Stap voor stap naar stevig leiderschap

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

Geplaatst op 15 december 2022

>> Stap voor stap naar stevig leiderschap direct bestellen.

Stap voor stap naar stevig leiderschap gaat over leidinggeven in het onderwijs. Leidinggevenden in het onderwijs krijgen praktische handreikingen om hun dynamische rol vorm te geven. Dit artikel is een samenvatting van het boek met onderaan een recensie.

Leidinggeven in het onderwijs

In het boek 'Stap voor stap naar stevig leiderschap' staan de auteurs eerst stil bij de kern van het werk van een schoolleider. Hierbij wordt voortgeborduurd op de acht aspecten van leiderschap zoals die in het boek 'Onderwijs vraagt leiderschap!' worden geformuleerd. Het gaat dan om de volgende aspecten van leiderschap:

Aspect 1 - Collectieve ambitie
Aspect 2 - Inspireren
Aspect 3 - Communiceren
Aspect 4 - Duidelijk zijn over resultaat en feedback geven
Aspect 5 - Assertief optreden
Aspect 6 - Hitteschild zijn
Aspect 7 - Een gezaghebbende, maar dienende en bescheiden attitude
Aspect 8 - Sturen op flow

Deze aspecten leiden tot de volgende vragen, die in hoofdstuk 1 aan de orde komen:

Hoe verhoudt alles wat leidinggevenden doen en juist niet doen zich tot de kern, de bedoeling van je schoolorganisatie of team?
Wat is die kern, die diepere bedoeling, dat hogere doel eigenlijk?
En functioneert dit hogere doel voldoende in de organisatie?
Is het een collectieve ambitie?
Inspireert die collectieve ambitie alle betrokkenen?
En functioneert de collectieve ambitie ook als hitteschild voor alle 'ruis' van boven en opzij?

Deze vragen worden besproken vanuit een Rijnlands perspectief en in lijn met de principes van een professionele cultuur. Om kwalitatief goed onderwijs te kunnen geven, zijn leraren en leidinggevenden nodig die kunnen mgaan met verschillen tussen leerlingen, die een lerende cultuur kunnen creëren, en die in staat zijn professionals te laten groeien. Het effect van leiderschap is heel situationeel. Goede leiders stemmen af op wat nodig is in een specifieke situatie.

De principes van een professionele cultuur worden uitgewerkt. Het gaat dan om de volgende uitgangspunten:

Het primaire proces staat centraal.
Structuurinterventies zijn onvoldoende.
De organisatiecultuur verdient alle aandacht.
Leiderschap beïnvloedt de organisatiecultuur.
Leraren zijn (meestal) professional.

Collectieve ambitie

In het tweede hoofdstuk doen de auteurs een appel op de lezer als leider. De leider maakt namelijk het verschil in de schoolorganisatie. Juist ook als het moeilijk is, als er tegenslagen zijn. En die zijn er in het onderwijs! Dan staat een echte leider op en toont leiderschap. Persoonlijk leiderschap door leiding te geven aan zichzelf en aan de schoolgemeenschap. Een leider die leiderschap toont kent zichzelf, zowel zijn kwaliteiten als valkuilen, staat voor de bedoeling van de school en voorkomt allerlei afleiders van binnenuit en buitenaf. Zo'n leider durft keuzes te maken!

De keuzes die de schoolleider maakt, zijn ingegeven door de collectieve ambitie van het team. De waartoe-vraag van de school en daarmee dus de vormingsopdracht is hiervoor de onderlegger en geeft daarmee richting. Er worden in dit hoofdstuk een aantal stapstenen aangereikt om dit proces vorm te geven:

Urgentie creëren vanuit ambitie.
Focussen en prioriteren.
Hitteschild zijn.
Inspireren op de collectieve ambitie.

Moed

Leidinggeven vraagt moed. Niet alleen om keuzes te maken rondom de collectieve ambitie, maar ook als het gaat om persoonlijk leiderschap. Leidinggeven is intensief en doet een groot beroep op je persoon. Goede leiders nemen hun verantwoordelijkheid en komen in actie. Binnen de onderwijscontext zijn we daarin vaak te lief voor elkaar. Maar een professionele cultuur ontstaat juist door het begrenzen van het gedrag. Daarin speel je als schoolleider een belangrijke rol en kun je ook een voorbeeld voor anderen zijn.

Het derde hoofdstuk biedt ook een aantal stapstenen voor de schoolleider, om het aspect 'moed' op een concrete manier vorm te geven:

Moed om in de spiegel te kijken.
Visie geeft moed.
Morele moed.
Moed om je angst in de ogen te kijken.

Aan de slag met je mensen

Leidinggeven doe je primair aan je mensen. Daarover gaat hoofdstuk 4. Werken in het onderwijs is harten raken! De bedoeling levend houden. Ondersteunen en bemoedigen. Samen leren, samen om leren gaan met nieuwe vraagstukken. Samen problemen te lijf gaan. Als leider creëer je mede een cultuur van samen- leven, samenwerken en samen leren. Een cultuur waarin het veilig en fijn is om te werken. En al is de maatschappelijke waardering dan beperkt, 'in huis' voelt de professional zich gezien en gewaardeerd.

Deze thema's worden ook uitgewerkt in een aantal stapstenen / praktische handvatten:

Luisteren, luisteren, luisteren.
Er zijn.
Ken je mensen en durf te differentiëren
Participeren en participatie bevorderen

Aan de slag met jezelf

De auteurs willen in 'Stap voor stap naar stevig leiderschap' verder gaan dan de beschouwing van goed leiderschap. Het gaat namelijk niet alleen over 'spreken over', maar juist om het toepassen van de aspecten van goed leiderschap. In dit boek willen de auteurs schoolleiders vooral stimuleren de vertaalslag te maken van concept naar praktijk. Daarom bestaat het tweede deel van het boek uit een aantal hulpmiddelen die leidinggevenden kunnen helpen om de 'temperatuur' binnen hun organisatie te meten: Hoe staat het ervoor? Hoe zitten je collega's in de wedstrijd.

Acht aspecten van leiderschap

In het tweede deel van dit boek behandelen de auteurs aan de hand van een visualisatie de acht aspecten van leiderschap. Elke stapsteen linkt aan een of meer van deze aspecten van leiderschap. Bij elke stapsteen is aangegeven vanuit welk aspect van leidinggeven wordt gedacht. Zo kun je al lezend en werkend achter in het boek verdiepende inhouden vinden aan de hand van de acht aspecten van leiderschap. De acht aspecten staan hierboven opgesomd.

Klik op de afbeelding voor een vergroting in een nieuw venster.

Als je de diagnose scherp(er) hebt, kun je als leidinggevende nieuwe handelingsperspectieven naar keuze inzetten, afhankelijk van de situatie binnen je school. De auteurs noemen dit initiatief nemen, verantwoordelijkheid tonen en je cirkel van invloed vergroten.

Recensie

De auteurs hebben veel en gedegen kennis over het thema leiderschap en ook veel ervaring met leidinggeven in de praktijk. Deze kennis en ervaring komt in het boek op de volgende manieren naar voren: Enerzijds is de onderliggende theorie eigentijds en gebaseerd op recent onderzoek en gezaghebbende publicaties over leiderschap. Daarnaast is er veel aandacht voor praktische handvatten middels de stapstenen die aangereikt worden.

De theoretische delen van het boek zijn prettig leesbaar voor lezers die van de actuele achtergrondkennis over leiderschap op de hoogte zijn. En voor de lezers die wat minder ingevoerd zijn in de huidige ontwikkelingen op het vlak van leiderschap, is het boek om die reden een mooie samenvatting en introductie.

De twaalf stapstenen maken het boek tot een praktische gids met veel handvatten voor de praktijk van alledag. Van harte aanbevolen voor leidinggevenden in alle sectoren van het onderwijs!

N.a.v. Stap voor stap naar stevig leiderschap, Een praktische handreiking voor leidinggevenden in het onderwijs. Drs. Dick Both, Alex de Bruijn, Bram ter Harmsel, Drs. Rens Rottier

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!