Welke didactische strategieën bevorderen het eigenaarschap van leerlingen met een verstandelijke beperking voor hun leerproces?

Geplaatst op 27 februari 2020

Samenvatting

Leren dat recht doet aan hun behoeften en mogelijkheden, kan leerlingen met een licht verstandelijke beperking eigenaar maken van hun leerproces. De docent bekijkt samen met de leerling wat de meerwaarde van het leren voor zijn leef- en werksituatie is en welke persoonlijke doelen hij dan kan bereiken. Door coöperatief leren behalen leerlingen met een licht verstandelijke beperking zowel op sociaal als op cognitief gebied winst.

Leerlingen met een licht verstandelijke beperking hebben vaak achterstanden op het gebied van adaptieve vaardigheden en in cognitief functioneren. Deze leerlingen zitten in het praktijkonderwijs, in het basis of voortgezet speciaal onderwijs of in het reguliere onderwijs met extra ondersteuning.

Streven naar eigenaarschap

Leerlingen voelen zich prettiger als ze invloed hebben op hun leerproces en eigenaar worden van hun leertraject. Voorwaarde is wel dat leerlingen het leren als betekenisvol zien. Als leerlingen het gevoel hebben dat ze het leren zelf in de hand hebben, raken ze gemotiveerder om te gaan leren.
Zowel de leerlingen als hun ouders en de school vinden zelfstandigheid essentieel. Leerlingen moeten zelf initiatief kunnen nemen. Vooral leerlingen met een licht verstandelijke beperking hebben hierbij ondersteuning nodig. In vergelijking met reguliere leerlingen zijn deze leerlingen afhankelijker van hun familie. Maar niet alle leerlingen met een verstandelijke beperking willen onafhankelijk zijn van hun ouders. Het streven naar zelfstandigheid moet wel passen bij de leerling.

Doelgerichte benadering als didactische strategie

Samen met de leraar bepaalt de leerling met een licht verstandelijke beperking wat de meerwaarde van het leren voor zijn leven is. Hierbij is een doelgerichte benadering als didactische strategie van belang. Het moet duidelijk zijn welke doelen de leerling wil en kan behalen. De leraar en de leerling bekijken samen welke vaardigheden, interesses, motivatie en levensstijl passend zijn voor de leef- en werksituatie van de leerling. Een afgestemde begeleiding van de leerling met een licht verstandelijke beperking kan bijdragen aan zelfwerkzaamheid, zodat hij na het leerproces goed kan functioneren in de privé- en werkomgeving. Vooral het vergroten van sociale vaardigheden kan de leerling helpen.

Het inzetten van coöperatieve werkvormen zorgt voor betere sociale contacten. Als de leerlingen daarna in een nieuwe groep komen, zijn ze ook enthousiaster over andere leerlingen en het gezamenlijke resultaat. Door coöperatief leren behalen leerlingen met een licht verstandelijke beperking eveneens winst op cognitief gebied. Dat komt omdat ze vertrouwen op hun klasgenoten en van hen aanvullende instructie, feedback en coaching krijgen. Door deze didactische strategie krijgt de leerling meer grip op zijn eigen leerproces en vergroot het zijn eigenaarschap.

De docent als gids

Tijdens het leerproces van de leerling met een licht verstandelijke beperking is de leraar in feite een gids. Hij begeleidt de leerling, maar neemt het leerproces niet uit handen. De leraar is flexibel en zorgt dat de leerinhoud voldoende eenvoudig is voor de leerling. Deze flexibele ondersteuning, inclusief het geven van passende instructies, zorgt ervoor dat leerlingen meer betrokken raken bij het leerproces dan door de traditionele manier van lesgeven.

De Academie voor Zelfstandigheid biedt een leertraject aan gericht op zelfstandiger werken, wonen en het volgen van een mbo1-beroepsopleiding. Het is een programma, waarbij de leraar - met op de achtergrond de steun van familie, vrienden en collega’s -  ervoor zorgt, dat leren en werken samen komen. Zo kan de leerling gericht aan zijn toekomst werken.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Maurice de Greef (kennismakelaar Kennisrotonde)
Vraagsteller: vso-instelling - leraar

Vraag

Welke didactische strategieën bevorderen het eigenaarschap van LVB’ers (leerlingen met een verstandelijke beperking) tijdens hun leerproces?

Kort antwoord

Leerlingen met een licht verstandelijke beperking zullen leerresultaten behalen als ze  eigenaar worden van hun eigen leerproces en als daarbij recht wordt gedaan aan hun behoeften en mogelijkheden. Allereerst zal dan de eigen leefsituatie en ‘niche’ worden bepaald in samenspraak met de directe omgeving van de leerling. Door daarnaast extra in te zetten op coöperatief leren behalen leerlingen met een licht verstandelijke beperking zowel op sociaal als op cognitief gebied winst en wordt het eigenaarschap gestimuleerd. Hierbij functioneert de docent als een ‘gids’. Hij of zij bekijkt samen met de leerling wat de meerwaarde van het leren voor zijn of haar leef- en werksituatie is en welke doelen dan bereikt kunnen worden.

Toelichting antwoord

Leerlingen met een licht verstandelijke beperking hebben vaak achterstanden op het gebied van adaptieve vaardigheden en in het cognitieve functioneren (Douma et al., 2017). Ze ervaren bijvoorbeeld problemen op het gebied van sociale vaardigheden, het begrijpen van taal, leren, maar ook alledaagse praktische vaardigheden (Douma et al., 2017). Indien er sprake is van een manier van leren, die recht doet aan hun behoeften en mogelijkheden, kunnen deze leerlingen leerresultaten boeken. Deze leerresultaten kunnen onder andere betrekking hebben op het verbeteren van de basisvaardigheden en zelfvertrouwen, het vergroten van het netwerk en het vergroten van de mogelijkheden op het gebied van wonen, werk en vervolgonderwijs (De Greef, 2014).

Leerlingen met een licht verstandelijke beperking nemen op diverse plekken deel aan onderwijs, zoals in het praktijkonderwijs, maar ook op het basis of voortgezet speciaal onderwijs of op plekken in het reguliere onderwijs met extra ondersteuning.

Streven naar eigenaarschap

Leerlingen voelen zich prettiger als ze zelf invloed hebben op hun leerproces (Van der Hoeven et al., 2010) en in feite eigenaar worden van hun leertraject. Het bevorderen van het eigenaarschap van leerlingen tijdens het leerproces lijkt een mooi streven. Zowel leerlingen als ouders en de school geven aan dat zelfstandigheid van belang is en dat de leerlingen zelf initiatief moeten kunnen nemen (Van der Hoeven et al., 2010). Vraag is wel hoe dit kan worden gerealiseerd. Met name bij leerlingen met een licht verstandelijke beperking is hierbij ondersteuning nodig. In vergelijking met reguliere leerlingen komen leerlingen met een verstandelijke beperking minder ‘van hun familie los’ en zijn minder onafhankelijk zijn van hun familie na een bepaalde leerperiode (Murtaugh en Zetlin, 1988). Maar niet alle leerlingen met een verstandelijke beperking willen onafhankelijk zijn van hun ouders (Murtaugh en Zetlin, 1988). Het streven naar zelfstandigheid moet dus wel passen bij de leerling zelf.

Leerlingen willen eigenaar worden van hun eigen leerproces als ze de ‘zin’ en ‘nut’ van het leren ervaren, oftewel het leren als betekenisvol zien (Ryan en Deci, 2000). Als leerlingen het gevoel hebben, dat ze het leren in feite zelf in de hand hebben, worden ze meer gemotiveerd om zelf te gaan leren en de ‘touwtjes in handen te nemen’. Echter door de licht verstandelijke licht verstandelijke beperking is hierbij hulp nodig.

Voorwaarde voor leren: het vinden van de eigen ‘niche’

Volgens de resultaten van een reviewstudie naar evidence-based literatuur van Gerber (2012) kan een didactische leerstrategie voor de leerling met een licht verstandelijke beperking succesvol zijn als men eerst in kaart brengt wat de individuele ‘niche’ is. Oftewel de meerwaarde van het leren voor het leven van de leerling. De docent heeft een cruciale rol om samen met de deelnemer te verkennen wat die niche is.

Hierbij is een doelgerichte benadering als didactische strategie van belang, waarbij voor de deelnemer en de begeleider duidelijk is waar men uiteindelijk naar toewerkt, oftewel welke doelen er uiteindelijk behaald moeten worden (Gerber, 2012). Men moet goed bekijken welke vaardigheden, interesses, motivatie en levensstijl passend (kunnen) zijn voor de leef- en werksituatie van de leerling.

Daarnaast moet de docent samen met de leerling toewerken naar zelfwerkzaamheid (Gerber, 2012). Dat kan als leerlingen met een licht verstandelijke beperking begeleid worden om samen met hun directe omgeving te kijken welke compensatie er nodig is om na het leerproces goed te kunnen functioneren in de privé- en/of werkomgeving (Gerber, 2012). Hierbij zou de leerling geholpen worden als hij of zij zijn of haar sociale vaardigheden zou kunnen vergroten en leert dat sociale wederkerigheid van belang is (Gerber, 2012).

De kracht van coöperatief leren als didactische strategie

De taak van de docent bestaat echter niet altijd uit één op één begeleiding van de leerling. Onderzoek van Johnson en Johnson (1982) laat zien, dat coöperatieve werkvormen namelijk zeer constructief kunnen zijn voor leerlingen met een licht verstandelijke beperking. Onderzoek naar samenwerking tussen leerlingen met en zonder een licht verstandelijke beperking toont aan, dat na coöperatief leren leerlingen betere sociale contacten kregen (Johnson en Johnson, 1982). Als ze daarna in een nieuwe groep aan de slag gingen, waren ze ook enthousiaster over de anderen en het gezamenlijk gerealiseerde (leer)resultaat (Johnson en Johnson, 1982).

Dat door coöperatief leren leerlingen met een licht verstandelijke beperking zowel op sociaal gebied als op cognitief gebied winst behalen, komt doordat ze kunnen vertrouwen op hun ‘teamgenoten’ en van hen ook aanvullende instructie, feedback en coaching kunnen krijgen (Stevens en Slavin, 1995). Het blijft wenselijk, dat de docent extra aanvullende instructie geeft als de leerlingen in groepen aan het werk gaan, maar de rol van de docent zal dan minder leidend zijn (Stevens en Slavin, 1995). Door deze didactische strategie krijgt de leerling met een licht verstandelijke beperking dus meer grip op het eigen leerproces en wordt het eigenaarschap vergroot.

Bevordering van eigenaarschap door de docent als ‘gids’

Tijdens het leerproces van de leerling met een licht verstandelijke beperking is de docent in feite een soort van ‘gids’. Zoals aangegeven bekijkt hij of zij samen met de leerling wat de meerwaarde van het leren voor zijn of haar leef- en werksituatie is en welke doelen dan bereikt moeten worden. De docent begeleidt de leerling, maar neemt het leerproces niet uit handen. De docent zal vooral flexibel zijn en zorgen dat de leerinhoud voldoende eenvoudig is voor de leerling om er mee aan de slag te kunnen gaan.

Door deze opstelling van de docent wordt het eigenaarschap van de leerling met een licht verstandelijke beperking vergroot. Volgens Geoffrion en Goldenberg (1981) zorgt deze flexibele ondersteuning van de docent (inclusief het geven van passende instructies) ervoor dat leerlingen met een licht verstandelijke beperking meer betrokken raken bij het leerproces dan door de traditionele en praktische manier van lesgeven. De docent zal echter op sommige momenten net als een gids als een expert optreden. (Gerber en Hall, 1989). Zo is extra of aanvullende instructie nodig om het begrip van de leerstof te bewerkstelligen.

De Academie voor Zelfstandigheid biedt een leertraject, waarbij de docent op bovenstaande wijze aan de slag gaat. Het betreft een leervorm gericht op zelfstandiger werken, wonen en het volgen van een MBO 1 beroepsopleiding (De Greef, 2014). Een programma, waarbij de docent als een soort van gids (met op de achtergrond de steun van de familie, vrienden en collega’s en de begeleiding van een jobcoach naast praktijkgerichte lesinhoud, en –activiteiten) ervoor zorgt, dat leren en werk of stage samen komen en de leerling gericht aan zijn of haar eigen toekomst kan werken. De onderzoeksresultaten van De Greef (2014) laten zien, dat als men rekening houdt met de situatie van de leerling met een beperking en de docent als ‘gids’ functioneert, dat de leerling meer eigenaarschap van het leerproces ervaart en dat de gewenste leerresultaten worden behaald. 

Geraadpleegde bronnen 

  • De Greef, M. (2014). Academie voor Zelfstandigheid bij Landstede geeft volwassenen met een licht verstandelijke beperking een plek in de samenleving en op de arbeidsmarkt. ’s-Hertogenbosch: Artéduc.
  • Douma, J., Hoekman, J. & Merkus, E. (2017). Handreiking (vroeg)signalering van een licht verstandelijke beperking (LVB) en zwakbegaafdheid. Utrecht: Landelijk Kenniscentrum LVB en Netwerk Gewoon Meedoen.
  • Geoffrion, L.D. & Goldenberg, P. (1981). Computer-Based Exploratory Learning Systems for Communication-Handicapped Children. The Journal of Special Education 15 (3), p. 325 – 332.
  • Gerber, P.J. (2012). The Impact of Learning Disabilities on Adulthood: A Review of the Evidenced-Based Literature for Research and Practice in Adult Education. Journal of Learning Disabilities 45 (1), p. 31 – 46. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.1021.4149&rep=rep1&type=pdf
  • Gerber, M.M. & Hall, R.J. (1989). Cognitive-Behavioral Training in Spelling for Learning Handicapped Students. Learning Disability Quarterly, 12 (3), p. 159 – 171.
  • Johnson, R.T. & Johnson, D.W. (1982). Effects of cooperative and competitive learning experiences on interpersonal attraction between handicapped and nonhandicapped students. The Journal of Social Psychology, 116, p. 211 – 219.
  • Murtaugh, M. & Zetlin, A.G. Achievement of Autonomy by Nonhandicapped and Mildly Learning Handicapped Adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 17 (5), p. 445 – 460.
  • Ryan, R., & Deci, E. (2000). Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being. American Psychologist, 55 (1), p. 68 - 78. https://selfdeterminationtheory.org/SDT/documents/2000_RyanDeci_SDT.pdf
  • Stevens, R.J. & Slavin, R.E. (1995). Effects of a Cooperative Learning Approach in Reading and Writing on Academically Handicapped and Nonhandicapped Students. The Elementary School Journal 95 (3), p. 241 – 262.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Webinar
Executieve functies een nieuwe hype?
Executieve functies een nieuwe hype?
Webinar met Emiel van Doorn
Wij-leren.nl Academie 
Congres
Concentratie in de klas in vo en mbo
Concentratie in de klas in vo en mbo
Inzicht en handvatten om de focus van je leerlingen te verbeteren
Medilex Onderwijs 
Zelfvertrouwen
Vertrouwen en zelfvertrouwen als kwaliteiten van ontwikkeling en leren.
Luc Stevens
HGD diagnostiek
HGD - handelingsgerichte diagnostiek
Noëlle Pameijer
Kind is eigenaar van zijn ontwikkeling
Het kind is eigenaar van zijn ontwikkeling en is daarvoor competent
Luc Stevens
Tabletprogramma's ondermijnen eigenaarschap
De leerling eigenaar van het leerproces? Niet met digitale oefenprogramma's!
Dolf Janson


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
Zelfregulatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Hoe zorgen we er in Nederland voor dat iedereen kan meedoen?
Hoe zorgen we er in Nederland voor dat iedereen kan meedoen?
redactie
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
Coöperatief leren in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
Motivatie in een video van één minuut uitgelegd
redactie
Passend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
Passend onderwijs in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



coöperatief leren
informeel leren
intrinsieke motivatie
passend onderwijs
zelfregulatie
zelfstandigheid
zorgplan

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest