Het recht er iets van te maken

Elena Carmona van Loon

orthopedagoog-generalist bij Carmona ontwikkeling

 

Het nieuwste boek 'Het recht er iets van te maken' van Elena Carmona van Loon maakt ons bewust van de invloed die onze manier van samenleven heeft op de ontwikkeling van jonge mensen. Op soms filosofische en soms hele confronterende wijze, wijst ze ons op onze rol en invloed die we hebben op de manier waarop jongeren zich leren te verhouden in de maatschappij. 

 

Na het lezen van dit artikel weet de leraar hoe belangrijk het is te begrijpen hoe groepsdynamiek werkt en hoe hij daar van invloed op is. In plaats van allerhande methodieken en lessen te wijden aan groepsdynamica is vooral een bewuste basishouding belangrijk. Na het lezen van dit artikel weet de leraar hoe die basishouding er uitziet. 

 

Leraren hebben veel invloed op hoe leerlingen naar zichzelf kijken, aan welke prestaties ze belang hechten en welke positie ze nemen in de klas. De klas is een minimaatschappij waar geoefend kan worden met allerlei gedrag, rollen, kwaliteiten en manieren van zijn. Kennis hebben van groepsdynamica en weten hoe je een klas veilig kan houden door kinderen bewust te maken van keuzes die ze maken en rollen of posities die ze innemen maakt het mogelijk voor jonge mensen om te leren wat hun waarde als individu in een groep is of kan zijn. Veel kinderen hebben het idee niet belangrijk of misschien belangrijker te zijn dan anderen in de klas en al dan niet ‘populair’ te zijn en erbij te horen. En erbij horen is een diep verlangen van iedereen. Het is de kunst om als leraar kinderen te laten inzien dat iedereen telt, wat je ook kan, weet of doet. 

Wanneer je je waarde goed kent en je weet wat jij belangrijk vindt, kun je beslissen bij wie je wilt horen en van welke systemen je deel wilt uitmaken. Een systeem betreft alle groepen mensen die iets met elkaar delen en samen een geschiedenis of belang hebben. Het kan bijvoorbeeld gaan om een vriendschap, een gezin, een team, een klas, een huwelijk, een organisatie of een land. Ook jij vormt een systeem, een natuurlijk web van neurale verbindingen.  

 

Wat het voor veel kinderen of volwassenen zo lastig maakt om te weten welke waarde ze hebben komt doordat wij kinderen opvoeden vanuit de gedachte dat ze in een systeem terechtkomen waarin je meer of minder waarde kan hebben. We focussen op prestaties, uiterlijk en maatschappelijke positie in de toekomst en koppelen dat aan het idee dat hoe groter je waarde is op dit gebied, hoe groter de kans is dat je gelukkig wordt. Want ook het geluk van onze kinderen vinden we belangrijk. We kennen veel belang en beloning toe aan een zogenaamd ‘hoger’ niveau van functioneren en in de toekomst daarbij behorende hogere status, waardering en loon. De kans dat onze kinderen dan gelukkig worden achten we groot. Koppel dit aan het eveneens heersende idee dat er mensen zijn die, omdat hun waarde groter zou zijn, meer stem en zeggingskracht hebben en de strijd om ‘positie’ is geboren.

Het classificeren of ‘ranken’ van mensen is van alle tijden en wordt in het huidige systeem gebruikt om de stem van een deel van de groep te smoren. Een kind dat tegenover een wethouder staat, is er eigenlijk al van overtuigd dat zijn stem minder waard is en dat de inhoud van zijn boodschap om die reden ook minder waard is. Maar ook een volwassen man tegenover een directeur van bijvoorbeeld Shell kan al gauw in de verleiding komen te denken dat de stem en de tijd van de directeur meer waard is dan die van hem of haar.

 

Ook in een gezinssysteem gebeurt het dat het jongste kind minder stem denkt te hebben of juist andersom, en het oudste kind denkt alle verantwoordelijkheid te moeten dragen. Vaak herhalen we de posities uit ons ‘kindsysteem’ in ons volwassen leven. Volwassenen die veel verantwoordelijkheid hadden als kind kunnen om die reden bijvoorbeeld moeite hebben met het accepteren van leidinggevenden binnen een team. Volwassenen die als kind gewend waren dat alles voor hen werd bepaald, kunnen dit patroon opnieuw verwachten van hun werkgever en denken dat hij incapabel is wanneer hij naar hun mening vraagt.

 

De gedachte achter het ranken of positioneren van mensen heeft te maken met de overtuiging dat waardering, aandacht, liefde en invloed onderhevig is aan schaarste. En dat je slechts op bepaalde posities gezien wordt, waardering krijgt en een stem hebt en dus gelukkig zou kunnen zijn. 

 

Niets is minder waar, er is genoeg voor iedereen. Zeker in een gezin of in een klas. Met hoeveel kinderen je ook bent. Meestal is de hoeveelheid aandacht die je krijgt genoeg. Kinderen zorgen er vaak voor dat ze precies die aandacht krijgen die ze nodig hebben. In welke vorm en op welke plek dan ook. Als leraar moet je kinderen soms leren op een andere manier om aandacht te vragen. Door je juist uit te spreken of juist wat minder luidruchtig te zijn. 

 

Als volwassenen is het de kunst om de waardering en aandacht die je wilt in eerste instantie aan jezelf te geven. Jongvolwassenen die geleerd hebben om met zichzelf te praten en van zichzelf te houden, zonder te vervallen in narcisme of perfectionisme, hoeven zichzelf niet meer continu te vergelijken. Ranken, classificeren, beheersing, controle en jaloezie verliezen dan hun greep.

Het is niet zo dat ordening in een systeem dan niet werkt. Rollen in een systeem dragen de functie van een systeem, mits de rollen helder zijn. 

In een gezin betekent dit dat de bedoeling, een gezin is een plek waar kinderen gezond kunnen opgroeien en ruimte voor ontwikkeling ervaren, allereerst helder is voor de ouders.

 

De rol van ouders is dit te borgen, de rollen van broers en zussen zijn gelijkwaardig, iedereen heeft evenveel stem en een iets andere verantwoordelijkheid door verschil in leeftijd. Gaan rollen gebruikt worden om macht in het gezinssysteem te vergroten om zo meer aandacht, controle of waardering te krijgen, wordt het systeem onveilig en kan het de bedoeling van een systeem ontwrichten.

 

Hetzelfde geldt in teams, klassen, vriendschappen, organisaties of een land. Het is uitdagend de bedoeling van het systeem helder te maken, overeind te houden en jouw eigen rol hierin voortdurend te bewaken. Juist tijdens crises is dat essentieel. Soms nemen ook ouders een andere rol op zich. Een vader of moeder kan dan de machtspositie die deze rol met zich meebrengt gebruiken om zelf aandacht en waardering te krijgen. Ouders doen dat niet bewust. Elke ouder wil het beste voor zijn kind. Vaak is het onmacht of het niet bewust zijn dat oude patronen en verlangens worden herhaald in het gezinssysteem. Zo kan een ouder die weinig waardering heeft ervaren onevenredig boos of teleurgesteld raken wanneer zijn of haar kinderen te weinig waardering laten zien.

 

Hoe begrijpelijk ook, het staat de gezonde ontwikkeling van kinderen in de weg. Vaak raken kinderen verstrikt in loyaliteit naar hun ouders toe en zien ze het als hun taak de waardering aan hun ouders te geven. En dat houden ze zomaar een leven vol. En ook deze kinderen missen dan weer de waardering van hun ouders. En zo kunnen loyaliteitsconflicten en rolpatronen van generatie op generatie worden doorgegeven. 

 

Bedenk welke rol jij had in jouw gezinssysteem. Welke rol had jij in de klas? Wilde je bij de grote jongens horen en deed je daar je best voor? Wilde je bij de populaire meisjes horen en deed je daar je best voor. Welke rol kreeg jij tijdens spel? Was jij bij rollenspelen het paard of zat jij op de rug van iemand? Bewaakte jij dat er niemand werd gepest of zorgde jij dat jij op alle feestjes kwam en bepaalde wat er gebeurde? Welke rol kreeg je toebedeeld? Was dat een rol die je wilde hebben? Heeft die rol jou goed gedaan? Wat heeft het jou gebracht en gekost? Heb je die rol nu nog? In je vriendengroep of team?

 

Op scholen wordt veel aandacht besteed aan anti-pest protocollen. Dat gaat uit van het opkomen voor diegene die de slachtofferrol op zich heeft genomen. Inzicht in rollen en patronen, kinderen leren dat rollen een functie hebben en een gezellige klas kunnen borgen, mits de rollen goed worden bewaakt en je af en toe van rol kan en mag wisselen geeft een positievere kijk op wat groepsdynamica betekent. De ruimte krijgen om met rollenspelen te oefenen als kind, dan weer de baas zijn en dan het kind dat voor straf op de gang moet, maakt het oefenen met rolpatronen mogelijk en maakt het ontwikkelen van een gezond zelfbeeld mogelijk. Volwassenen schrikken vaak van de rollen waarmee kinderen experimenteren en leggen dan gauw onze normen op uit angst dat het uit de hand loopt. 

 

Hoe zou je jonge mensen bewust kunnen maken van de rollen waar ze uit kunnen kiezen en mee kunnen experimenteren om henzelf te leren kennen? Spelen blijft hierbij belangrijk: speel jij nog wel eens? Gebruik je dan je verbeeldingskracht? Zing, teken of dans je? Waar ga je nog wel eens in op?

Veel mensen denken na over wie ze willen zijn en wat ze doen. Met het boek “het recht er iets van te maken” kun je verkennen wat maakt dat je bent geworden wie je bent en welke positie of rol jij jezelf hebt gegeven in de systemen waarin je leeft. Dit boek helpt zowel jouw systeem als het netwerk van jouw relaties onder de loep te nemen.

 

Het boek neemt je verder mee op zoektocht naar jezelf en jouw rol in de maatschappij. Het laat je met andere ogen kijken naar jezelf en de mensen om je heen. Het boek daagt je uit je stem te gebruiken voor wat jij belangrijk vindt, bewust, sterk en compassievol in het leven te staan en op positieve wijze bij te dragen aan het leven van jezelf en anderen. 

Machiel Karels

Directeur Wij-leren.nl | onderwijsadviseur bij Wij-leren.nl

ReguLEER - Een pedagogisch-didactische verkenning van zelfregulerend leren