Mindmappen, een instrument voor het denken
Geplaatst op 11 mei 2020
Zo’n tien jaar geleden deden mindmaps hun intrede in ons basisonderwijs. Mindmappen. Was het een hype? Een trend? Anno 2020 kunnen we stellen dat de aandacht voor het mindmappen niet meer weg te denken is. En dat is ook niet zo gek, want (goede!) mindmaps hebben bewezen dat zij bijdragen aan beter denken en dus leren.
Mindmap
Wat is eigenlijk een mindmap? Een mindmap is een gestructureerde, visuele weergave van informatie. Informatie die ‘vertrekt’ vanuit een gecentreerd onderwerp, gebaseerd op ons associatief denkvermogen. De informatie wordt weergegeven in sleutelwoorden en afbeeldingen, steunend op zogenaamde takken die de informatie verbinden. Vorm en kleurgebruik in een mindmap zijn prominent aanwezig.
Al ziet de mindmap eruit als een vrolijk, lichtvoetig kleurenplaatje, onder de oppervlakte schuilt een vernuftig systeem van sublieme ordening en structuur. Tony Buzan wordt wel als de ‘grondlegger’ van het mindmappen gezien (maar grootheden als Walt Disney, Mozart, Da Vinci gingen hem al wel voor; zij werkten al zo).
Mindmappen en ons brein
Ons brein heeft een nauwe relatie met mindmappen. Ons brein houdt van afbeeldingen en drijft op associatief denkvermogen. Associaties die verbindingen met elkaar aangaan.
Ons brein hangt als het ware van verbindingen aan elkaar.
In feite is een mindmap een afbeelding op zich. Het is één big-picture, die heel aantrekkelijk voor ons brein is. De informatie die de mindmap geeft wordt door ons brein heel natuurlijk opgenomen. De vertakkingen in een mindmap zijn vergelijkbaar met de vertakkingen die onze zenuwcellen aanleggen. Door mindmaps worden onze beide hersenhelften intensiever betrokken in denkprocessen en wordt onze hersencapaciteit in feite vergroot: beeld, kleur, vorm, tekst. Alles doet mee.
.png)
Mindmapregels
Om een goede mindmap te maken, is het toepassen van de mindmapregels erg belangrijk. Zie het als op een juiste manier hanteren van een stuk gereedschap.
Maar al te vaak wordt er op een verkeerde manier gemindmapt.
Het maken van een mindmap wordt regelmatig onderschat, waardoor het resultaat vaak niet meer is dan een veredelde woordspin of een groepering van associaties.
Voorbeelden van mindmapregels zijn het gebruik van hoofd- en subtakken, of het noteren van één woord per mindmap-tak. Deze laatste is een ogenschijnlijk onbeduidende afspraak, maar juist hierdoor wordt het associatief denken getriggerd.
Brainstormen, clusteren, mindmappen
Direct een mindmap op papier zetten valt niet mee. Sterker nog: dat lukt niet. Het bouwen van een huis of een nieuwe auto begint met schetsen op de tekentafel, een bouwtekening, een concept.
Zo kent de mindmap ook fasen die eraan voorafgaan.
De eerste fase is het brainstormen. Hier worden zoveel mogelijk associaties genoemd. Lukraak. Structuur of volgorde doen niet ter zake. Opbrengst, spuien, daar gaat het om. Vervolgens worden al deze associaties geclusterd. Uiteindelijk wordt vanuit deze clustering de mindmapstructuur (hoofdtakken, basale ordening, hiërarchische structuur) vastgesteld. De fundering van de mindmap is daar. Klaar om uit te groeien en verrijkt te worden met de mooiste associaties.
Wanneer een mindmap ingezet wordt binnen een al bestaande content, zoals bij het bestuderen van een tekst bijvoorbeeld, dan is de brainstormfase niet van belang. Er is immers al content.
Kortgezegd zou je kunnen stellen dat er twee typen mindmaps zijn: de Mindmap-out en de Mindmap-in. De Mindmap-out speelt een rol bij het brainstormen. Grenzenloze ideeën vanuit het brein worden opgevangen en uiteindelijk in de mindmap weggezet. De Mindmap-in speelt een rol bij het leren/bestuderen van al vaststaande informatie. Die informatie moet dus het brein in. Het tegenovergestelde van brainstormen dus. Hierbij wordt de informatiestroom door de context/studiestof/leestekst die centraal staat, begrensd. Ideeën en vrije associaties komen hier niet aan te pas.
Power
De mindmap is een krachtig instrument. Het is zoals gezegd een big-picture en toont dus direct overzicht. De informatie wordt radiaal weergegeven (tegenovergestelde van een lineaire weergave). Doordat alle informatie op een logische manier met elkaar is verbonden, wordt het inzicht versterkt.
De mindmap versterkt het gevoel van ‘de context zien’ en ‘begrijpen’ veel meer dan een analytische, lineaire weergave van informatie.
De samenhang heeft een veel prominentere rol. Mindmaps doen dus een beroep op inzicht.
Een andere kracht van de mindmap is, dat het geheugen aangesproken en versterkt wordt. Een afbeelding wordt sneller, langer en beter onthouden. Afbeeldingen in een mindmap fungeren als kapstokhaken waar de bewuste informatie aan opgehangen is. Het gebruik van kleuren draagt bij aan het beter onthouden. Een mindmap -en zeker een zelfgemaakte- kan gemakkelijk opgeroepen worden als een mentaal beeld, die als een soort zip-bestand een berg aan informatie bij zich draagt.
Door gebruik van zowel tekst als afbeeldingen worden meer gebieden in het brein aangesproken en ingezet. De mindmap helpt ook bij het ‘anders tegen zaken aankijken’, oftewel de paradigmaverschuiving, waardoor de creativiteit dus ook wordt getriggerd; het omdenken, i.p.v. het (vertrouwde) vastdenken.
Creativiteit
Eén van de voordelen van een mindmap is het gebruiken en stimuleren van creativiteit. Het mindmappen genereert nieuwe associaties en belicht gedachten vanuit verschillende invalshoeken. Het brengt nieuwe inzichten, doordat paradigma-verschuivingen plaats kunnen vinden. De creatieve geest, ofwel de krachten van met name onze rechterhersenhelft, krijgen alle ruimte.
Slow-thinking speelt daarin ook een belangrijke rol. We zijn al snel geneigd om snel antwoorden of oplossingen te vinden. De opbrengst is dan vaak mager en voorspelbaar. Door de tijd te nemen, de tijd te nemen dus ook om te mindmappen, krijgt het brein letterlijk de tijd om nieuwe verbindingen, nieuw onverwachte verbindingen te maken. Dat is de essentie van creativiteit.
De mindmap als kennisconstructie binnen thematisch onderwijs
De mindmap binnen thematisch onderwijs kent vele voordelen. Dat begint voor de leerkrachten al bij de voorbereiding: Door vooraf de hoofdtakken van de mindmap (de kennisconstructie) vast te stellen, krijgen zij beter grip op de context en dus meer regie op over hun rol als coach tijdens hun onderwijs. Hoofdtakken zorgen voor de basale ordening van de kennis die daaraan verbonden gaat worden en zijn in feite containerbegrippen (zoals: aanleiding, gevolgen, oplossingen, middelen).
Tijdens het voorkennis-ophalen met de leerlingen kan deze voorkennis aan de mindmap gekoppeld worden. Niet-relevante kennis wordt er in feite al uit gefilterd, omdat het niet aan kan haken aan de basale ordening. (Eventuele foutieve voorkennis kan wel een plek krijgen, maar zal gaande het leerproces er uitgefilterd worden).
Een groot voordeel van de mindmap als kennisconstructie is dat eigen leervragen van leerlingen ‘kunnen landen’. Goed thematisch onderwijs kent nieuwsgierige kinderen (‘aangezet’ door een sterke startactiviteit). Deze nieuwsgierigheid roept bij kinderen vragen op. Dit zijn overigens vrijwel altijd ‘opzoekvragen’ (ipv onderzoeksvragen). Door het gebruik van de mindmap krijgen de vragen meer diepgang. De vragen moeten namelijk wel relevant zijn. Met ander woorden: Is de vraag te koppelen aan één van de hoofdtakken? De vraag moet ook iets toevoegen aan het leren. (Dus niet een ‘vraag-naar-de-bekende-weg).
Door deze vragen echt concreet een plek te geven in de kennisconstructie, wordt de betrokkenheid (eigenaarschap) vergroot.
Gevonden antwoorden op de eigen leervragen en nieuwe informatie uit allerlei activiteiten zorgen voor de uitbreiding van de kennisconstructie. De mindmap groeit en groeit.. De mindmap uit week 1 is amper nog te vergelijken met die van week 5 bijvoorbeeld. Als ware kapstokhaken dragen de hoofdtakken alle kennis en zijn de verbindingen in de kennisconstructie goed zichtbaar.
Overzicht, inzicht en triggers naar nieuwe kennis gaan hand in hand.
En door deze mindmap-weergave is de kennis ook nog eens vrij gemakkelijk oproepbaar. Het geheugen houdt hiervan!
Binnen het onderwijsconcept IPC (International Primary Curriculum) is er veel aandacht voor dynamische kennisconstructies. Op leerwanden is er op IPCscholen -naast het zichtbaar maken van vaardigheidsprocessen- veel ruimte voor de uitbreiding van kennis. Voor kennisconstructies dus. (vaardigheden en kennis zijn samen van belang voor het vergroten van inzicht).
Veel onderzoek op dit gebied is gedaan door Harry Stokhof, verbonden aan Hogeschool Arnhem Nijmegen.
Op papier of digitaal
Mindmappen kan zowel op een conventionele manier met papier, potlood en stiften als digitaal. De grote voordelen van de conventionele manier is dat het puur is: de creatieve processen zijn intenser en indringender. Een echte beleving. Beter voor ons brein. Werken op grote formaten, zeker bij een gezamenlijke klassenmindmap doet echt iets met je. Digitaal mindmappen is vlakker in de beleving, maar heeft als grote voordeel dat een mindmap eenvoudiger te bewerken en te delen is. Ook is het koppelen van documenten, en internetlinks natuurlijk handiger. Bovendien is zo’n digitale mindmap sneller te maken.
Mindmap-vaardig
Goed mindmappen is -zoals eerder gezegd- niet eenvoudig en wordt vaak onderschat. Kinderen leren het best mindmappen als zij het goede voorbeeld zien. Hier ligt een taak voor de onderwijs-professional. Maar wel een hele gave taak!
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Medilex Onderwijs
Wij-leren.nl Academie
