Heeft het aantal herkansingsmogelijkheden voor tentamens effect op het studiegedrag en studiesucces van studenten aan lerarenopleidingen?

Geplaatst op 11 januari 2021

De mogelijkheid van herkansingen voor een tentamen leidt in het hoger onderwijs niet tot betere of slechtere studieresultaten in latere jaren. De prestaties van studenten die via herkansing een vak halen, wijken niet af van studenten die een niet-gehaald vak compenseren. Verder zijn er aanwijzingen dat studenten tamelijk rationale kosten-batenafwegingen maken voor de studietijd die ze investeren in een tentamen. Als ze kunnen herkansen, leidt dat ertoe dat ze minder studietijd investeren. Dit blijkt uit onderzoeken onder economie- en psychologiestudenten en is hoogstwaarschijnlijk ook van toepassing op studenten aan lerarenopleidingen.

In het Nederlandse hoger onderwijs kunnen studenten tentamens vaak één of meerdere keren herkansen. Dat is omdat een student pas een diploma krijgt als alle studieonderdelen met minimaal een voldoende zijn afgesloten. Meestal is het niet mogelijk om een onvoldoende te compenseren met een voldoende in een ander vak. In het hoger onderwijs bepalen instellingen zelf of en hoe vaak ze herkansingen bieden voor tentamens en examens. Dat leggen ze per opleiding vast in hun Onderwijs- en Examenregeling (OER).

Bij de meeste onderwijsinstellingen krijgen studenten per collegejaar een aantal maal de mogelijkheid om voor een vak een tentamen af te leggen. Er geldt dus niet een wettelijk verplicht minimaal aantal kansen per jaar. Wel zijn instellingen verplicht een ‘studeerbare’ opleiding aan te bieden. Dat betekent onder meer dat studenten een redelijke mogelijkheid moeten hebben om achterstanden in te kunnen lopen.

Nadelen van herkansingen

Met regelmaat is er in het hoger onderwijs debat over het nut van het aantal herkansingen. Tegenstanders stellen dat studenten herkansingen niet gebruiken waarvoor ze bedoeld zijn, zoals ziekte of een slechte dag hebben. Studenten zetten herkansingen strategisch in, bijvoorbeeld door een tentamen met een beperkte inzet te doen en hopelijk in één keer te slagen. Dan is de eerste ronde een soort training om te zien wat er verwacht wordt. Verder leggen herkansingen druk op docenten, want ze zijn arbeidsintensief. Ook lokt het uitstelgedrag uit bij studenten.

Geen effect op studiesucces

Vaak herkansen vergroot de kans dat studenten die de stof onvoldoende beheersen toch slagen voor een tentamen. Dat zou voorkomen kunnen worden door bijvoorbeeld de moeilijkheidsgraad van hertentamens te verhogen of degenen die een hertentamen doen strenger te beoordelen. Maar herkansen lijkt nauwelijks effect te hebben op studiesucces. Zo scoorden economiestudenten die met een herkansing hun eerste jaar hadden gehaald niet beter of slechter op kernvakken in het tweede jaar in vergelijking met studenten die geen herkansingen deden. Ook uit een vergelijking tussen groepen studenten die mochten herkansen en studenten die vakken mochten compenseren blijkt dat. Het aantal keren dat een student mocht herkansen heeft evenmin invloed op hun studiesucces in latere jaren.

Wel enig effect op studiegedrag

Uit een experiment onder studenten kwam naar voren dat studenten die de mogelijkheid van een herkansing hebben minder studietijd investeren in een tentamen dan studenten die het in één keer moeten halen. Vooral studenten die een rationele inslag hebben gingen berekenend te werk. Ook bleek dat als de mogelijkheid van een herkansing afhangt van een minimale score bij de eerste poging, studenten er meer tijd in wilden investeren. Al met al concluderen de onderzoekers dat studenten over het algemeen een tamelijk scherpe kosten-batenafweging lijken te maken, waarbij ze rekening houden met de mogelijkheden voor herkansing.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Sjerp van der Ploeg
Vraagsteller: docent lerarenopleiding

Vraag

Wat is het effect van het aantal herkansingsmogelijkheden voor tentamens op het studiegedrag en studiesucces binnen lerarenopleidingen?

Kort antwoord

De mogelijkheid van herkansingen voor een tentamen leiden in het hoger onderwijs niet tot betere of slechtere studieresultaten in latere jaren. De prestaties van studenten die via herkansing een vak halen, wijken niet af ten opzichte van studenten die een niet- gehaald vak compenseren. Verder zijn er aanwijzingen dat studenten tamelijk rationale kosten-baten-afwegingen maken voor de studietijd die ze investeren in een tentamen. De mogelijkheid van herkansing leidt ertoe dat de te investeren studietijd omlaag gaat. Deze onderzoeksresultaten afkomstig van economie- en psychologiestudenten zijn vermoedelijk ook van toepassing op studenten van lerarenopleidingen.

Toelichting antwoord

Herkansen in het hoger onderwijs

In het Nederlandse hoger onderwijs kunnen studenten vaak tentamens één of meerdere keren herkansen. Dat heeft ermee te maken dat een student pas een diploma krijgt als alle studieonderdelen met minimaal een voldoende zijn afgesloten. Er is niet, zoals bijvoorbeeld in het voortgezet onderwijs, de mogelijkheid om te compenseren (bijvoorbeeld een onvoldoende tegen één of meerdere voldoendes). De herkansing biedt de student een alternatieve mogelijkheid wanneer hij of zij bij de eerste keer een slechte dag had, ziek was, e.d. In het hoger onderwijs bepalen instellingen zelf of en hoe vaak ze herkansingen bieden voor tentamens en examens. Dat leggen ze per opleiding vast in hun Onderwijs- en Examenregeling (OER).

Bij de meeste onderwijsinstellingen krijgen studenten per collegejaar een aantal maal de mogelijkheid om voor een vak een tentamen af te leggen. Er geldt dus niet een wettelijk verplicht minimaal aantal kansen per jaar. Wel zijn instellingen verplicht een ‘studeerbare’ opleiding aan te bieden. Dat betekent onder meer dat studenten een redelijke mogelijkheid moeten hebben om achterstanden in te kunnen lopen.
Met regelmaat is er in het hoger onderwijs debat over het nut van (het aantal) herkansingen (vrij recent bijvoorbeeld Weg met herkansingen op universiteiten of Stop met herkansingen op universiteiten.

Een bezwaar tegen herkansingen is dat ze door studenten niet gebruikt worden waarvoor ze zijn bedoeld (terugvaloptie in geval een student ziek of serieus verhinderd was tijdens het eerste examenmoment, een slechte dag had tijdens het eerste examens o.i.d.) maar strategisch worden ingezet. Bijvoorbeeld door met beperkte inzet een aantal keer tentamen te doen en dan hopen dat het een keer lukt te slagen, de eerste examenmogelijkheid te gebruiken als training of om te kijken wat er ongeveer verwacht wordt. Als nadelen van herkansingen worden de druk op docenten genoemd (herkansingen zijn arbeidsintensief) en het uitlokken van uitstelgedrag bij studenten. Dit roept de vraag op wat we weten uit onderzoek over herkansingen, studiegedrag en studiesucces.

Herkansen en studiesucces

De mogelijkheid om tentamens één of meerdere keren te herkansen is binnen het hoger onderwijs in Europa tamelijk gebruikelijk, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de V.S. (Kooreman, 2012; Millman, 1989). Millman (1989) laat via een wiskundig model in combinatie met een aantal aannames zien dat (vaak) herkansen de kans vergroot dat studenten die de stof onvoldoende beheersen tòch slagen voor een tentamen. Dat zou voorkomen kunnen worden door bijvoorbeeld de moeilijkheidsgraad van hertentamens (iets) te verhogen of degenen die een hertentamen doen (iets) strenger te beoordelen en (Kooreman, 2012).

Deze bevindingen van Millman worden echter niet ondersteund door empirisch onderzoek. Proud (2015) onderzocht bijvoorbeeld in hoeverre economie- studenten die met behulp van een herkansing hun tweede jaar hadden gehaald beter of slechter scoorden dan studenten die het zonder hertentamen was gelukt (ruim 1000 studenten in de periode 2007-2012). Het onderzoek laat zien dat herkansers niet beter of slechter scoren op een aantal verplichte kernvakken in het tweede jaar.

Arnold (2017) deed een uitgebreid onderzoek onder enkele duizenden studenten aan de Erasmus School of Economics (onderdeel van de Erasmus Universiteit Rotterdam) over de periode 2007-2013 naar het effect op toekomstige studieresultaten van herkansingen van tentamens in het eerste bachelorjaar ten opzichte van mogelijkheden van compensatie. Het studiesucces van studenten met eenzelfde aanvangsniveau, waarbij het ene deel de mogelijkheid voor een hertentamen heeft gebruikt, is vergeleken met het andere deel dat onvoldoendes op een tentamen hebben gecompenseerd met andere cijfers.

Daaruit blijkt dat herkansen weliswaar een positief maar geen significant effect heeft op studiesucces in het tweede bachelorjaar in vergelijking met compensatie. Ook laat het onderzoek zien dat het aantal pogingen dat studenten nodig hebben om een tentamen te halen niet samenhangt met later studiesucces.

Herkansen en studiegedrag

Nijenkamp (2016) bouwt voort op Kooreman door na te gaan hoe hertentamens mogelijk effect hebben de investering in studie-uren en kans op het behalen van het betreffende vak. Daarvoor is het model van Kooreman met gegevens over investeren in studie-uren en behalen van tentamens uitgebreid en hebben de onderzoekers vervolgens twee experimenten uitgevoerd. In het eerste experiment is deelnemers (50 Nederlandse psychologiestudenten) gevraagd naar de te investeren studietijd voor een fictief tentamen dat voor een deel van de deelnemers wel de mogelijkheid voor herkansing bood en voor het andere deel niet. Daaruit bleek dat studenten die de mogelijkheid van een hertentamens kregen van plan waren om minder studietijd te investeren dan de studenten die geen mogelijkheid voor een hertentamen geboden was.

Verder bleek dat dit verschil tussen beide groter was naarmate de deelnemers hoger scoorden op een rationaliteitstoets. Met andere woorden: rationele studenten zijn meer berekenend bij de investering van hun studietijd. Uit een tweede experiment (48 psychologiestudenten) bleek vervolgens dat wanneer de mogelijkheid om deel te hemen aan het hertentamen afhankelijk wordt gesteld van een minimale score bij het eerste tentamen, de studenten meer tijd willen investeren in dat eerste tentamen. Al met al concluderen de onderzoekers dat studenten over het algemeen een tamelijk scherpe kosten-baten afweging lijken te maken, waarbij ze rekening houden met de mogelijkheden voor herkansing.

Geraadpleegde bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Opbrengst toetsen en doel van onderwijs
Toetsen maken: Dat is niet het doel van ons onderwijs!.
Dolf Janson
Leerproces evalueren
Praten over het leerproces bevordert metacognitieve vaardigheden
Annemieke Top
leerwensen en persoonlijke ontwikkeling van leerkrachten
Leerwensen formuleren en reflectie
Peter Ruit
SBL competenties BAO
De SBL competenties leerkracht primair onderwijs
redactie
Bekwaamheidseisen PO
De bekwaamheidseisen voor de leraar primair onderwijs (groepsleraar)
redactie
Feedback zichtbaar maken
Feedback om leren zichtbaar te maken
Arja Kerpel
Meester Mark -1-
Meester Mark draait door - ten onder in het onderwijs
Arja Kerpel


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



lio-stage
pabo
reflecteren

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest