onderwerpen voor de leerlingen of speel in op wat de leerlingen aandragen en ondersteun dit met een plaatje op het digibord.

Tijdens het SPELEN IN HOEKEN vindt er tijdens het rollenspel zeer veel mondelinge communicatie plaats. Wanneer je bij de bouwhoek en de kapla karakterfiguren toevoegt, vergroot je de kans dat de leerlingen ook hier meer mondelinge communicatie toepassen.

Ook de inzet van regisserend spel met playmobil, lego e.d. vergroot de kans op rollenspel met dit spelmateriaal en daarmee de kans op mondelinge communicatie.
 

De leerlingen vergroten ondertussen ook hun woordenschat en sociale vaardigheden.

Woordenschat

Tijdens het VERTELLEN  en VOORLEZEN van verhalen zijn er vele kansen om de woordenschat te vergroten van de leerlingen. Ga hier bewust mee om door altijd een strook en een stift bij de hand te hebben om vervolgens een ‘nieuw’ ontdekt woord op te schrijven en op een woordenschatmuur te hangen. Hang hier een plaatje bij zodra je hier tijd voor hebt of laat een leerling een plaatje zoeken of een foto maken. Woorden zonder visualisatie missen hun doel bij kleuters. Herhaal de nieuwgevonden woorden regelmatig door middel van verschillende spelletjes, denk bijvoorbeeld aan een 'ren je rot' buiten naar de plaatjes van de woorden die jij opnoemt.

De leerlingen vergroten ook hun vaardigheden van begrijpend luisteren.

Begrijpend luisteren en Boekoriëntatie

Stel tijdens het VOORLEZEN nieuwsgierige vragen over het verhaal. Bij de kaft: over wie gaat dit boek denken jullie? Halverwege: Hoe zou het aflopen? enz. enz.  Gebruik ook taalbegrippen die helpen bij de oriëntatie op een boek, zoals: begin, eind, schrijver, tekenaar enz. enz. Op deze manier leren de leerlingen van het voorlezen en jouw vragen terwijl het voor hen nog steeds boeiend is.

Ontluikende geletterdheid

Leerlingen doen alsof ze schrijven tijdens het SPELEN in HOEKEN. Er moet een menukaart komen, een boodschappenbriefje geschreven worden, een boete uitgeschreven worden en ga zo maar door. Als leraar kan je voortdurend uitdagen tot geschreven taalproducten en de functie hiervan. De leerlingen ervaren voortdurend dat dit in de volwassen wereld betekenis heeft en kunnen in hun zone van naaste ontwikkeling hier vorm aan geven.

Letterkennis

Leerlingen maken kennis met letters door ermee te kunnen spelen en experimenteren. Activiteiten met letters moeten speels, visueel, tactiel en motorisch van aard zijn, denk hierbij aan stempels en letters van schuurpapier, van siliconen, van plastic enz.

De leerlingen maken hier zomaar vormen van en, naar gelang ze toe zijn aan lezen, gaan ze de letters steeds meer herkennen en gebruiken om er herkenbare woorden van te maken. Voor de klankletterkoppeling is het interactieve klankstempelset ‘kiene klanken’ een uniek leermiddel waarmee leerlingen zelfstandig de koppeling tussen een klank en een letter kunnen ontdekken.

Deze oefeningen kan je aanbieden als keuze tijdens de INLOOP en SPELEN & WERKEN.

Samenvatting 

Taalonderwijs bij kleuters kan effectief geïntegreerd worden in dagelijkse activiteiten, zonder formele kringmomenten. Visuele discriminatie (puzzels, kralenplanken) traint exact waarnemen, een voorloper voor letters/cijfers. Fonemisch bewustzijn stimuleer je via rijm en alliteratie tijdens voorlezen. Mondelinge communicatie floreert in coöperatieve gesprekjes (praatpop, groepjes) en rollenspel (bv. bouwhoek met figuren). 

Woordenschat groeit door nieuwe woorden uit verhalen visueel te maken (woordenschatmuur) en spelenderwijs te herhalen. Begrijpend luisteren versterk je met vragen over boeken (bijv. voorspellingen, begrippen als ‘schrijver’). Ontluikende geletterdheid ontstaat via functioneel schrijven in spel (menukaarten, boetes). 

Letterkennis ontwikkelt zich door speelse, tactiele ervaringen (stempels, schuurpapierletters). Deze aanpak benut kansen tijdens inloop, spelen/werken, buitenspel en voorlezen, waardoor taal natuurlijk en betekenisvol geleerd wordt. Zo vergroten kleuters niet alleen taalvaardigheden, maar ook motorische, sociale en cognitieve vaardigheden, zonder geforceerde lessen.