Kinderen en echtscheiding
Geplaatst op 1 juni 2016
Mijn dochter moet getest, maar papa houdt het tegen!
Als een ouderpaar gaat scheiden, blijven ze wél samen de ouders van hun kind(eren). Dat betekent dat ze samen beslissingen moeten nemen over hun verblijfplaats en de opvoeding. Juist na een scheiding kan dat soms ingewikkeld zijn. Je bent tenslotte niet voor niks uit elkaar gegaan en verschillen in opvatting komen des te sterker naar voren, zeker als er nieuwe partners in het spel zijn.
Wat betekent dat voor de kinderen en hoe ga je er als ouders mee om? Miriam de Heer sprak met Ed Spruijt, deskundig op het gebied van ‘scheidingskinderen’.
Beste helpdesk van Balans,
Mijn dochter zit in groep 3 van de basisschool. De leerkracht denkt dat ze dyslexie heeft. Dat verbaast me niks, zelf heb ik het ook. Mijn dochter krijgt nu extra ondersteuning maar als dat niet helpt, willen ze in groep 4 een dyslexieonderzoek doen.
Daarvoor is toestemming van beide ouders noodzakelijk. Nu heb ik al twee jaar geen contact meer met de vader, daar is natuurlijk van alles aan vooraf gegaan. Mijn zorgverzekeraar betaalt het
onderzoek, waarom moet de vader toestemming geven? Wat is jullie advies?
Vriendelijke groet,
Een alleenstaande moeder
Sinds 1998 houden ouders gezamenlijk het gezag over de kinderen. Dat betekent samen opvoeden en samen toestemming geven voor onderzoek, behandeling en bijvoorbeeld het aanvragen van een ID of paspoort. 'Waarom?' vraagt een alleenstaande moeder aan de helpdesk van Balans. Waarom moet een vader, die al twee jaar geen contact heeft met zijn kind, toestemming geven voor een dyslexieonderzoek?
Sámen verantwoordelijk
Tot 1998 kreeg de verzorgende ouder (meestal de moeder) zelfstandig het ouderlijk gezag. De andere ouder had dan recht op omgang, informatie en consultatie. Sinds 1998 is dat veranderd; na de scheiding houden ouders gezamenlijk het ouderlijk gezag, ongeacht hoe de feitelijke zorg verdeeld is.
Onder invloed van maatschappelijke veranderingen, zoals een iets groeiend aandeel van de vader in de dagelijkse verzorging van de kinderen en een sterke vaderbeweging – die streed voor een meer gelijkwaardige verdeling van de opvoedingsverantwoordelijkheid tussen de voormalige partners – trad in 2009 de ‘Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding’ in werking.
Een belangrijk uitgangspunt in deze wet is het recht van beide ouders op gelijkwaardig ouderschap na de scheiding. In deze nieuwe wet is onder andere het schrijven van een ouderschapsplan vóór het aanvragen van een scheiding verplicht gesteld. Scheiden als partners, niet als ouders, is het uitgangspunt van de wet.
“Dat is een mooie gedachte, maar gemakkelijker gezegd dan gedaan”, zegt Ed Spruijt, onderzoeker bij de Universiteit Utrecht en deskundige op het gebied van ‘scheidingskinderen’. Als er extreme conflicten zijn of als er sprake is van geweld of mishandeling is het niet in het belang van het kind dat beide ouders het gezag delen.
Toewijzing van eenhoofdig gezag zou dan overwogen moeten worden. Hoewel dit steeds minder voorkomt, heeft een aanzienlijk deel van de kinderen (recent onderzoek spreekt van een zesde) geen contact meer met de uitwonende ouder. Als herstel van het contact niet mogelijk blijkt, kan de verzorgende ouder eenhoofdig gezag aanvragen.
Structuur en grenzen
Ed Spruijt doet al jaren onderzoek naar de gevolgen van scheiding voor de kinderen. Hij schreef er verschillende artikelen over en is coauteur van drie boeken, waarvan het laatste verscheen in november 2012: Kinderen uit nieuwe gezinnen, handboek voor school en begeleiding. Scheidingskinderen hebben vaker problemen dan kinderen uit intacte gezinnen, schrijft hij.
Niet alle moeilijkheden van scheidingskinderen hebben direct met de scheiding te maken; genetische factoren kunnen een rol spelen, of psychopathologie van de ouders. Maar op basis van een reeks onderzoeken in binnen- en buitenland concludeert Spruijt dat ouderlijke scheiding een zelfstandige bijdrage levert aan negatieve effecten voor kinderen.
Die effecten worden sterker als er meer veranderingen bij komen, zoals financiële achteruitgang, een slecht functionerende thuisouder en oplaaiende ruzies tussen de ouders. Het gaat beter met de kinderen als de ouders in staat zijn na de scheiding redelijk te overleggen over de kinderen. Het meest gunstig is een autoritatieve opvoeding. Dat betekent vooral aandacht, warmte en liefde geven, maar ook structuur bieden en grenzen stellen.
Tevreden ouders zijn genoeg
De periode rond de scheiding is voor vrijwel alle scheidingskinderen moeilijk, maar gelukkig gaat het met de meeste op langere termijn weer goed. Een flinke minderheid houdt echter problemen; gemiddeld hebben scheidingskinderen dubbel zoveel problemen als kinderen uit intacte gezinnen.
De veelgehoorde opvatting dat de gevolgen van scheiding voor kinderen langzamerhand minder negatief worden omdat scheiding steeds meer wordt geaccepteerd, wordt niet door onderzoek bevestigd. En vanuit het perspectief van de kinderen maakt het niet zoveel uit of de ouders formeel getrouwd waren, of samenwoonden.
Veel ouders vragen zich af of zij voor de kinderen bij elkaar moeten blijven. Het antwoord is ‘ja’ als zij in staat zijn hun ruzies te beheersen, eventueel met hulp. Kinderen functioneren het best in intacte gezinnen. “Kinderen hebben geen gelukkige ouders nodig”, zegt Spruijt, “tevreden ouders zijn goed genoeg.”
In Nederland wordt nog weinig – te weinig, vindt Spruijt – aan scheidingspreventie gedaan. Huwelijksvoorlichting wordt al snel als betutteling ervaren. In Amerika is meer aandacht voor ‘huwelijks- en relatieopvoeding’. Uit een onderzoek in 2008 bleek dat het werkt, zowel de kwaliteit van de relatie als de communicatievaardigheden worden beter.
De kwaliteit van het huwelijk wordt beter en de kans op scheiding vermindert. En als er toch gescheiden wordt, gaat dit met minder conflicten gepaard. Het antwoord op de vraag is ‘nee’ als de sfeer niet meer te verbeteren is. De ruzies moeten dan na de scheiding wel ophouden, want voortdurende ruzies zijn destructief voor kinderen.
Als je niet voor de kinderen bij elkaar blijft, dan is het dus zaak om ‘voor de kinderen’ (voor jezelf is dat ook fijner!) na de scheiding goed met elkaar om te gaan. De pijn van de mislukte relatie achter je te laten en van je ouderschap alsnog een succes te maken.
Beste helpdesk van Balans,
Mijn zoon van 12 zit in de eerste klas van het VWO. Tot nu toe was hij een gemakkelijk kind, dat op de basisschool goed kon leren. Maar op de middelbare school vinden ze hem druk, slordig en brutaal.
De mentor wil dat wij hem laten testen op ADHD. Zijn vader zegt: “Snel laten testen, dan kunnen we met de medicatie beginnen”.
Ik heb niet zo’n haast. Als ik hem vergelijk met zijn oudere broer, die al vijf jaar de diagnose heeft, zie ik geen typische ADHD’er. Hij kan wel wat meer structuur en begeleiding gebruiken. Maar een diagnose? En zeker niet direct medicijnen.
Kan ik onderzoek tegenhouden? Zijn vader en ik (wij zijn gescheiden) krijgen daar vast weer ruzie over. Wat is jullie advies?
Een gescheiden moeder
In de Wet Bevordering voortgezet ouderschap en Zorgvuldige scheiding (2009) is het schrijven van een ouderschapsplan voor de scheiding verplicht gesteld. Daarin leggen de ouders vast hoe zij de dagelijkse zorg voor de kinderen verdelen en hoe ze de zorg van de kinderen betalen (kinderalimentatie).
Ook regelen zij daarin andere afspraken, zoals keuze van de school (bijvoorbeeld christelijk of openbaar), lidmaatschap van (sport) clubs, zakgeld en spaargeld. Om het ouderschapsplan op te stellen, kunnen scheidende ouders gebruik maken van mediation. Een mediator helpt de ouders de behoeften en wensen te inventariseren en de belangen van de kinderen voorop te stellen.
Uitgangspunt van mediation is dat de ouders de wens hebben om tot overeenstemming te komen. Als mediation niet slaagt, kunnen beide ouders een advocaat nemen en met hun advocaat aan hun zijde de onderhandelingen hervatten (collaborative divorce) of naar de rechter gaan. De kans bestaat dat de rechter hen naar de mediator (terug) stuurt.
“Moet ik toegeven voor de lieve vrede?” vraagt de gescheiden moeder aan Balans. “Ik vind een ADHD-onderzoek niet nodig, maar als ik daar ruzie over krijg met mijn ex, moet ik dan toch toestemming weigeren?”
Let op elkaars behoeften!
Omstandigheden veranderen, kinderen ontwikkelingen zich en het ouderschapsplan kan niet alle afspraken bevatten. Ook als beide ouders zich aan het plan willen houden, kan op nieuwe punten verschil van mening ontstaan. Hoe ga je daar mee om? Ed Spruijt: “De vuistregel is: het samen eens worden is belangrijker dan waar je het over eens wordt.”
Je moet heel goed nadenken over de kern van het conflict en vooral over het werkelijke belang van het kind. “Ouders denken nog veel te veel aan hun eigen belangen,” zegt Spruijt. Net als bij ouders die wel samen zijn, is goede communicatie tussen de ouders een belangrijke voorwaarde om het eens te worden.
Het kan helpen om oog te hebben voor elkaars behoeften. Is vader bang dat zijn kinderen geen goede band met hem zullen hebben als zij minder dan de helft van de tijd bij hem zijn? Is moeder bang dat zij in financiële problemen komt als een kind naar een huiswerkinstituut gaat?
Als je je (ex) partner laat merken dat je oog hebt voor zijn behoeften en als je je eigen gevoelens en behoeften deelt, heb je een grotere kans om het met elkaar eens te worden. Als je denkt dat het belang van je kind echt geschaad wordt, bijvoorbeeld door hem behandeling of medicatie te onthouden, is toch de stap naar de rechter aangewezen.
Dat brengt onkosten en spanningen met zich mee die het kind niet ten goede komen; die afweging moet je maken. Veel beter is het om tot goed overleg te komen, eventueel met hulp. Als je leert goed met conflicten om te gaan, kun je als ouders heel veel schade bij je kinderen voorkomen!
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Scheidingscijfers dalen
Wat is er veranderd sinds 1998? Het blijkt dat er vaker een omgangsregeling is en dat partijen zich daar beter aan houden. Kinderen verblijven ook vaker bij vader dan vóór 1998. Kinderen en ook moeders voelen zich echter gemiddeld duidelijk iets minder goed. Voor vaders is er geen significant verschil.
De kwaliteit van de ouderkindrelatie blijkt sinds 1998 niet te zijn verbeterd. De belangrijkste reden hiervoor is dat met de toename van de contacten de ouderlijke ruzies na scheidingen ook duidelijk zijn toegenomen. Hoopgevend is dat de scheidingscijfers dalen, in elk geval in de hogere inkomensklassen. “De nadelen van scheiden worden duidelijker”, zegt Spruijt.
Meer lezen?
Kinderen uit nieuwe gezinnen, handboek voor school en begeleiding, Corrie Haverkort & Ed Spruijt, Uitgeverij Lannoo.
Handboek scheiden en de kinderen, Ed Spruijt en Helga Kormos, Uitgeverij BSL.
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Gerelateerd
Aurecool
Medilex Onderwijs
Wij-leren.nl Academie
Wij-leren.online Academie
