Welke effecten heeft het combineren van groep 5/6 in plaats van groep 3/4/5 en 6/7/8 op leerlingen van een basisschool?

Geplaatst op 17 september 2020

Samenvatting

Leerprestaties van leerlingen in combinatieklassen wijken nauwelijks af van die van leerlingen uit jaargroep-klassen. Leerlingen uit combinatieklassen hebben vaker een positief zelfbeeld en meer zelfvertrouwen. Het combineren van bepaalde jaargroepen is niet slechter of beter voor leerprestaties dan het combineren van andere jaargroepen.

Combinatieklassen in het basisonderwijs komen sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw met regelmaat voor. Het zijn klassen waarin leerlingen van twee of meer jaargroepen gezamenlijk onderwijs krijgen. Ook andere landen werken met combinatieklassen.

Redenen voor combinatieklassen

Kleine scholen, vooral op het platteland en in krimpgebieden, kunnen niet altijd jaargroepen van ten minste 25 leerlingen samenstellen. Samenvoegen van klassen biedt de mogelijkheid om met de beschikbare personeelsformatie dan toch alle leerlingen les te geven. Onderwijskundige opvattingen, bijvoorbeeld in het Montessori-onderwijs vormen een andere reden voor combinatieklassen. Zo’n school vindt het belangrijk dat leerlingen van verschillende leeftijden en ontwikkelingsniveau gezamenlijk onderwijs krijgen. Jongere leerlingen doen via oudere leerlingen kennis en vaardigheden op en oudere leerlingen leren verantwoordelijkheid te nemen bij het helpen en ondersteunen van jongere leerlingen.

Nauwelijks verschillen in prestaties

Hoewel er veel literatuur is over het fenomeen combinatieklas, is onbekend of het combineren van specifieke jaargroepen wel of niet bevorderlijk is voor leerprestaties of sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Wat wel bekend is, is dat leerprestaties van leerlingen in combinatieklassen – wereldwijd – nauwelijks afwijken van prestaties van leerlingen uit jaargroep-klassen. Op korte termijn lijken leerprestaties achter te blijven wanneer leerlingen in een combinatieklas zitten of hebben gezeten. Na drie jaar is dat verschil vrijwel verdwenen. Er is wel een verschil in niet-cognitieve kenmerken. Leerlingen in combinatieklassen scoren hoger op het sluiten van vriendschappen, zelfvertrouwen en sociaal-emotionele ontwikkeling.

Verschillen tussen combinatieklassen en jaargroep-klassen zijn in verschillende opeenvolgende jaargroepen ongeveer even groot. Het is dus niet zo dat het combineren van bepaalde jaargroepen slechter of beter is voor leerprestaties dan het combineren van andere jaargroepen.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Sjerp van der Ploeg (kennismakelaar Kennisrotonde)

Vraagsteller: leerkracht, po-instelling

Vraag

Heeft het combineren van groep 5/6 in plaats van groep 3/4/5 en 6/7/8 effecten op de cognitieve en/of sociaal emotionele ontwikkeling van leerlingen op een (Montessori) basisschool?

Kort antwoord

Leerprestaties van leerlingen in combinatieklassen wereldwijd wijken nauwelijks af van leerlingen uit jaargroepklassen. Leerlingen uit combinatieklassen hebben wel vaker een positief zelfbeeld en meer zelfvertrouwen. Beschikbaar onderzoek geeft geen antwoord op de vraag of het combineren van specifieke jaargroepen wel of niet bevorderlijk zou zijn voor leerprestaties of sociaal emotionele ontwikkeling van leerlingen.

Toelichting antwoord

Combinatieklassen in het basisonderwijs komen in Nederland sinds de jaren ’80 met regelmaat voor. Het zijn klassen waarin leerlingen van twee of meer jaargroepen gezamenlijk onderwijs krijgen. Klassen waarin leerlingen uit één jaargroep les krijgen, worden veelal jaargroepklassen genoemd (bijv. Kennisrotonde-antwoord 576). Ook in het buitenland wordt met combinatieklassen gewerkt. Dat wordt in Engels vaak aangeduid met termen als mixed-age class, multi-grade learning of vertically grouping.

Scholen hebben verschillende reden om met combinatieklassen te werken. In Nederland gaat het daarbij in ieder geval om kleine scholen (bijvoorbeeld op het platteland en/of in krimpgebieden) die geen jaargroepen van ten minste 25 leerlingen kunnen samenstellen. Samenvoegen van klassen biedt de mogelijkheid om met de beschikbare personeelsformatie dan toch alle groepen les te geven. Een andere reden voor combinatieklassen is dat vanuit onderwijskundige opvattingen (bijvoorbeeld in het Montessori-onderwijs) het belangrijk wordt gevonden dat leerlingen van verschillende leeftijden (en daarmee ook verschillen in ontwikkeling) gezamenlijk onderwijs krijgen (Lindström & Lindahl, 2011).

In de buitenlandse literatuur komt dit onderscheid ook in de benaming tot uitdrukking. Enerzijds de multi-grade classes waarbij de combinaties van jaargroepen in één klas op basis van efficiency-overwegingen worden bedoeld. En anderzijds de multi-age classes waarin vanuit onderwijskundig perspectief leerlingen met verschillende leeftijden worden samengebracht. Daarin doen jongere leerlingen via oudere leerlingen kennis en vaardigheden op en leren oudere leerlingen op die manier verantwoordelijkheid te nemen bij het helpen en ondersteunen van jongere leerlingen (Veenman, 1995).

Vervolgens is het de vraag welke combinatie van jaargroepen of leeftijdsgroepen vanuit sociaal emotioneel welbevinden of leerprestaties het meest verstandig zijn. Is het bijvoorbeeld beter om groep 5 en 6 samen te nemen, of juist 6 en 7, of zelfs 6, 7 en 8?

Hoewel er een behoorlijke hoeveelheid (nationale en internationale wetenschappelijke literatuur beschikbaar is rond het fenomeen combinatieklas) hebben we daarin geen studies kunnen aantreffen die specifiek antwoord geven op deze vraag. We weten dus niet of het combineren van specifieke jaargroepen wel of niet bevorderlijk zou zijn voor leerprestaties of sociaal emotionele ontwikkeling van leerlingen.

Wat we wel weten uit alle literatuur is dat leerprestaties van leerlingen in combinatieklassen wereldwijd nauwelijks afwijken van leerlingen uit jaargroepklassen.

Een al ruim 20 jaar oude Nederlandse reviewstudie van nationaal en internationaal onderzoek geldt als standaardwerk op dit terrein (Veenman, 1995). Hij combineerde de resultaten van 56 studies naar multi-age en multi-grade klassen. Zijn conclusie daaruit is dat leerlingen in het primair onderwijs het in combinatieklassen qua leerprestaties (cognitief) evengoed doen als leerlingen uit jaargroepklassen. Dat gold voor zowel de multi-age als de multi-grade klassen.

Wel vindt hij iets hogere scores voor het zelfbeeld van leerlingen in combinatieklassen. Veenman sluit met deze bevindingen aan op een eerdere review van Pratt (1986) van 30 studies die toegespitst zijn op de VS. Ook hier laat de meerderheid van de onderzoeken geen effecten van jaargroep- of combinatieklassen zien op leerprestaties. En ook hier blijken leerlingen in combinatieklassen hoger te scoren op niet-cognitieve kenmerken als sluiten van vriendschappen, zelfvertrouwen, en sociaal emotionele ontwikkeling (Saqlain, 2015).

Een redelijk recent Zweeds onderzoek (Lindström & Lindall, 2011) gebaseerd op een grootschalige en representatieve gegevensset laat zien dat leerprestaties op korte termijn achterblijven wanneer leerlingen in een combinatieklas zitten of hebben gezeten (einde groep 5). Dat lijkt een korte termijn effect omdat na drie beide groepen niet meer significant verschillend van elkaar te scoren op hun leerprestaties. Iets soortgelijks zien we een in onderzoek uit 2009 in de VS (Mariano & Kirby, 2009). Daar scoren leerlingen uit combinatieklassen iets lager op leerprestaties (taal en rekenen).

De verschillen voor taal zijn echt klein: een leerling heeft in een combinatieklas een taalscore die ergens tussen de één vijfentwintigste en één honderdste standaarddeviatie lager ligt dan wanneer hij of zij in een jaargroepklas had gezeten. Voor rekenen ligt dat tussen de één tiende en een dertigste. Wat dit laatste onderzoek specifiek laat zien is dat de verschillen tussen combinatieklassen en jaargroepklassen in verschillende opeenvolgende jaargroepen ongeveer even groot zijn. En dus niet dat het combineren van bepaalde jaargroepen slechter of beter is voor leerprestaties dan het combineren van andere jaargroepen.

Uit recent onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs (2018) blijkt dat de kwaliteit van de lessen in combinatieklassen op diverse aspecten vaker als onvoldoende wordt beoordeeld dan lessen in jaargroepklassen. Op grond daarvan zou verwacht mogen worden dat daarmee ook de leerprestaties van leerlingen uit combinatieklassen zouden achterblijven bij die van leerlingen in jaargroepklassen. Dat laatste wordt echter niet ondersteund: noch door ouder, noch door recenter onderzoek.

Geraadpleegde bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Cursus
Leidinggeven aan een professionele schoolcultuur
Leidinggeven aan een professionele schoolcultuur
Cultuurbouwer in een lerende organisatie
Medilex Onderwijs 
Webinar
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Klassenmanagement - vijf kenmerken van een goede les
Gratis webinar met Niels de Jong
Wij-leren.nl Academie 
Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!Leeromgevingen
Leeromgevingen: rol leerkracht - didactische werkvormen - differentiatie.
Arja Kerpel
Kleine klassen hebben voordelen
Klein is fijn - Waarom kleine klassen beter werken dan grote.
Ruben du Burck
Klassenmanagement
Klassenmanagement - welke leerkrachtvaardigheden zijn belangrijk?
Arja Kerpel
Kleine scholen
Hoe een kleine school kan overleven
Martie de Pater
Groepsprocessen
Groepsprocessen in de klas
Anton Horeweg
Grote en kleine groep
Het werken met een grote en een kleine groep
Jos Cöp
Zelfstandig werken
Vijf punten bij het zelfstandig werken
Jos Cöp


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Animatie: Zittenblijven en versnellen
Animatie: Zittenblijven en versnellen
redactie
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
Hoeveel eigenaarschap kunnen professionals aan? Tjipcast 0012
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



combinatieklas
heterogene groepen
klassenmanagement
leerstofjaarklassensysteem
taakgericht werken
verantwoordelijkheid
zelfstandigheid

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest