Welke instrumenten kunnen basisscholen gebruiken om de emotieregulering van leerlingen te monitoren?

Samenvatting

Er is in het Nederlands één specifiek instrument beschikbaar dat meet hoe kinderen omgaan met gevoelens van boosheid, angst en verdriet, en welke strategieën zij gebruiken om hun emoties te reguleren: de FEEL-KJ. Deze zelfrapportagevragenlijst is geschikt voor kinderen en jongeren van acht tot achttien jaar en is goed bruikbaar in het onderwijs om inzicht te krijgen in de emotieregulatie van leerlingen.

Executieve functies zijn processen in de hersenen waarmee mensen hun sociaal en doelgericht handelen filteren en reguleren. Emotieregulatie, het vermogen om emoties te beheersen om doelen te bereiken, taken te voltooien of gedrag te controleren, is een van deze functies. Het werkgeheugen, impulsbeheersing en cognitieve flexibiliteit zijn de drie cognitieve domeinen van executieve functies (koude EF). Emotieregulatie daarentegen is een warme EF.

FEEL-KJ

De Vragenlijst over Emotieregulatie bij Kinderen en Jongeren (FEEL-KJ) biedt inzicht in de emotieregulatie van kinderen en jongeren tussen de acht en achttien jaar. De lijst bevat negentig vragen verdeeld over drie emoties: boosheid, angst en verdriet. De FEEL-KJ onderscheidt vijftien emotieregulatiestrategieën, verdeeld in drie categorieën: adaptief, maladaptief en externe regulatie.

Adaptieve strategieën omvatten probleemgericht handelen, positieve stemming oproepen en accepteren. Maladaptieve strategieën omvatten opgeven, terugtrekken en zelfdevaluatie. Externe regulatie omvat sociale steun, expressie en emotionele controle. De FEEL-KJ is een betrouwbaar en valide instrument dat specifiek gericht is op emotieregulatie, wat het bijzonder bruikbaar maakt voor onderwijsprofessionals.

Andere Instrumenten

Hoewel er andere instrumenten beschikbaar zijn voor het meten van executieve functies, zijn er geen andere instrumenten die alleen emotieregulatie meten. Enkele instrumenten die deels emotieregulatie in kaart brengen zijn:

1. BRIEF (Behavior Rating Inventory of Executive Function)

   • Een leerkrachtvragenlijst met 75 vragen over gedragingen van leerlingen, waaronder uitspraken zoals “Reageert overdreven op kleine problemen” en “Verandert vaak van humeur”. Emotieregulatie is een van de acht schalen, naast inhibitie, flexibiliteit, initiatief nemen, werkgeheugen, plannen en organiseren, ordelijkheid en netheid, en gedragsevaluatie.

2. CHEXI (Childhood Executive Functioning Inventory)

   • Een vragenlijst voor ouders en leerkrachten, met 24 items waarvan twee specifiek over emotieregulatie gaan: “Raakt overenthousiast wanneer er iets speciaals gaat gebeuren” en “Heeft moeite zijn/haar glimlach in te houden in situaties waarin dit ongepast is”.

3. ZO! (Zelfregulatie in het Onderwijs)

   • Een observatielijst voor leerkrachten of zorgcoördinatoren met vijftien items, waarvan vier verwijzen naar emotieregulatie: inzicht in eigen emoties, reguleren van emoties en spanning, rekening houden met de reactie van anderen op het eigen gedrag, en hulp aanvaarden.

4. SDQ-Dut (Strengths & Difficulties Questionnaire)

   • Een vragenlijst voor ouders, leerkrachten en jongeren vanaf elf jaar. De vragen zijn verdeeld over vijf subschalen: emotionele symptomen, gedragsproblemen, hyperactiviteit/gebrek aan aandacht, problemen in de peergroep en prosociaal gedrag. Tien van de 25 items gaan over een aspect van emotieregulatie.

5. Dawson & Guare Vragenlijst

   • Een vragenlijst uit het boek ‘Slim, maar...’ waarmee ouders de sterke en zwakke kanten van hun kinderen kunnen achterhalen. De vragenlijst behandelt elf executieve functies met elk drie subvragen. Hoewel praktisch, is deze vragenlijst niet wetenschappelijk gevalideerd.

Uitgebreide Beantwoording

Wat zijn Executieve Functies? Executieve functies (EF) zijn processen in de hersenen, voornamelijk in de prefrontale cortex, die mensen in staat stellen hun sociaal en doelgericht handelen te filteren en reguleren. Deze functies omvatten onder andere impulsbeheersing, werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit. Emotieregulatie is een complexe EF die vaak een samenstelling is van deze basale domeinen.

Wat is Emotieregulatie? Emotieregulatie is het vermogen om emoties te reguleren om doelen te bereiken, taken te voltooien of gedrag te controleren. Dit is een essentiële vaardigheid voor succes in zowel academische als sociale contexten.

Waarom zijn Executieve Functies belangrijk voor Leren? Executieve functies zijn cruciaal voor leerprestaties omdat ze onder andere concentratie, planning en flexibiliteit bevorderen. Ze helpen leerlingen hun emoties te beheersen, wat belangrijk is voor effectief leren en samenwerken.

Hoe kunnen scholen de ontwikkeling van Emotieregulatie monitoren? Naast de FEEL-KJ zijn er enkele andere instrumenten beschikbaar die deels inzicht geven in emotieregulatie. Deze instrumenten zijn echter minder specifiek en vaak minder geschikt voor het onderwijs dan de FEEL-KJ. Elk instrument heeft zijn eigen voor- en nadelen:

• FEEL-KJ: Specifiek gericht op emotieregulatie, geschikt voor kinderen vanaf acht jaar. Betrouwbaar en valide, maar niet gratis beschikbaar.
• BRIEF: Geschikt voor leerkrachten en deels gericht op emotieregulatie. Uitgebreid en wetenschappelijk gevalideerd, maar ook duur.
• CHEXI: Gericht op basisschoolkinderen en deels op emotieregulatie. Minder uitgebreid maar gratis beschikbaar.
• ZO!: Observatielijst voor leerkrachten, deels gericht op emotieregulatie. Betrouwbaar maar zonder normering.
• SDQ-Dut: Vragenlijst voor verschillende doelgroepen, deels gericht op emotieregulatie. Gratis maar minder betrouwbaar in subschalen.
• Dawson & Guare: Praktisch voor ouders, maar niet wetenschappelijk gevalideerd.

Hoewel er diverse instrumenten zijn voor het meten van executieve functies, is er een duidelijke behoefte aan specifieke, gevalideerde instrumenten voor emotieregulatie binnen het onderwijs. De FEEL-KJ is momenteel het meest geschikt voor dit doel.