Gepersonaliseerd onderwijs zet ouders aan het roer

Tijl Rood

Directeur bij Basisschool de Verwondering

Geplaatst op 20 juni 2018

Gepersonaliseerd leren weerspiegelt de situatie die kinderen of studenten later in hun leven zullen tegenkomen: het kunnen combineren van individuele behoeften en vaardigheden in het kader van een gecombineerde teaminspanning.

Het gepersonaliseerde onderwijs gaat niet uit van een vaste methode of opleidingsprogramma. Het kan afgestemd worden op de mogelijkheden, wensen en voorkeuren van een leerling.

In dit vierde en laatste deel van de serie over gepersonaliseerd leren gaat het over de rol van ouders. Wat is de rol van ouders bij deze manier van leren? Dat zal in dit artikel centraal staan.

Ouders zijn belangrijke stakeholders

Soms loopt de transitie van een traditioneel schoolconcept naar personaliseerd onderwijs stuk op een belangrijke groep stakeholders: ouders. Eigenlijk vreemd. Dat ons onderwijs evidence based innovaties vaak vermijdt als een dief het hangen, ligt volgens mij echt niet aan ouders. Hoe kan dat dan toch? Hoe kan het dat, zoals in de documentaire 'Een school voor mijn dochter' te zien is, verzet van ouders toch soms opsteekt als voorzichtige stappen richting gepersonaliseerd onderwijs gezet worden?

Black box

School is doorgaans een behoorlijke black box. Om half negen word je weggejaagd, en om kwart voor drie holt je kind naar buiten. Twee info-avonden per jaar, drie keer per jaar tien minuten met de juf, wil je rijden naar het museum, wil je koken op het kamp, dat is het wel zo'n beetje. O ja, de luizen...

Dus vanuit de vraagzijde zal de roep niet snel klinken om het onderwijs aan de eisen van deze tijd aan te passen. Want hoe moeten ouders weten wat we aan het doen zijn achter die voordeur? Dat kan alleen doordat ouders geen idee hebben wat school is en wat het gaat worden. In de mist trapt iedereen op de rem.

"Ouders hebben meestal geen idee wat er achter de schoolvoordeur gebeurt."

De pedagogische driehoek

Als ouders niet tevreden zijn over school, komt de pedagogische driehoek onmiddellijk onder druk te staan. Kinderen voelen dat aan, gaan dwars gedrag vertonen, vertalen het misnoegen van hun ouders naar hun eigen sluipwegen van het verzet. Het tragische daarvan is dat ze onherroepelijk minder goed gaan leren, zodat de ouders nog reden voor hun ontevredenheid krijgen ook.

Nog harder op de rem, back to normal, de komende tien tot twintig jaar wordt bij elke opmerking over verandering meteen verwezen naar de mislukking uit de late jaren '10. Iets dergelijks is het lot van De Ontplooiing in Amsterdam, waar ik de eerste directeur was. In al zijn gruwelijkheid staat die ontwikkeling hier beschreven.

Behoudzucht

Als ouders zouden weten hoezeer behoudzucht grote delen van het onderwijs in haar greep houdt (met sterke lobby's van prof. Hans Schnitzler, Aleid Truien en Beter Onderwijs Nu in de rug) zouden ze massaal gaan steigeren. Als de ziekenhuiszorg net zo weinig vernieuwingsgezind was als het onderwijs, vielen er dagelijks duizenden doden extra te betreuren. Het zou toch raar zijn als ouders massaal de propositie van gepersonaliseerd onderwijs onderuit zouden schoffelen?

Op maat gesneden

– We bouwen een schooltje om uw kind heen, oké? – Nee joh, nooit doen, het liefst heb ik een one size fits all aanpak voor mijn kind...

Nee, dat geloof ik niet. Want zelfs het meest gemiddelde kind waar niks bijzonders mee is, gedijt beter bij een op maat gesneden aanpak. Door de zeswekelijkse gesprekken leert het kind beter reflecteren: bewezen effectief.

Door deze gesprekken leren ouders thuis praten vanuit een growth mindset: steun voor snellere groei. Door de veelheid aan keuzes uit methodes en software heeft het kind het gevoel van autonomie en eigenaarschap van het leerproces: goed voor de motivatie.

Niet 'of' maar 'hoe'

Dus de vraag is helemaal niet of je ouders 'mee moet nemen' in de transitie en hoe je dat doet en wanneer. De vraag is waarom het onderwijs, anders dan de zorg, de ouders zo lang op armlengte heeft gehouden. Natuurlijk moet je je plannen uitleggen op ouderavonden, doe dat zo vroeg mogelijk en houd het eenvoudig:

volgend schooljaar heffen we de groepen op;
de kinderen kiezen zelf hun werkplek;
we praten elke zes weken met kind en u over de voortgang en we houden zeer precies bij hoe het vordert; of liever, dat doet de software voor ons;
ja, uw kind schrijft nog twee bladzijden per dag;
nee, de wifi is niet schadelijk;
ja, de Cito's gaan vooruit;
O ja, en vakanties mag u voor een groot deel zelf kiezen.

Ik denk eigenlijk dat het andersom werkt. Haal ouders naar binnen, en ze zullen al snel aandringen op een wat slimmere aanpak van het onderwijsproces. Dat gedoe met klassen en blijven zitten en pesten en tafelgroepjes en gedragsproblemen, het schreeuwt toch om een grote schoonmaak?

Als ouders zien dat het er vaak globaal nog net zo aan toe gaat als toen ze zelf op school zaten, terwijl de wereld om ons heen een wezenlijke verandering heeft ondergaan, maak je mij niet wijs dat ze niet om verandering gaan zeuren.

"Als je ouders naar binnen haalt, zullen ze snel aandringen op een slimmere aanpak."

Heet ouders welkom

De allereerste stap die je dus moet zetten als je je onderwijs wilt transformeren is: heet ouders welkom in je school. Om toe te kijken, om hun vakkennis te delen met de kinderen, om te ouderlezen, om de tafels te repeteren, wat je ook maar kunt bedenken.

Heet ouders welkom, straal dat uit, voel dat diep van binnen, koop koekjes en voldoende stoelen van volwassen formaat, organiseer, benadruk het bij elk gesprek: jullie zijn welkom hierbinnen, ook onder schooltijd. Het is jullie school, wij werken er slechts.

Ouders zijn hard nodig

Gepersonaliseerd onderwijs is een bouwwerk dat zonder betrokken ouders amper overeind blijft staan. We hebben de ouders hard nodig. Dat komt doordat de leerkrachten het dagelijks overzicht over 'hun' leerlingen verliezen.

Door het klaslokaal met vaste juf en vaste groep op te heffen, lever je in op dat dagelijks overzicht. Daarom moeten leerkrachten een deel van die verantwoordelijkheid delegeren naar het kind, en daarmee (in het primair onderwijs) ook naar de ouders.

Sommige ouders reageren daar aanvankelijk afhoudend op: ja zeg, daar zijn jullie toch voor? Prima, dan kijken we over een week of zes hoe het gegaan is. Zo'n afwachtende houding slijt meestal snel; door de gesprekken raken ouders vanzelf meer betrokken bij de leerprocessen van hun kind, de blackbox geeft haar geheimen prijs, de dialoog thuis wordt inhoudelijker. Het zijn toch je kinderen hè.

"Leerkrachten moeten een deel van de verantwoordelijkheid degeleren naar het kind én de ouders."

Praten over vorderingen

Dan zijn er natuurlijk ook nog ouders die het inhoudelijk niet goed aankunnen om met hun kinderen over hun vorderingen te praten. Een labiele thuissituatie, ouders met beperkte verstandelijke vermogens: je moet roeien met de riemen die je hebt, aan die situaties is niet zo veel te doen.

Als wij merken dat kinderen werk verzuimen en daar thuis ook niet op aangesproken zullen worden, spreken we dagtaken met ze af die we dagelijks afvinken. Toch weer die dagelijkse controle – maar dat zijn uitzonderingen.

Verminderen van cliëntisme

Door ouders naar binnen te halen, vermindert ook het 'cliëntisme' dat veel scholen zo teistert. Zie bijvoorbeeld een mooi stuk van Jan van Mersbergen daarover. Er ontstaat een cultuur waarin team en ouders elkaar respectvol durven aanspreken op zaken die beter of anders kunnen.

Kritiek leidt tot daadkracht; wat is jouw eigen mogelijke bijdrage aan de verbetering die je aankaart? Een school is niet de klantenservice van een verzekeringsmaatschappij waar je je slechte humeur kunt botvieren. We zijn een pedagogisch partnership aangegaan, het is net als in een huwelijk, waar je soms ruzie hebt maar altijd uit bent op herstel van het goede contact. Wij willen de dingen graag beter doen, help ons!

Daarom: welkom ouders, als je dat als directie en team van binnen voelt, kun je welke transitie dan ook glansrijk aan.

Verder lezen

Dit was het vierde en laatste deel in de artikelenserie over gepersonaliseerd leren. Voorafgaand zijn drie delen verschenen over het gepersonaliseerde leren: