Methode als vertrekpunt voor gepersonaliseerd leren (het kan!)

Wendy Brasz en Myra den Haan

Geplaatst op 18 augustus 2017

Veel scholen zijn bezig zijn met gepersonaliseerd leren. Maar wat is het nu eigenlijk?
Is het een individuele leerroute? En moeten alle lesmethodes de deur uit? Wij denken van niet. Lesmethodes zijn een prima vertrekpunt voor gepersonaliseerd leren.

Wat is gepersonaliseerd leren?

Elk kind heeft recht op onderwijs dat van deze tijd is en uitdaging biedt. Gepersonaliseerd en gedifferentieerd leren is een kansrijke manier om leerlingen voor te bereiden op de toekomst en talent te benutten. We willen het maximale en het beste in een leerling naar boven halen.
Waar aanvankelijk nog wel eens aangenomen werd dat gepersonaliseerd leren altijd betekende dat er enkel in ICT oplossingen gedacht moest worden, is inmiddels wel duidelijk geworden dat het veel meer is. Gepersonaliseerd leren is het op elkaar afstemmen van de doelen en de didactiek, passend bij de behoefte en ambities van de leerling die daar een duidelijke stem in heeft. Vanzelfsprekend speelt ICT daarbij een belangrijke rol omdat ICT kan zorgen dat een leerling een meer gepersonaliseerd traject kan afleggen.

Motieven

Motieven voor scholen om gepersonaliseerd leren te introduceren zijn heel divers, sommige scholen willen pionieren en zijn op zoek naar iets nieuws. Deze scholen zetten zich af tegen het traditionele model en willen het helemaal anders gaan doen.
De zogenaamde trendvolgers zijn er ook. Scholen die de stap zetten, omdat het verwacht wordt (van wie is niet altijd duidelijk).

Er zijn ook scholen die de noodzaak voelen omdat differentiëren binnen combinatiegroepen van soms wel drie groepen niet te doen is en zij de oplossing zoeken bij ICT om iets aan differentiatie te kunnen doen. Ook marketing, de school op de kaart zetten, is een motivatie voor scholen om gepersonaliseerd te gaan leren.

En voor sommige scholen is het 'gewoon' de volgende stap in een ontwikkelingsproces. Als je scholen hiernaar vraagt, hoor je vaak de volgende argumenten: meer motivatie en betrokkenheid van leerlingen, autonomie, een uitdagende betekenisvolle en authentieke leeromgeving, actief leren, samenwerkend leren, learning anytime – anyhow - anywhere.

Welk motief de school ook heeft om gepersonaliseerd te gaan leren maakt niet uit. We gunnen elk kind onderwijs dat van deze tijd is en uitdaging biedt. We stelden al dat gepersonaliseerd en gedifferentieerd leren een kansrijke manier is om leerlingen voor te bereiden op de toekomst en talent te benutten.

Investeren in een breed didactisch repertoire en pedagogiek

Uit de Vier in balans-monitor 2017 (2) blijkt dat dat leerkrachten met een breed didactisch repertoire meer en vaker verschillende ICT-toepassingen inzetten dan leraren die zich bedienen van een beperkt didactisch arrangement. Dus net als in ‘analoge’ onderwijssituatie helpt het als een leerkracht actieve en intensieve begeleiding biedt bij de inzet van ICT.

Als een leerkracht een breed didactisch repertoire heeft weet hij hoe kennis, vaardigheden en leerhoudingen het beste kunnen worden onderwezen aan leerlingen. Hoe meer een leerkracht hiervan weet, hoe beter hij digitaal en analoog af kan stemmen op hoe de leerlingen het beste leren.
Naast de didactiek willen we het belang van pedagogiek in dit stuk benadrukken.

Het pedagogisch repertoire is een ongrijpbare vaardigheid. Eigenlijk gaat het om de vaardigheid van leerkrachten om in zeer wisselende en complexe situaties passend en adequaat te reageren, passend binnen de context.
Hoewel didactiek en pedagogiek twee verschillende disciplines zijn kunnen ze door de school niet los van elkaar worden gezien. Zij zijn te onderscheiden, maar niet te scheiden.
De Zwitserse psycholoog Jean Piaget zei hierover: ‘Intelligence is knowing what to do, when you don’t know what to do’. De zogenaamde 'verborgen' kennis op basis waarvan leerkrachten met creativiteit binnen de onderwijssituatie kunnen omgaan met de gestelde uitdagingen. Daarvoor is intuïtie, reflectie en rationaliteit nodig. (3)
Als we weten dat bovenstaande cruciaal is in zowel de analoge als digitale schoolwereld zou je jezelf af kunnen vragen vanuit welke behoefte devices zijn deze aangeschaft: ‘nice tot have’ of ‘need to have’? (4)

Methodes de deur uit?!

Natuurlijk niet! Je kunt ze beter als vertrekpunt nemen voor gepersonaliseerd leren.
Zo'n 30 jaar geleden was het mogelijk dat het manuscript dat een bevlogen leraar verwachtingsvol bij een uitgever aanbood, de start van een lesmethode werd. De ontwikkeling van lesmethodes is inmiddels heel wat complexer geworden: gedetailleerde leerlijnen worden ontwikkeld, marktonderzoeken gedaan, experts geraadpleegd et cetera. De methode anno nu voorziet dan ook in handleidingen, lesboeken, software voor de leerkracht en oefensoftware voor de leerlingen.
Daarnaast zijn de methodes vertaald in devices als Snappet en Gynzy.

Leerlijnen vormen de basis en door de methodemakers worden daar zorgvuldig oefenstof en werkvormen aan gekoppeld. De doorgaande lijn in een bepaald vakgebied kan hierdoor goed worden vormgegeven binnen de school.
Er zijn scholen die zelf aan de slag gaan met het uitzetten van een leerlijn. Het vinden van de doelen is dan vaak niet zo moeilijk, maar hoe zorg je voor geschikte oefenstof en voldoende herhaling? Welke taal ga je hanteren? Hoe monitor je of de doelen beheerst worden? Dit is nog maar een kleine hoeveelheid vragen die je moet beantwoorden als je de leerlijn voor de school goed uit wilt zetten.

Waarom zou je dit als school willen, in de complexiteit van het huidige onderwijs?
Vaak is daar het antwoord op dat de leerkracht weer grip moet krijgen op de doelen en zijn eigen professionele keuzes moet maken. Maar moet dat door met het team een 'eigen' methode te gaan schrijven? Of kan het ook door de methode als vertrekpunt te nemen voor de professionele keuzes?
Methodes zijn prachtig en leerkrachten moeten blijven nadenken of het les- en leerdoel ook bij de behoeften van de klas past. Wat hebben mijn leerlingen nodig? Laat leerkrachten tijd investeren om de methode te beleven en te doorleven en vervolgens hun professionele keuzes te maken en de verbinding tot stand brengen tussen methode en groep.
Volgens ons is dat de manier om gepersonaliseerd leren op gang te brengen.

Wat dan wel?

Kies een methode die het best past bij jouw leerlingpopulatie. Kies niet per definitie de methode die iedereen kiest.
Wees kritisch in het aanschafproces.
Stel op basis van de behoefte van je leerlingpopulatie een kijkwijzer op en beoordeel de methoden daarop.
Blijf als leerkracht altijd nadenken en stel het doel centraal en niet de activiteit.
Durf keuzes te maken binnen de methode. Als kinderen het doel nog niet beheersen ga niet door, maar neem de tijd om de bouwstenen goed te leggen. En durf ook lessen over te slaan als doelen al beheerst worden.
Scherp de methode aan daar waar je ziet dat iets extra’s of anders nodig is.

Allemaal op weg

De weg naar gepersonaliseerd leren zijn alle scholen (bewust of onbewust) al ingeslagen. Het is een organisch verloop; een logisch gevolg van de ontwikkelingen die binnen het onderwijs zijn ingezet. Ook binnen het gepersonaliseerd leren blijft de leerkracht het meest krachtige middel om af te stemmen op de behoeften van de leerlingen, zijn didactisch repertoire is alleen uitgebreid met de inzet van digitale middelen.
Daarmee hierbij dan ook de uitnodiging aan alle schoolleiders om te blijven investeren in en aan te sluiten bij de leerkracht!

Tips voor de school:

Verhef het middel niet tot doel. Is de ICT tool de beste tool om de vaardigheid te oefenen of is een ander middel beter?
Programma’s geven vaak productgerichte feedback. Als een kind als antwoord op een som ‘quart’ in plaats van ‘kwart’ schrijft is dat wat betreft het rekenen niet fout. Als leerkracht moet je de regie houden en dus meekijken.
Wees je als leidinggevende bewust van de reden waarom je de dingen die doet die je doet en wees transparant naar je team.
Voordat je de omslag maakt, maak een functieprofiel van welke competenties je zoekt in leerkrachten om het te concept te dragen.