Is het waar dat samenwerken bij moderne vreemde talen bijdraagt aan leerprestaties?

Geplaatst op 29 december 2020

Samenwerking bevordert de prestaties bij het leren van een nieuwe taal. Het draagt bij aan betere leerprestaties op taal in het algemeen, en op afzonderlijke onderdelen als lezen, woordenschat, grammatica, schrijfvaardigheid en spreekvaardigheid. Leerlingen die samenwerken hebben directe mogelijkheden om te oefenen met communiceren en kennis uit te bereiden. Ook is er een indirect effect op vertrouwen en motivatie door het groepsgevoel.

Bij samenwerken werken leerlingen in kleine groepjes aan een gestructureerde taak. Leerlingen kunnen dan gebruikmaken van elkaars kwaliteiten. Ze geven elkaar bijvoorbeeld uitleg en vullen elkaar aan. Leerlingen werken gezamenlijk aan een groepsopdracht of leren ieder voor zich binnen een groepje.

Het effect van samenwerken op deelaspecten van taalverwerving

Taalonderwijs is vaak opgedeeld in de vaardigheden lezen, schrijven en spreken. Op kennisniveau zijn er woordenschat en grammatica.
Er is sterk bewijs dat samenwerken de leesvaardigheid bevordert in het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs. De succesvolste leesprogramma’s zijn gebaseerd op samenwerkingsopdrachten. Een voorbeeld is CIRC (Cooperative Integrated Reading and Composition) waarin leerlingen dagelijks elkaar voorlezen en opdrachten maken in kleine groepjes. CORI (Concept Oriented Reading Instruction) is een ander voorbeeld, waarin leerlingen leren lezen aan de hand van gezamenlijke activiteiten en opdrachten.
Naast leesvaardigheid, zijn er aanwijzingen dat samenwerken positief bijdraagt aan woordenschat, het leren van grammatica, schrijfvaardigheid en spreekvaardigheid.

Voorwaarden en omstandigheden samenwerken

Goede interactie tussen leerlingen en didactische vormgeving zijn belangrijk voor effectief samenwerkend leren. Bovendien moet de leraar leerlingen voorbereiden op en ondersteunen in de samenwerking.
Door samenwerkend te leren kunnen groepsleden meer leren door de onderlinge interacties. Het schrijven in tweetallen biedt mogelijkheden om te discussiëren en elkaar feedback te geven. Door de samenwerking ontstaan mogelijkheden om kennis van anderen te linken aan de eigen kennis. Leerlingen worden uitgedaagd over hun eigen grenzen heen te kijken. Bij het praten over een probleem, bevorderen leerlingen hun (taal)begrip door samen betekenis te geven aan wat ze zeggen. Als er sprake is van wederzijdse afhankelijkheid, waarbij leerlingen elkaar nodig hebben om de taak te volbrengen, worden de condities gecreëerd om elkaar te helpen.

Directe en indirecte effecten op het leren van een taal

Taal draait om communiceren, dus interactie is van wezenlijk belang bij het leren van een taal. Samenwerkingsopdrachten zorgen ervoor dat leerlingen interacteren en informatie overdragen naar elkaar. Deze opdrachten zetten leerlingen er toe aan uitdrukkingen te gebruiken die ze misschien nog nooit gebruikt hebben. Ook kan het ervoor zorgen dat ze uitdrukkingen van elkaar overnemen, net zoals dat op een natuurlijke wijze gebeurt bij het leren van (spreek)taal.
Naast de directe effecten van samenwerken op het leren van een taal, zijn er ook indirecte effecten. Samenwerken kan bijdragen aan verbinding en vertrouwen, wat het leren van een nieuwe vaardigheid stimuleert. Een gemeenschappelijk doel draagt bij aan het groepsgevoel en motivatie. Deelname aan een groep en gezamenlijk werken aan een opdracht vormen bovendien een stok achter de deur. Leerlingen helpen elkaar door de wederzijdse afhankelijkheid en sociale cohesie.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Tess Beking (antwoordspecialist) en Sandra Wagemakers (Kennismakelaar Kennisrotonde)
Vraagsteller: Docent lerarenopleiding

Vraag

Is het waar dat samenwerken bij moderne vreemde talen bijdraagt aan leerprestaties?

Kort antwoord

Samenwerking draagt bij aan een betere prestaties bij het leren van een taal. Het draagt zowel bij aan betere leerprestaties op taal in het algemeen, als lezen, woordenschat, grammatica, schrijfvaardigheid en spreekvaardigheid specifiek. Samenwerken draagt bij aan leren van een nieuwe taal, zowel door directe mogelijkheden om te oefenen met communiceren en kennis uit te bereiden, als door indirecte effecten op groepsgevoel.

Toelichting antwoord

Draagt samenwerken bij aan het leren van een nieuwe taal?

Samenwerking draagt bij aan een betere prestatie bij het leren van een taal. Er is de afgelopen 40 jaar veel onderzoek naar het effect van samenwerken op leerprestaties bij taal gedaan. Vrijwel al deze onderzoeken laten zien dat samenwerken het leren van een taal bevordert.
Uit een meta-analyse gericht op geletterdheid blijkt dat samenwerken bijdraagt aan betere leerprestaties (Puzio & Culbo, 2013). Deze studie bevat 18 onderzoeken naar het leren van Engels, zowel als moedertaal als nieuwe moderne taal. Ook uit een andere meta-analyse blijkt dat samenwerken bijdraagt aan prestaties bij het leren van een taal. Hieruit blijkt wel dat samenwerken bij natuurwetenschappen een groter effect oplevert dan bij meer taal georiënteerde vakken (sociale wetenschappen en taal) (Kyndt et al., 2013). Naast deze reviews, blijkt uit verschillende andere onderzoeken dat samenwerking bij kan dragen aan het leren van verschillende aspecten van taalontwikkeling.
Samenwerken is een breed begrip waar verschillende dingen onder geschaard worden. Bij samenwerken werken leerlingen in kleine groepjes aan een gestructureerde taak (Kyndt et al., 2013). Samenwerken wordt tegengesteld aan klassikaal werken, waarbij de docent klassikale instructie geeft (Lou et al., 1996; Kyndt et al., 2013), het wordt tegengesteld aan individueel werken, waarbij leerlingen individueel aan een opdracht werken (Kyndt et al., 2013) en samenwerkend leren wordt tegengesteld aan competitief leren. Bij samenwerkend leren kunnen leerlingen juist gebruik maken van elkaars kwaliteiten. Ze geven elkaar bijvoorbeeld uitleg en vullen elkaar aan (Johnson & Johnson, 2009). Samenwerken kent vele (werk)vormen. Zo is er een verschil tussen collaboration en cooperation. Collaboration is het samenwerken om een concreet doel te bereiken, bijvoorbeeld het inleveren van een groepsopdracht. Cooperation is het samenwerkend leren of coöperatief leren: het doel is dat iedereen in de groep leert. Vaak vindt cooperation plaats in kleinere groepjes (Kneppers, 2018; Liao, 2006). In de onderzochte studies heeft samenwerking betrekking op een gestructureerde vorm van samenwerking, maar de manier waarop samenwerking wordt vormgegeven verschilt.

Het effect van samenwerken op deelaspecten van taalverwerving

Niet alleen samenwerking kent verschillende vormen, ook taal bestaat uit veel verschillende aspecten. Binnen het onderwijs wordt dit bijvoorbeeld vaak opgedeeld in de vaardigheden lezen, schrijven en spreken. Op kennisniveau kan het ook opgedeeld worden in woordenschat (vocabulaire) en grammatica.
Er is sterk bewijs dat samenwerken leesvaardigheid – maar ook specifiek woordenschat en begrip – bevordert in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs (meta-analyse van Puzio & Colby, 2013). Uit twee overzichtsstudies blijkt dat de meest succesvolle leesprogramma’s op school zijn gebaseerd op samenwerkingsopdrachten (basisonderwijs: Slavin et al., 2009; voortgezet onderwijs: Slavin et al., 2008). Effectieve samenwerkingsmethoden zijn bijvoorbeeld CIRC (Cooperative Integrated Reading and Composition) waarin leerlingen dagelijks elkaar voorlezen en opdrachten maken in kleine groepjes, en CORI (Concept Oriented Reading Instruction) waarin leerlingen leren lezen aan de hand van activiteiten en mogelijkheden om samen te werken aan opdrachten (Puzio en Colby, 2013).
Naast leesvaardigheid, zijn er ook aanwijzingen dat samenwerken positief bijdraagt aan woordenschat (Puzio & Colby, 2013; Hacquebord, 1998), het leren van grammatica (Liao, 2006), schrijfvaardigheid (Shehadeh, 2011) en spreekvaardigheid (Pattanpichet, 2011).
Al met al zijn er weinig studies gevonden die uitwijzen dat samenwerken niet bijdraagt aan taalprestaties. Dit zou in theorie kunnen komen door een “publicatiebias” (negatieve uitkomsten worden minder snel gepubliceerd). Maar in de meta-analyse van Puzio en Colby is deze potentiële bias echter onderzocht en voor de uitkomsten daarvan gecorrigeerd, en vonden de onderzoekers alsnog betrouwbare positieve effecten van samenwerken op prestaties bij geletterdheid (Puzio & Colby, 2013).

Waarom/hoe werkt samenwerken?

Dat samenwerken het leren van een taal bevordert, blijkt over het algemeen te gelden: bij verschillende talen, culturen, samenwerkingsvormen, leeftijden en niveaus. Een kanttekening is daarbij wel dat samenwerkingsmethodes om taal te leren vaak erg complex en multidimensionaal zijn: niet alleen het samenwerken zélf wordt aangepast, maar bijvoorbeeld ook de instructies en opdrachten (Puzio & Colby, 2013). Daarom is het lastig het precieze effect van het samenwerken op zichzelf te bepalen, maar als geheel zijn samenwerkingsmethodes erg werkzaam bevonden.
Over het algemeen draagt samenwerken bij aan het leren van een taal, maar er zijn wel verschillende voorwaarden en omstandigheden onder welke samenwerken het beste werkt. In een vorig kennisrotonde antwoord wordt ingegaan op het effect van samenwerkend leren onder verschillende voorwaarden (Kennisrotonde, 2018) en hoe samenwerkend leren zo ingezet kan worden dat het een positief effect heeft op de leerprestaties (Kennisrotonde, 2019). Uit dit laatste antwoord blijkt dat goede interactie tussen leerlingen en didactische vormgeving belangrijk is voor effectief samenwerkend leren. Bovendien moeten leerlingen voorbereid en ondersteund worden in de samenwerking.
Door samenwerkend te leren tussen groepsleden kan er meer worden geleerd door de interacties die hierbij ontstaan (Kneppers, 2018). Het schrijven in tweetallen biedt mogelijkheden om te discussiëren en elkaar feedback te geven, wat bij kan dragen aan het leren (Wigglesworth en Storch, 2012). Door samenwerkend te leren wordt nieuwe kennis van anderen gelinkt aan de eigen kennis en worden leerlingen uitgedaagd over eigen grenzen heen te kijken (Dörnyei, 1997). Bij het samen praten over een probleem, bevorderen leerlingen hun (taal)begrip door samen betekenis te geven aan wat ze zeggen (Swain & Watanabe, 2002). Als er sprake is van wederzijdse afhankelijkheid, waarbij leerlingen elkaar nodig hebben om hun taak te volbrengen, worden de condities gecreëerd om elkaar te helpen (Johnson & Johnson, 2009; zie ook Kennisrotonde, 2018).
Dit geldt voor samenwerkend leren op alle vlakken, maar bij taal speelt er nog een extra element mee. Taal draait namelijk om communiceren, dus interactie is van wezenlijk belang bij het leren van een taal (Van Gorp & Bogaert, 1997). Samenwerkingsopdrachten zorgen ervoor dat leerlingen interacteren, informatie overdragen naar elkaar en dat ze ertoe aangezet worden uitingen te gebruiken die ze misschien nog nooit gebruikt hebben. Ook kan het ervoor zorgen dat ze uitingen van elkaar overnemen, net zoals dat natuurlijk gebeurt bij het leren van (spreek)taal (Dörnyei, 1997). Dit lijkt tegenstrijdig met de eerder genoemde studie van Kyndt et al (2013) waaruit blijkt dat samenwerking bij taalkundige vakken minder bijdraagt aan de prestaties dan samenwerking bij meer wiskundige vakken. Er is echter niet onderzocht of dit beperktere effect komt omdat taal sowieso al veel om interacteren draait, waardoor het toegevoegde (te meten) effect van samenwerken wellicht minder groot is.
Naast de directe effecten van samenwerken op het leren van een taal, zijn er ook indirecte effecten. Samenwerken kan bijdragen aan verbinding en vertrouwen, wat bijdraagt aan het leren van een nieuwe vaardigheid. Een gemeenschappelijk doel draagt bij aan het “groepsgevoel” en motivatie. Deelname aan een groep is tegelijkertijd een stok achter de deur. Leerlingen helpen elkaar door de wederzijdse afhankelijkheid en sociale cohesie door de samenwerkingsopdracht (Kneppers, 2018; zie ook Kennisrotonde, 2018).
Dus, samenwerken draagt bij aan leren van een nieuwe taal, zowel door directe mogelijkheden om te oefenen met communiceren en kennis uit te bereiden, als door indirecte effecten op vertrouwen en motivatie.