Effecten van combinatieklassen in het basisonderwijs: Groep 5/6 versus Groep 3/4/5 en 6/7/8

Geplaatst op 19 juli 2024

Inleiding

Combinatieklassen, waarin leerlingen van verschillende jaargroepen gezamenlijk les krijgen, zijn sinds de jaren tachtig een veelvoorkomend verschijnsel in het Nederlandse basisonderwijs. Dit model wordt ook in andere landen toegepast en kan variëren van het samenvoegen van twee jaargroepen tot het combineren van meerdere jaargroepen in één klas. De vraag die vaak opkomt bij onderwijsprofessionals is of het combineren van specifieke jaargroepen een effect heeft op de leerprestaties en sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Dit artikel onderzoekt de impact van het combineren van groepen, specifiek de combinatie van groep 5/6 versus de combinatie van groep 3/4/5 en 6/7/8.

Redenen voor Combinatieklassen

Combinatieklassen ontstaan om verschillende redenen. In veel gevallen worden ze ingevoerd vanwege praktische overwegingen, zoals het ontbreken van voldoende leerlingen om aparte klassen te vullen. Dit komt vaak voor op kleinere scholen, vooral in plattelandsgebieden of krimpregio's. Het combineren van klassen kan helpen om met beperkte middelen toch kwalitatief goed onderwijs te bieden.

Daarnaast zijn er onderwijskundige redenen voor het gebruik van combinatieklassen. Sommige onderwijsmodellen, zoals het Montessori-onderwijs, vinden het waardevol om leerlingen van verschillende leeftijden samen te brengen. Dit biedt jongere leerlingen de mogelijkheid om van oudere leerlingen te leren, terwijl oudere leerlingen verantwoordelijkheid en leiderschap ontwikkelen door jongere leerlingen te ondersteunen.

Leerprestaties en Sociaal-Emotionele Ontwikkeling

Uit onderzoek blijkt dat leerprestaties van leerlingen in combinatieklassen wereldwijd nauwelijks afwijken van die van leerlingen in jaargroepklassen. Een belangrijke studie op dit gebied is de review door Veenman (1995), die 56 studies analyseerde naar de effecten van combinatieklassen. Zijn conclusie was dat leerlingen in combinatieklassen qua leerprestaties vergelijkbaar presteren met hun leeftijdsgenoten in jaargroepklassen.

Onderzoek door Lindström en Lindahl (2011) toont aan dat er op korte termijn enige achterstand kan zijn in leerprestaties voor leerlingen in combinatieklassen. Na een periode van drie jaar verdwijnen deze verschillen echter, en zijn de leerprestaties van leerlingen in combinatieklassen gelijk aan die van leerlingen in jaargroepklassen.

Een recent onderzoek door Mariano en Kirby (2009) in de Verenigde Staten bevestigt deze bevindingen. Dit onderzoek laat zien dat leerlingen in combinatieklassen op taal en rekenen iets lager scoren, maar de verschillen zijn klein. Voor taal ligt het verschil tussen één vijfentwintigste en één honderdste standaarddeviatie, en voor rekenen tussen één tiende en één dertigste. Dit wijst erop dat het effect van de specifieke combinatie van jaargroepen op leerprestaties niet significant is.

Op sociaal-emotioneel vlak hebben leerlingen in combinatieklassen vaak een positiever zelfbeeld en meer zelfvertrouwen. Veenman (1995) vond dat leerlingen in combinatieklassen hoger scoorden op zelfvertrouwen en sociaal-emotionele ontwikkeling. Deze bevindingen worden ondersteund door andere studies, waaronder een review van Pratt (1986) en een recent onderzoek door Saqlain (2015).

Combineren van Specifieke Jaargroepen

Er zijn geen specifieke studies die de effectiviteit van het combineren van bepaalde jaargroepen, zoals groep 5/6 versus groep 3/4/5 en 6/7/8, uitvoerig hebben onderzocht. Wel blijkt uit het beschikbare onderzoek dat de leerprestaties en sociaal-emotionele ontwikkeling niet significant verschillen tussen de diverse combinaties van jaargroepen.

De keuze om groep 5/6 te combineren of om groepen 3/4/5 en 6/7/8 samen te voegen, heeft geen duidelijk effect op de leerprestaties. Het onderzoek laat zien dat de effecten van deze keuzes op de prestaties in verschillende vakken, zoals taal en rekenen, minimaal zijn en na verloop van tijd verdwijnen. De sociaal-emotionele voordelen, zoals een positiever zelfbeeld en verhoogd zelfvertrouwen, lijken consistent aanwezig te zijn in combinatieklassen, ongeacht welke jaargroepen worden gecombineerd.

Kwaliteit van Onderwijs en Lesgeven

Een ander aspect dat onderzocht is, is de kwaliteit van het onderwijs in combinatieklassen. Een rapport van de Inspectie van het Onderwijs (2018) stelt dat de kwaliteit van lessen in combinatieklassen op diverse aspecten vaak als onvoldoende wordt beoordeeld in vergelijking met jaargroepklassen. Hoewel dit zou kunnen wijzen op lagere leerprestaties, blijkt dit niet consistent ondersteund door recent onderzoek. Noch door ouder, noch door recent onderzoek worden significante verschillen in leerprestaties tussen combinatieklassen en jaargroepklassen gevonden.

Conclusie

Het combineren van jaargroepen in combinatieklassen heeft over het algemeen geen significante invloed op de leerprestaties van leerlingen. Of het nu gaat om groep 5/6 of om een bredere combinatie zoals groep 3/4/5 en 6/7/8, de prestaties van leerlingen in combinatieklassen verschillen nauwelijks van die in jaargroepklassen. Sociaal-emotioneel gezien blijken leerlingen in combinatieklassen vaak een positiever zelfbeeld en meer zelfvertrouwen te hebben, wat een voordeel kan zijn van het combineren van verschillende leeftijdsgroepen.

De keuze om specifieke jaargroepen te combineren, lijkt minder belangrijk dan andere factoren zoals de kwaliteit van het onderwijs en de pedagogische benadering van de school. Onderwijsprofessionals moeten bij het vormgeven van combinatieklassen rekening houden met deze factoren om een positieve leeromgeving te creëren voor alle leerlingen.

Geraadpleegde bronnen

Inspectie van het Onderwijs (2018). De Staat van het Onderwijs. Onderwijsverslag 2016/2017. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2018/04/11/rapport-de-staat-van-het-onderwijs
Kennisrotonde. (2017). Ontwikkelen kinderen zich beter wanneer we ons leerstofjaarklassensysteem loslaten? (KR.071). Den Haag: NRO. https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/04/071-antwoord-Ontwikkelen-kinderen-zich-beter-als-we-ons-leerstofjaarklassensysteem-loslaten.pdf
Kennisrotonde. (2019). Wat is het effect van een combinatieklas op de onderwijsprestaties van leerlingen en de ervaringen van leraren? (KR.576). Den Haag: NRO.
Lindström, E. & Lindahl, E. (2011). The Effect of Mixedâ€ÂÂÂÂÂÂÂÂAge Classes in Sweden. Scandinavian Journal of Educational Research, 55 (2), 121-144. https://www.researchgate.net/publication/233467701-The-Effect-of-Mixed-Age-Classes-in-Sweden
Mariano, L.T. & Kirby, S.N. (2009). Achievement of Students in Multigrade Classrooms. Evidence from the Los Angeles Unified School District. Working paper WR-685-IES, Santa Monica: RAND Education. https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/working-papers/2009/RAND-WR685.pdf
Roelofs, E.C. (1993). Teamgerichte nascholing en coaching. Een experimentele studie in scholen met combinatieklassen. Nijmegen: Katholieke Universiteit Nijmegen. https://repository.ubn.ru.nl/handle/2066/113107
Saqlain, N. (2015). A Comprehensive Look at Multi-Age Education. Journal of Educational and Social Research. 5 (2), 285-290. https://www.mcser.org/journal/index.php/jesr/article/view/6588
Veenman, S., Lem, P. & Roelofs, E.C. (1989). Training teachers in mixed-age classrooms: effects of a staff development programme. Educational Studies, 15:2, 165-180. https://psycnet.apa.org/record/1990-02816-001
Veenman, S. (1995). Cognitive and non-cognitive effects of multigrade and multi-age classes: A best-evidence synthesis. Review of Educational Research, 65, 319–381. https://www.semanticscholar.org/paper/Effects-of-Multigrade-and-Multi-Age-Classes-Veenman/ce00081a8611c7d6bb3f825fb94e5eca3c9beb40
Veenman, S (1996). Effects of multigrade and multi-age classes reconsidered. Review of Educational Research, 66, 323-340. https://www.jstor.org/stable/1170526?seq=