Wat zijn de effecten van ervaringsgericht leren op de cognitieve en sociale ontwikkeling van zml-leerlingen?

Geplaatst op 22 oktober 2021

Onderwijs dat bestaat uit een combinatie van ervaringsgericht leren en regulier onderwijs heeft een licht positief effect op aspecten van cognitieve en sociale ontwikkeling. Deze bevinding valt op te maken uit voornamelijk buitenlands onderzoek dat niet gericht is op zeer moeilijk lerende leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs. Desondanks zijn er voldoende aanwijzingen om ook voor deze groep leerlingen dezelfde effecten te verwachten.

Mensen leren door ervaringen op te doen en door te reflecteren op die ervaringen. In het onderwijs is vooral aandacht voor kennisoverdracht, oefening van vaardigheden en reproductie. Het inzetten van eigen ervaringen van de leerlingen en hen daarop (laten) reflecteren, is geen gemeengoed. Toch laat onderzoek zien dat een combinatie van ervaringsgericht leren en/of leren buiten de schoolmuren enerzijds en traditionele lessen anderzijds neutraal tot positief uitwerkt op leerprestaties. Tevens worden positieve effecten gevonden op niet-cognitieve vaardigheden.

Ervaringsgericht leren is ook voor zml-leerlingen passend

Zo helpt het zml-leerlingen wanneer ze reken- en wiskundeonderwijs aangeboden krijgen in een betekenisvolle context. Dat betekent dat leerlingen rekenvaardigheden aanleren in de levensechte setting waarin ze de vaardigheden moeten gaan toepassen. Dit draagt bij aan het kunnen gebruiken van de kennis en vaardigheden in hun dagelijkse praktijk. Het nabootsen van situaties helpt de leerlingen om de praktische context fysiek te ervaren en om zich te kunnen inleven.

Leerlingen met leerproblemen hebben – vaker dan andere leerlingen – een voorkeur voor het verwerken van informatie via concrete ervaringen. De leerroute die daar het beste bij aansluit is: nieuwe concepten presenteren en uitleggen door eerst concrete ervaringen te laten opdoen. Een kleinschalig experiment in het primair onderwijs laat een vergelijkbare uitkomst zien. Leerlingen met leerproblemen breiden vooral hun kennis uit en verdiepen deze door hands-on, ervaringsgericht leren in de praktijk.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Sjerp van der Ploeg (kennismakelaar)
Vraagsteller: leraar vso-instelling

Vraag

Wat zijn de effecten van ervaringsgericht onderwijs op de cognitieve en sociale ontwikkeling van zml-leerlingen?

Kort antwoord

Onderzoek laat zien dat onderwijs dat bestaat uit een combinatie van ervaringsleren en regulier onderwijs een (licht) positief effect heeft op aspecten van cognitieve en sociale ontwikkeling. Daarbij gaat het veelal om buitenlands onderzoek dat niet gericht is op zeer moeilijk lerende leerlingen in het vso. Desondanks zijn er voldoende aanwijzingen om te concluderen dat ook voor deze groep dezelfde effecten te verwachten zijn.

Toelichting antwoord

Ervaringsgericht onderwijs neutraal tot positief effect

In de literatuur rondom begrip ervaringsgericht leren of ervaringsgericht onderwijs (experiential learning) komt veelal Dewey naar voren als de grondlegger ervan (Dewey, 1938). Hij veronderstelt dat mensen leren door ervaringen op te doen en door te reflecteren op die ervaringen. Beide elementen, zowel ervaring als reflectie, zijn dus van belang om te leren. In het onderwijs is in de lessen vaak meer aandacht voor kennisoverdracht, oefening van vaardigheden en reproductie. Het inzetten van eigen ervaringen van de leerlingen en hen daarop (laten) reflecteren geen gemeengoed (Kennisrotonde, 2017).

Toch laat onderzoek over het geheel genomen zien dat onderwijs dat bestaat uit een combinatie van ervaringsgericht leren en/of leren buiten de schoolmuren enerzijds en traditionele lessen anderzijds neutraal tot positief uitwerkt op leerprestaties. Ook worden positieve effecten gevonden op niet-cognitieve vaardigheden. Het daarbij om diverse buitenlandse onderzoeken onder leerlingen (12+), studenten en volwassenen (Kennisrotonde, 2017; Sumarmi et. al., 2020). Dat roept de vraag op of dit ook zo geldt voor zeer moeilijk lerende leerlingen in het voorgezet speciaal onderwijs.

Ervaringsgericht onderwijs is ook voor zml-leerlingen passend

De term ‘zeer moeilijk lerende’ leerlingen verwijst naar leerlingen met een verstandelijke handicap of met ernstige leerproblemen. Deze leerlingen zitten veelal in het (voortgezet) speciaal onderwijs waar ze met extra aandacht en begeleiding aangepast onderwijs volgen.
In een recent overzicht van onderzoek naar rekenonderwijs voor zml-leelringen (Kennisrotonde, 2020) wordt geconcludeerd dat het van belang is reken- en wiskundeonderwijs aan te bieden in een zogenaamde ‘betekenisvolle context’. Dat betekent dat rekenvaardigheden worden aangeleerd in de setting waarin leerlingen de vaardigheden moeten gaan gebruiken. Dit draagt bij aan het kunnen gebruiken de van de kennis en vaardigheden in praktische situaties. Die betekenisvolle contexten zijn bij voorkeur levensecht en komen voort uit de dagelijkse praktijk. Het nabootsen van situaties helpt om de praktische context fysiek te ervaren en te kunnen inleven.

Smith & Rayfield (2019) concluderen dat leerlingen met leerproblemen (vaker dan andere leerlingen) een voorkeur hebben voor het verwerken van informatie via concrete ervaringen (apprehension) dan via abstracte concepten (comprehension). Een experiment (met 111 leerlingen in het agrarisch onderwijs) laat vervolgens zien dat wanneer het onderwijsaanbod aansluit op deze voorkeur, de leerlingen met leerproblemen daar profijt van hebben. Dat werd gedaan door het onderwijs aan te bieden via twee routes: de route ene waarin nieuwe concepten gepresenteerd en uitgelegd werden via het eerst opdoen van concrete ervaringen, en de andere route via het eerst presenteren en uitleggen van abstracte concepten en deze later met concrete activiteiten te verbinden. Leerlingen met leerproblemen behaalden betere resultaten wanneer de stof via de eerste route (vorm van ervaringsgericht leren) werd aangeboden.

Eerder concludeerden Filippatou & Kaldi (2010) al op basis van een kleinschalig experiment (24 leerlingen in het primair onderwijs, pre-test-post-test, geen controle group) dat leerlingen met leerproblemen vooral hun kennis uitbreiden en verdiepen door hands-on, ervaringsgericht leren in de praktijk (het ging over zeedieren) omdat deze aanpak beter aansluit bij de manier waarop deze leerlingen informatie verwerken.
Al met al geven bovenstaande studies voldoende aanwijzingen om te concluderen dat ook voor zml-leerlingen het inzetten van ervaringsgericht onderwijs een passende manier is om kennis en vaardigheden over te brengen.