Aan welke eisen moeten lesmaterialen voldoen om laagopgeleide volwassen NT1-deelnemers hun moedertaal Nederlands aan te leren tot het niveau 1F?

Geplaatst op 30 november 2020

Omdat methodisch lesmateriaal voor laagopgeleide volwassenen met Nederlands als moedertaal nagenoeg ontbreekt, kunnen docenten volwasseneneducatie lesmaterialen Nederlands als tweede taal gebruiken. Om de taal aan te leren moeten de docenten NT2-materiaal tot en met Niveau A2 aanreiken. Het is dan wel belangrijk om ruimte te bieden voor communicatieve vaardigheden, naast expliciete instructie voor grammatica.

Dat alles afgestemd op de behoeften en mogelijkheden van de deelnemer. Ook zorgen authentieke materialen voor leerwinst en kan invoering van leren leren onafhankelijkheid van de deelnemer bewerkstelligen.

Docenten kunnen daarnaast gebruikmaken van materialen die passend zijn bij het Raamwerk Alfabetisering. Dit is echter niet helemaal toereikend, omdat dit Raamwerk niet verder gaat dan niveau Alfa C, dat vergelijkbaar is met het Niveau A1van het Raamwerk NT2.

Expliciete aandacht voor communicatie en de deelnemer

Naast het geven van expliciete grammatica-instructie is aandacht voor het oefenen van communicatie een belangrijke factor om een taal te leren. Zowel voor het leren van Nederlands als eerste taal als voor Nederlands als tweede taal zou het onderwijs meer tijd moeten inruimen voor communicatieve taalvormen; vooral het spreken. Te veel tijd aan grammatica besteden, kan ten koste gaan van aandacht voor communicatie.

Verder is van belang dat bij het toepassen van de taal de deelnemer centraal staat. Het oefenen moet aansluiten bij het niveau van de taalbeheersing van de deelnemer. Hier kan de docent kijken naar de morfosyntactische ontwikkeling van de deelnemer, oftewel hoe de deelnemer de opbouw van zinnen en vervoegingen of verbuigingen realiseert en zich eigen maakt. Dit sluit aan bij de Standaarden en eindtermen volwasseneneducatie, waar het gaat om een combinatie van communicatie en het expliciet verwerken van taal.

Voorbeelden zijn mondelinge taalvaardigheid (gesprekken voeren, luisteren en spreken), lezen (zakelijke, fictionele, verhalende en literaire teksten), schrijven en kennis van begrippen rondom taal en taalverzorging.

Authenticiteit en het leren leren

Bij het aanleren van taal lijken er twee bevorderende factoren te zijn, te weten: authenticiteit en het leren leren. Tijdens het leren van de taal kan een rechtstreeks verband met de taalmomenten uit het dagelijks leven van de deelnemers zorgen voor leerwinst. Dat geldt ook als het leren aansluit bij de gediagnosticeerde behoeften van deelnemers. Authentieke leeractiviteiten en teksten hebben een duidelijke invloed; deelnemers gaan vaker lezen en schrijven, en staan open voor meer soorten teksten. Authenticiteit van materialen is onder meer belangrijk bij schrijfprogramma’s die teksten gebruiken gebaseerd op uitdrukkingen en meningen van deelnemers.

Naast authenticiteit draagt het leren leren mogelijk bij aan de onafhankelijkheid van de deelnemer. Het ‘leren leren-model’ werkt in elk geval in het voortgezet onderwijs, waarbij leerlingen achtereenvolgens leren om onafhankelijk te werken, te leren en zelfsturend te leren. Het beheersen van het leerproces verschuift van de docent naar de docent in samenspraak met de deelnemer en uiteindelijk naar de deelnemer zelf.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Maurice de Greef (kennismakelaar)
Vraagsteller: Docent volwasseneneducatie

Vraag

Aan welke eisen moeten lesmaterialen voldoen om binnen de leerlijn van laagopgeleide NT1-deelnemers tot Niveau 1F succesvol de Nederlandse taal aan te kunnen leren?

Kort antwoord

Door het ontbreken van voldoende methodisch materiaal met betrekking tot NT1 voor met name laagopgeleide volwassenen, kunnen docenten ervoor kiezen om NT2-materialen te gebruiken. Om de taal aan te leren variërend van een beginnende taalleerder tot en met Niveau 1F moet men NT2-materiaal tot en met Niveau A2 aanreiken. Het Raamwerk Alfabetisering gaat echter niet verder dan Niveau A1.

Voorwaarden voor het gebruik van materialen en leeractiviteiten zijn dat er naast expliciete instructie rondom grammatica ook tijd is voor communicatieve vaardigheden en dat het is afgestemd op de behoeften en mogelijkheden van de deelnemer. Daarnaast zorgen authentieke materialen voor leerwinst en kan invoering van het leren leren mogelijkerwijs voor onafhankelijkheid van de deelnemer zorgen.

Toelichting antwoord

Aangezien er weinig methodisch materiaal voor NT1 beschikbaar is, kan men ervoor kiezen om voor met name laagopgeleide volwassenen NT2-materialen te gebruiken. Vraag is wel wat dan passend is en aan welke eisen dat materiaal moet voldoen. Achtereenvolgens wordt beschreven op welk niveau materiaal aangeboden kan worden, welke inhoud tijdens de lessen centraal kan staan en wat bevorderlijke factoren voor succesvolle leerresultaten zijn.

Niveauvergelijking: NT1 versus NT2

Wil men NT2-materiaal gebruiken voor beginnende NT1-taalleerders tot en met Niveau 1F dan zal men materiaal moeten gebruiken tot en met Niveau A2 (CINOP, 2013). De Standaarden en eindtermen VE voor NT1 geven daarbij wel aan, dat er een extra onderscheid tussen soorten teksten bij lezen is en besteden extra aandacht aan kennis van begrippen rondom taal en taalverzorging, wat ontbreekt bij het raamwerk NT2 (CINOP, 2013).

Men kan daarnaast gebruik maken van materialen die passend zijn bij het Raamwerk Alfabetisering, dat drie niveaus beschrijft met betrekking tot technische vaardigheden (lezen, schrijven en auditieve vaardigheden) en functionele vaardigheden (lezen en schrijven), waaronder Alfa A, Alfa B en Alfa C. Dit is echter niet helemaal toereikend, omdat niveau Alfa C vergelijkbaar is met het Niveau A1 van het Raamwerk NT2 (Cito, 2008). Voorbeelden van methoden (van beginnende NT1 taalleerder tot en met Niveau 1F) zijn Alfabeter Lezen, Alfabeter Schrijven en Aan het werk (Bohnenn en De Greef, 2012) naast NLvaardig NT1, Succes! en Van A tot Zorg (Bohnenn en Thijssen, 2015).

Expliciete aandacht voor communicatie en de deelnemer

Naast het geven van expliciete instructie met betrekking tot grammatica is juist aandacht voor het oefenen van communicatie een belangrijke factor om taal aan te leren. Uit onderzoek van Dalton-Puffer et al. (2019) blijkt, dat er zowel voor NT1 als NT2 meer tijd besteed zou moeten worden aan communicatieve taal en vooral het spreken. Dit onderzoek is gebaseerd op observaties naast analyse van mondelinge performance en schrijftoetsen onder deelnemers in het beroepsonderwijs. Teveel tijd aan expliciete instructie betreffende grammatica kan soms ten koste gaan van de aandacht voor communicatie.

Daarnaast is het van belang, dat tijdens het lesgeven bij het toepassen van de taal de deelnemer centraal staat en er wordt aangesloten bij het niveau van de taalbeheersing van de deelnemer (Dalton-Puffer et al., 2009). Hierbij kan gekeken worden naar de morfosyntactische ontwikkeling van de deelnemer, oftewel hoe de deelnemer de opbouw van zinnen en vervoegingen of verbuigingen realiseert en eigen maakt. Dit sluit aan bij de Standaarden en eindtermen VE waar aandacht is voor een combinatie van communicatie en het expliciet verwerken van taal, namelijk voor mondelinge taalvaardigheid (gesprekken voeren, luisteren en spreken), lezen (zakelijke, fictionele, verhalende en literaire teksten), schrijven en kennis van begrippen rondom taal en taalverzorging (CINOP, 2013).

Authenticiteit naast het leren leren

Bij het succesvol aanleren van taal lijken er twee bevorderende factoren te zijn, te weten: authenticiteit en het leren leren. Een reviewstudie van Benseman et al. (2005) laat zien, dat tijdens het aanleren van de taal een expliciete link met de taalmomenten van het dagelijks leven van de deelnemers en aansluiting bij de gediagnosticeerde behoeften van deelnemers voor leerwinst kan zorgen. Onderzoek onder meer dan 150 deelnemers van Purcell-Gates et al. (2002) ondersteunt dit, doordat blijkt dat authentieke leeractiviteiten en teksten een significante invloed hebben op het meer lezen en schrijven en op de soorten gelezen en geschreven teksten.

Authenticiteit van materialen is onder andere belangrijk bij het gebruik van schrijfprogramma’s die teksten gebruiken die gebaseerd zijn op uitdrukkingen en meningen van deelnemers (Benseman et al., 2005)
Naast authenticiteit blijkt het leren leren mogelijkerwijs bij te kunnen dragen aan de onafhankelijkheid van de deelnemer op basis van een kleine pilotstudie van Bonset en Rijlaarsdam (2004) onder deelnemers aan NT1-lessen in het voortgezet onderwijs.

Hierbij is het ‘leren leren model’ toegepast, waarbij deelnemers achtereenvolgens leren om onafhankelijk te werken, te leren en zelfsturend te leren. Het beheersen van het leerproces verschuift van de docent naar de docent in samenspraak met de deelnemer en uiteindelijk naar de deelnemer zelf. De docent bepaalt eerst bijvoorbeeld zelf de zaken tijdens het leerproces, terwijl deze in een geleidelijke schaal eerst nog voorbeelden geeft, daarna alleen opties, later enkel nog suggesties, weer later alleen criteria en uiteindelijk alleen nog advies aan de deelnemer.