Draagt een schoolleidersopleiding bij aan beter functionerende schoolleiders?

Geplaatst op 18 juni 2019

Samenvatting

Opleiding en professionalisering van schoolleiders draagt op verschillende manieren bij aan hun functioneren en de schoolorganisatie. Zo leidt scholing van schoolleiders tot meer kennis en vaardigheden op het gebied van onderwijskundig leiderschap en schoolverbetering. Tevens vergroot scholing de self-efficacy van schoolleiders, de eigen overtuiging dat zij onderwijsverbeteringen kunnen realiseren.

Daarnaast besteden schoolleiders door professionalisering meer tijd aan onderwijskundige taken en het bevorderen van een professionele leeromgeving voor het personeel. Professionalisering van schoolleiders doet er dus toe, voor de organisatie en de medewerkers, maar er is geen bewijs dat dit doorwerkt op de onderwijskwaliteit.

Er is veel onderzoek naar de relatie tussen schoolleider en onderwijskwaliteit, doorgaans gemeten aan de hand van leerprestaties van leerlingen. Ook is er vrij veel onderzoek naar schoolleidersopleidingen in bredere zin. Maar empirisch onderzoek naar de effectiviteit ervan is schaars. Uit het onderzoek naar het effect van schoolleidersopleidingen op onderwijskwaliteit dat beschikbaar is, komt soms een positieve relatie en soms geen of een zwakke positieve relatie naar voren.

Effecten van scholing

Professionalisering van schoolleiders doet ertoe, zowel voor schoolleiders als voor de schoolorganisatie. Maar er is geen duidelijk bewijs dat dit vervolgens doorwerkt op het onderwijs en de leerling. Desondanks komen er verschillende effecten uit onderzoek naar voren:

  • Door scholing neemt de self-efficacy van schoolleiders toe: de eigen overtuiging dat zij het verschil kunnen maken in de realisatie van onderwijsverbeteringen, veranderingen in de school en gedeelde normen in het onderwijs.
  • Schoolleiders besteden door professionalisering meer tijd aan onderwijskundige taken als curriculumontwikkeling. Maar ze zijn ook meer bezig met het creëren van een professionele leeromgeving en gebruiken data om schoolontwikkelingen te analyseren en plannen.
  • Schoolleiders verwerven meer kennis en vaardigheden op het gebied van onderwijskundig leiderschap en schoolverbetering.

Relevante elementen van schoolleidersopleidingen

In de literatuur en in het werkveld is overeenstemming over de competenties waar een schoolleider over dient te beschikken. Dat geldt ook voor de belangrijkste elementen die in schoolleidersopleidingen terug moeten komen. Er is echter beperkt onderzoek naar deze elementen van opleidingen en hun effect op het functioneren van de schoolleiders. Effectieve opleidingen richten zich over het algemeen op onderwijskundig leiderschap, organisatieontwikkeling en verandermanagement.

Andere relevante elementen van schoolleidersopleidingen zijn onder andere:

  • Het werken in hechte leergroepen bevordert de ontwikkeling van professionele vaardigheden en leiderschap.
  • De lengte van opleiding moet voldoende zijn, wil een opleiding het kritisch en reflectief denken van schoolleiders stimuleren. Kortdurende trainingen blijken weinig effectief.
  • Intensieve, praktijkgerichte opdrachten en stages hebben effect op de kennis, houding en vaardigheden van schoolleiders. Het oplossen van problemen draagt bij aan het hogere-orde denken, een van de competenties uit de beroepsstandaard van schoolleiders in het primair onderwijs.
  • Schoolleiders zeggen dat het uitvoeren van praktijkonderzoek tijdens de opleiding mogelijkheden schept om het onderwijs te verbeteren. En het draagt bij aan de professionele ontwikkeling van het team.
  • Een effectieve schoolleidersopleiding bestaat in het algemeen uit een coherent, op onderzoek en standaarden gebaseerd curriculum. Daarnaast beschikt de opleiding over actieve leervormen en een duidelijke verbinding tussen theorie en praktijk.
  • Voor ervaren schoolleiders zijn maatwerkopleidingen die aansluiten op hun rol, leervragen en leerstijlen, het meest effectief.

Informeel leren

Hoewel schoolleiders zelf behoefte hebben aan informeel leren en dat waarderen, is er nauwelijks onderzoek naar de effectiviteit ervan. Alleen informeel leren is volgens de literatuur onvoldoende voor de professionalisering van schoolleiders. Theorie en nieuwe kennis spelen daarin een kleinere rol dan bij formele opleidingen. Formeel leren in een praktische context en een mix van formeel en informeel leren, heeft de voorkeur van schoolleiders.

Uitgebreide beantwoordig Opgesteld door: Etienne van Nuland (CAOP) en Ruud van der Aa (Kennismakelaar Kennisrotonde). Vraagsteller: Ministerie van OCW - beleidsmedewerker of afdelingshoofd. Referentie: Kennisrotonde (2018). Draagt een schoolleidersopleiding bij aan beter functionerende schoolleiders? (KR. 453) Den Haag: Kennisrotonde.

Vraag

Draagt een schoolleidersopleiding bij aan beter functionerende schoolleiders? En welke elementen in de schoolleidersopleiding zijn hiervoor het meest relevant?

Kort antwoord

Er is vrij veel onderzoek naar schoolleidersopleidingen in bredere zin, maar empirisch onderzoek naar de effectiviteit ervan komt weinig voor. Uit het onderzoek naar het effect van schoolleidersopleidingen op onderwijskwaliteit dat beschikbaar is, komt soms een positieve relatie en soms geen of een zwakke positieve relatie naar voren. Wel blijkt dat opleiding en scholing van schoolleiders op verschillende manieren bijdraagt aan het functioneren van schoolleiders. Zo draagt scholing bij aan de self-efficacy van schoolleiders, de eigen overtuiging dat zij onderwijsverbeteringen kunnen realiseren.

Daarnaast besteden schoolleiders door scholing meer tijd aan onderwijskundige taken en leidt scholing tot meer kennis en vaardigheden op het gebied van onderwijskundig leiderschap en schoolverbetering.

Toelichting antwoord Inleiding

Er is de laatste jaren meer aandacht voor de professionalisering van schoolleiders. Het aanbod en de diversiteit aan opleidingstrajecten is groot (Onderwijsraad, 2018). Naast korte trajecten zijn er langdurige programma’s gericht op verschillende schoolleiders (in- service) en kandidaat schoolleiders (initiële / pre-service opleidingen) (Verbiest, 2006). Er zijn veel vormen van professionalisering. Dit gebeurt niet alleen via opleidingen en trainingen, maar ook via coaching, congresbezoek, zelfstudie et cetera (Schenke, Heemskerk, Lockhorst, & Bomhof, 2018; Van der Aa, Van den Berg, Kools, & Scheeren, 2017).

In de beantwoording van de bovenstaande vraag is gekeken naar vormen van formeel leren: opleidingen, trainingen en cursussen (Hulsbos, Evers, & Kessels, 2015). Onderzoek naar effectiviteit van professionaliseringsactiviteiten is namelijk nagenoeg uitsluitend daarop gericht (Krüger & Andersen, 2017). Onderzoek naar de effectiviteit van schoolleidersopleidingen en elementen uit deze opleidingen is er in de Nederlandse context niet. Wel is er internationale, met name uit de Verenigde Staten afkomstige literatuur, die inzicht biedt in de effectiviteit van schoolleidersopleidingen.

Bijdrage van schoolleidersopleidingen aan het functioneren van schoolleiders

Er is veel onderzoek naar de relatie tussen schoolleider en onderwijskwaliteit. De schoolleider vormt na de leraar de belangrijke factor als het gaat om de verklaring van verschillen tussen scholen in termen van leerprestaties van leerlingen (Huber, 2004; Onderwijsraad, 2018). De effecten van het functioneren van schoolleiders worden vaak onderzocht door te kijken naar de bijdrage aan onderwijskwaliteit, doorgaans gemeten aan de hand van leerprestaties van leerlingen. Dit is immers het doel waaraan de schoolleider wil bijdragen en objectief meetbaar.

Over de vraag in hoeverre schoolleidersopleidingen bijdragen aan het functioneren van schoolleiders – uitgedrukt in de mate waarin ze de leerprestaties van leerlingen verhogen – is echter veel minder onderzoeksliteratuur beschikbaar. Dit laat zich verklaren door de complexiteit: het is al ingewikkeld om onderzoek te doen naar het effect van schoolleiderschap op onderwijskwaliteit. De effecten van schoolleidersopleidingen daarop zijn nog moeilijker vast te stellen (Krüger & Andersen, 2017).

De onderzoeksliteratuur die beschikbaar is over het effect van schoolleidersopleidingen op onderwijskwaliteit geeft een gemengd beeld: in een aantal gevallen komt een positief effect naar voren en in andere gevallen geen of een zwak effect (Bowers & White, 2014). Wanneer het functioneren van schoolleiders breder wordt bezien dan de bijdrage aan leerprestaties van leerlingen, dan is meer literatuur voorhanden, hoewel voornamelijk beschrijvend van aard (Krüger & Andersen, 2017).

In hun literatuurstudie, uitgevoerd voor de VO-academie en het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO), stellen Krüger en Andersen (2017) vast dat professionalisering van schoolleiders ertoe doet, zowel voor schoolleiders als voor de schoolorganisatie. Dat dit vervolgens doorwerkt op het onderwijs en de leerling wordt in de literatuur aangenomen zonder dat daar, volgens Kruger en Andersen, duidelijk bewijs voor is. De auteurs merken op dat onderzoek naar de effecten van professionalisering nog in de kinderschoenen staat. Desondanks zijn er verschillende effecten die uit onderzoek naar voren komen:
  • Door scholing neemt de self-efficacy van schoolleiders toe: de eigen overtuiging dat zij het verschil kunnen maken in de realisatie van onderwijsverbeteringen, veranderingen in de school en gedeelde normen in het onderwijs.
  • Schoolleiders besteden door professionalisering meer tijd aan onderwijskundige taken als curriculumontwikkeling, het creëren van een professionele leeromgeving en het gebruik van data om schoolontwikkelingen te analyseren en plannen.
  • Schoolleiders verwerven meer kennis en vaardigheden op het gebied van onderwijskundig leiderschap en schoolverbetering.

Meest relevante elementen van schoolleidersopleidingen

In de literatuur en in het werkveld is overeenstemming over de competenties waar een schoolleider over dient te beschikken (Darling-Hammond, LaPointe, Meyerson, Orr, & Cohen, 2007; Onderwijsraad, 2018; Andersen & Krüger, 2012). Dat geldt ook voor de belangrijkste elementen die in schoolleidersopleidingen terug moeten komen. Er is echter beperkt onderzoek naar deze elementen van opleidingen en hun effect op het functioneren van de schoolleiders. Beschreven effecten van schoolleidersopleidingen worden in de literatuur niet altijd eenduidig verbonden aan specifieke elementen van professionalisering (Rice, 2010; Krüger & Andersen, 2017).

Een onderzoek dat zich richt op effectieve schoolleiderschapsopleidingen stelt dat deze exemplarische opleidingen zich alle richten op (Darling-Hammond, LaPointe, Meyerson, Orr, & Cohen, 2007):

  • Onderwijskundig leiderschap,
  • Organisatieontwikkeling en
  • Verandermanagement.
Daar waar de onderzoeksliteratuur wat zegt over verschillende aspecten van schoolleidersopleidingen is dit doorgaans gekoppeld aan de vorm ervan:
  • Het werken in hechte leergroepen bevordert de ontwikkeling van professionele vaardigheden en leiderschap (Krüger & Andersen, 2017).
  • De lengte van opleiding moet voldoende zijn wil een opleiding het kritisch en reflectief denken van schoolleiders stimuleren. Kortdurende trainingen blijken weinig effectief. Dit terwijl schoolleiders de voorkeur geven aan korte cursussen met specifieke thema’s boven langere opleidingen (Krüger & Andersen, 2017).
  • Intensieve, praktijkgerichte opdrachten en stages hebben effect op de kennis, houding en vaardigheden van schoolleiders. Het oplossen van problemen draagt bij aan het hogere-orde denken, een van de competenties uit de beroepsstandaard van schoolleiders in het primair onderwijs (Andersen & Krüger, 2012).
  • Het doen van praktijkgericht onderzoek als element uit de opleiding heeft effect op de leiderschapsidentiteit van schoolleiders, op hun transformationeel leiderschap en op de reflectie over het bevorderen van professioneel leren in netwerken van schoolleiders. Schoolleiders rapporteren dat het uitvoeren van praktijkonderzoek mogelijkheden schept om het onderwijs te verbeteren en dat het bijdraagt aan de professionele ontwikkeling van het team (Krüger & Andersen, 2017).
  • In het algemeen geldt dat een effectieve schoolleidersopleiding bestaat uit een coherent, op onderzoek en standaarden gebaseerd curriculum, beschikt over actieve leervormen en een duidelijke verbinding tussen theorie en praktijk zijn effectief (Darling-Hammond, LaPointe, Meyerson, Orr, & Cohen, 2007; Krüger & Andersen, 2017).
  • Voor heel ervaren schoolleiders zijn doorlopende maatwerkopleidingen, die aansluiten bij hun rol, leervragen en leerstijlen, het meest effectief. Bij hen heeft scholing een revitaliserend en motiverend doel (Krüger & Andersen, 2017).
Hoewel er onder schoolleiders zelf veel behoefte bestaat aan en waardering is voor informeel leren, is er nauwelijks onderzoek naar de effectiviteit ervan (Krüger & Andersen, 2017). Alleen informeel leren is volgens de literatuur onvoldoende voor de professionalisering van schoolleiders. Theorie en nieuwe kennis spelen daarin een kleinere rol dan bij formele opleidingen. Formeel leren in een praktische context, een mix van formeel en informeel leren, heeft de voorkeur van schoolleiders (Krüger & Andersen, 2017).

Geraadpleegde bronnen

Meer weten?

Lees het volledige rapport opgesteld als antwoord op deze vraag, inclusief geraadpleegde bronnen.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Cursus
Leidinggeven aan een professionele schoolcultuur
Leidinggeven aan een professionele schoolcultuur
Cultuurbouwer in een lerende organisatie
Medilex Onderwijs 
Webinar
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
7 valkuilen bij veranderprocessen in het onderwijs
Webinar met Machiel Karels
Wij-leren.nl Academie 
Schoolorganisatie
Schoolorganisatie en teamwork op een basisschool - leiderschap.
Arja Kerpel
Schoolleider bij veranderingen
Hoe geef je als schoolleider succesvol leiding aan veranderingen?.
Gerard Bel
Kenmerken goede schoolleider
De schoolleider doet ertoe.
Myriam Lieskamp
Leiderschapsstijlen
Leiderschap en leiderschapsstijlen
Machiel Karels
Profiel van de onderwijsleider en betrokkenheid medewerkers
Het profiel van de Nederlandse onderwijsleider en de betrokkenheid van medewerkers
Margareth de Wit
De staat van de nederlandse onderwijsleider
De staat van de Nederlandse Onderwijsleider
Margareth de Wit
De school als professionele leergemeenschap
Samen werken en leren in een professionele leergemeenschap
Myriam Lieskamp
Leidinggeven professies samenwerken
It takes a village to raise a child.
Elena Carmona van Loon
Schoolleider als regisseur
De leidinggevende in het onderwijs als regisseur: leiding geven aan leren
Robert-jan Simons
Leidinggeven autonomie
Leidinggeven vanuit angst of vanuit autonomie. Wat kun jij bijdragen?
Henk Galenkamp
Luisteren bij leiderschap
Schoolleiders en hun team: (Her)waardering luisterfunctie
Harry van de Pol
Bovenschools leiderschap
Bovenschools leiderschap in een lerende organisatie
Jan Jutten
Pedagogisch leiderschap
Luc Stevens over pedagogisch leiderschap
Machiel Karels
Regieversterkend leiderschap - inleiding
Het onderwijs wil door! Regieversterkend onderwijs
Elena Carmona van Loon
Effectief leiderschap
De zeven eigenschappen van effectief leiderschap - Stephen Covey
Arja Kerpel
Dienend leiderschap
Is dienend leiderschap te leren?
Harm Klifman


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
redactie
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Tip van Tjip 010  en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
Tip van Tjip 010 en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
redactie
Veranderen in organisaties: Klein maar fijn? Tjipcast 028
Veranderen in organisaties: Klein maar fijn? Tjipcast 028
redactie
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
redactie
Vaart maken in organisaties. Tjipcast 016
Vaart maken in organisaties. Tjipcast 016
redactie
Verwaarloosde organisaties: Tjipcast 010
Verwaarloosde organisaties: Tjipcast 010
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



authentiek leiderschap
dienend leiderschap
leiderschapsstijl
schoolleider
situationeel leiderschap

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest