Heeft droedelen tijdens het voorlezen van verhalen in groep 5 een negatief effect op de luistervaardigheid van leerlingen?

Geplaatst op 22 maart 2022

Droedelen heeft bij (jong)volwassenen een positief effect op het luisterbegrip en op het onthouden en het monitoren van informatie. Het is niet bekend wat het effect van droedelen is op de luistervaardigheid van basisschoolleerlingen. De verwachting is dat droedelen tijdens het voorlezen bij leerlingen in groep 5 eerder een positief dan een negatief effect zal hebben.

Luistervaardigheid omvat het proces van ontvangen van (non-)verbale informatie, luisterbegrip en het reageren op deze informatie. Luisterbegrip ligt het dichtst bij het doel van voorlezen. Het gaat om het vermogen om hetgeen gezegd wordt te verwerken en te integreren in een mentaal model. Er zijn verschillende soorten metingen om luisterbegrip vast te stellen. Heeft de leerling de belangrijkste informatie uit de tekst onthouden? Heeft de leerling (het doel van) de tekst begrepen? Maakt de leerling correcte gevolgtrekkingen?

Droedelen

Droedelen heeft positief effect op luisterbegrip (jong)volwassenen

Er zijn wel onderzoeken onder (jong)volwassenen verricht. Daaruit blijkt dat droedelen een positief effect heeft op luisterbegrip. Ook zijn er positieve effecten op het onthouden van informatie: droedelende studenten onthouden het belangrijkste onderwerp en relevante details beter dan studenten die enkel luisteren. Het monitoren en verwerken van informatie gaat droedelaars eveneens beter af.

‘Droedelen houdt studenten bij de les’

Een plausibele verklaring van de positieve effecten van droedelen is dat het dagdromen tegen zou gaan en studenten bij de les houdt. Bij luisterbegrip speelt het werkgeheugen een belangrijke rol in de omzetting van de klanken naar woorden en zinnen en het betekenis geven aan die woorden en zinnen. Ook het maken van gevolgtrekkingen (eveneens met behulp van kennis uit het langetermijngeheugen), het monitoren van informatie en het monitoren van begrip vinden in het werkgeheugen plaats. Tijdens dagdromen gebruikt de student de beperkte werkgeheugencapaciteit voor de eigen gedachten, in plaats van voor de verwerking van de gesproken tekst. Wanneer een vorm van droedelen dagdromen kan tegengaan, zal dit het luisterbegrip naar verwachting ten goede komen. Ook bij basisschoolleerlingen in groep 5.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Lydia Schaap (antwoordspecialist) en Martine Gijsel (kennismakelaar Kennisrotonde)

Vraagsteller: directeur basisonderwijs

Vraag

Heeft droedelen tijdens het voorlezen van verhalen in groep 5 een negatief effect op de luistervaardigheid van leerlingen?

Kort antwoord

Het is niet bekend wat het effect van droedelen is op de luistervaardigheid van basisschoolleerlingen. Er zijn wel onderzoeken met (jong)volwassenen bekend. Daaruit blijkt dat (gecontroleerd) droedelen een positief effect heeft op het luisterbegrip en op het onthouden en het monitoren van informatie. De verwachting op basis van deze onderzoeken is dat het bij leerlingen in groep 5 eerder een positief dan een negatief effect heeft.

Toelichting antwoord

Luistervaardigheid omvat het proces van ontvangen van (non)verbale informatie, luisterbegrip en het reageren op deze informatie (Bond, 2012). We richten ons in dit antwoord op luisterbegrip, omdat dat het dichtst bij het doel van voorlezen ligt. Luisterbegrip is het vermogen om hetgeen dat gezegd wordt te verwerken en te integreren in een mentaal model (Hogan et al., 2014). Luisterbegrip wordt op verschillende manieren gemeten, o.a. door na te gaan of de belangrijkste informatie uit de tekst wordt onthouden, het doel van de tekst en/of letterlijke zinnen uit de tekst worden begrepen en of er correct gevolgtrekkingen worden gemaakt (Hagen et al., 2021; Hogan et al., 2014).
Een complex samenspel van (meta)cognitieve vaardigheden bepaalt het luisterbegrip: Theory of Mind (TOM, het vermogen zich te verplaatsen in het perspectief van de ander), gevolgtrekkingen maken, begripsmonitoring (het zelf controleren of de tekst nog begrepen wordt), werkgeheugen en volgehouden aandacht (Bourdeaud’hui et al. 2020; Jiang et al. 2018; Kim, 2016; Kim & Philips, 2014).

Effecten van droedelen bij (jong)volwassenen

Tijdens het luisteren naar verhalen laten sommige leerkrachten leerlingen droedelen als zij daar behoefte aan hebben. Droedelen “is een vorm van schetsen/tekenen zonder of met duidelijk doel, door iemand wiens gedachtes elders zijn. Vaak zijn het eenvoudige tekeningen, soms groeien ze uit tot uitgebreide patronen” (Droedelen - Wikipedia). Het is niet bekend wat het effect van droedelen is op de luistervaardigheid van basisschoolleerlingen. Er zijn wel onderzoeken naar het effect van droedelen bij (jong)volwassenen bekend. Daaruit blijkt dat (gecontroleerd) droedelen een positief effect heeft op luisterbegrip en op het onthouden en monitoren van informatie. De verwachting op basis van deze onderzoeken is dat droedelen bij leerlingen in groep 5 eerder een positief dan een negatief effect heeft.

Positief effect op luisterbegrip

Een positief effect van droedelen op luisterbegrip van bachelor studenten werd gevonden door Dela Cruz en Ramos (2019). Twee groepen van 19 studenten werden vergeleken op het begrip van een zestal (opgenomen) colleges. De ene groep werd steeds gevraagd om te droedelen als zij zich verveelden tijdens het luisteren. De andere groep werd altijd verzocht enkel te luisteren. Na ieder beluisterd college werd een luisterbegripstest afgenomen. Luisterbegrip werd gemeten door te vragen naar het belangrijkste onderwerp en ondersteunende details van het college. Ook het herkennen van doel en houding van de spreker en of studenten in staat waren geweest om gevolgtrekkingen te maken werd gemeten met deze test. Op deze tests scoorden de studenten in de droedelconditie gemiddeld beter dan de studenten in de controleconditie.

Positieve effecten op onthouden en monitoren

Hoewel het onthouden van gesproken informatie geen pure indicator is van luisterbegrip, hangt het wel samen met luisterbegrip en wordt het gemeten in luisterbegripstesten (Hagen et al., 2021). Een positief effect van droedelen op het onthouden van informatie werd gevonden door Andrade (2009). Dit onderzoek is verreweg het bekendste onderzoek naar droedelen. Twintig volwassenen in een droedelconditie en twintig volwassenen in een controleconditie (luisteren) werden met elkaar vergeleken op het monitoren van informatie tijdens een luistertaak (een opgenomen telefoongesprek waarbij de proefpersonen bepaalde namen moesten noteren en andere namen moesten negeren) en op een onverwachte geheugentest over die taak achteraf.

De proefpersonen in de droedelconditie scoorden op beide taken beter dan de proefpersonen in de controleconditie. Met andere woorden, ze hielden hun aandacht beter bij de taak en onthielden meer informatie. Beide vaardigheden dragen bij aan luisterbegrip. Sundararaman (2020) vond een positief effect van droedelen op een geheugentest na een geschiedeniscollege. In dit onderzoek werd onderscheid gemaakt tussen vrij droedelen en gecontroleerd droedelen (krassen in voorgedrukte geometrische vormen). Beide manieren van droedelen leidden tot een hogere prestatie op de geheugentest bij jongvolwassenen vergeleken met de resultaten van een controlegroep (39 personen per conditie).

Ook in deze studie onthielden de proefpersonen in de droedelconditie dus meer informatie van het college dan in de controleconditie. Verschillende effecten van vrij droedelen, gecontroleerd droedelen, en aantekeningen maken op een geheugentest werden gevonden door Boggs et al. (2017). In dit experiment zaten steeds 23 of 24 proefpersonen in elke conditie. Uit hun studie bleek dat vrij droedelen minder effectief was dan gecontroleerd droedelen. Een positief effect van gecontroleerd droedelen bleek ook uit het onderzoek van Nayar en Koul (2019). In dit onderzoek behaalden Indiase studenten een betere score op een geheugentest achteraf als zij mochten droedelen (onderzoeksgroep 1) of aantekeningen maken (onderzoeksgroep 2) in plaats van enkel luisteren. In dit onderzoek zaten ongeveer 40 proefpersonen in elk van de drie onderzoeksgroepen.

Waarom en hoe beïnvloedt droedelen het luisterbegrip?

Een van de verklaringen van de positieve effecten van droedelen is dat het dagdromen tegen zou gaan en studenten juist bij de les houdt (Andrade, 2009). Dit is een plausibele verklaring: bij luisterbegrip speelt het werkgeheugen een belangrijke rol. In het werkgeheugen vindt zowel de omzetting van de klanken naar woorden en zinnen en het betekenis gegeven aan die woorden en zinnen plaats. Ook het maken van gevolgtrekkingen (ook weer met behulp van kennis uit het langetermijngeheugen), het monitoren van informatie en het monitoren van begrip vinden in het werkgeheugen plaats (zie bijv. Baddeley 2003).

Tijdens dagdromen wordt de beperkte werkgeheugencapaciteit gebruikt voor de eigen gedachten in plaats van voor de verwerking van de gesproken tekst (Smallwood et al. 2007). Dagdromen lijkt het encoderen van informatie, het maken van gevolgtrekkingen en het bouwen van een mentaal model van het gesprokene tegen te gaan (Smallwood et al. 2007). Deze verklaring wordt ondersteund door het onderzoek van Sundararaman (2020). In dit onderzoek werd niet alleen een positief geheugeneffect van droedelen gevonden, maar tevens rapporteerden de studenten achteraf minder dagdromen in de twee droedelcondities dan in de controleconditie. Wanneer dagdromen kan worden tegengegaan door (gestructureerd) droedelen, zal dit het luisterbegrip naar verwachting ten goede komen.

Geraadpleegde bronnen

Andrade, J. (2009). What does doodling do? Applied Cognitive Psychology, 24(1), 100–106. https://doi.org/10.1002/acp.1561
Baddeley, A. (2003). Working memory and language: An overview. Journal of Communication Disorders, 36(3), 189-208. https://doi-org.proxy.library.uu.nl/10.1016/S0021-9924(03)00019-4
Boggs, J. B., Cohen, J. L., & Marchand, G. C. (2017). The effects of doodling on recall ability. Psychological Thought, 10(1), 206-216. http://dx.doi.org/10.5964/psyct.v10i1.217
Bond, Ch. D. (2012). An overview of best practices to teach listening skills. International Journal of Listening, 26(2), 61-63. https://doi-org.proxy.library.uu.nl/10.1080/10904018.2012.677660
Bourdeaud’hui, H., Aesaert, K., & Van Braak, J. (2020). Identifying student-and class-level correlates of sixth-grade students’ listening comprehension. L1-Educational Studies in Language and Literature, 20, 1-38. https://doi.org/10.17239/L1ESLL-2020.20.01.04
Dela Cruz, J. E. & Ramoz, L. Q. (2019). Analysis of doodles and listening comprehension of college students. ASEAN Multidisciplinary Research Journal, 2(1), s.2019 verkregen op 11 november 2021 van https://paressu.org/online/index.php/aseanmrj/article/view/240
Hagen, A. M., Knoph, R., Hjetland, H. N., Rogde, K., Lawrende, J. F., Lervag, A., & Melby-Lervag, M. (2021). Measuring listening comprehension and predicting language development in at-risk preschoolers. Scandinavian Journal of Educational Research, ahead of print, 1-15. https://doi-org.proxy.library.uu.nl/10.1080/00313831.2021.1939136
Hogan, T. P., Adlof, S. M., & Alonzo, C. N. (2014). On the importance of listening comprehension. International Journal of Speech-Language Pathology, 16(3), 199-207. https://doi-org.proxy.library.uu.nl/10.3109/17549507.2014.904441
Jiang, H., Farquharson, K., & Language and Reading Research Consortium (2018). Are working memory and behavioral attention equally important for both reading and listening comprehension? A developmental comparison. Reading and Writing, 31, 1449–1477. https://doi-org.proxy.library.uu.nl/10.1007/s11145-018-9840-y
Kim, Y-S, G (2016). Direct and mediated effects of language and cognitive skills on comprehension of oral narrative texts (listening comprehension) for children. Journal of Experimental Child Psychology, 141, 101-120. https://doi-org.proxy.library.uu.nl/10.1016/j.jecp.2015.08.003
Kim, Y-S & Philips, B. (2014). Cognitive correlates of listening comprehension. Reading Research Quarterly, 49(3), 269-281. https://doi.org/10.1002/rrq.74
Nayar, B & Koul, S. (2019). The journey from recall to knowledge: A study of two factors – structured doodling and note-taking on students’ recall ability. International Journal of Educational Management, 34(1), 127-138. https://doi.org/10.1108/IJEM
Smallwood, J., Fishman, D.J. & Schooler, J.W. (2007). Counting the cost of an absent mind: Mind wandering as an underrecognized influence on educational performance. Psychonomic Bulletin & Review 14, 230–236 (2007). https://doi-org.proxy.library.uu.nl/10.3758/BF03194057
Sundararaman, D. (2020). Doodle away: Exploring the effects of doodling on recall ability of high school students. International Journal of Psychological Studies, 12(2), 31-44. DOI: https://doi.org/10.5539/ijps.v12n2p31
Kennisrotonde (2019) Heeft instructie en begeleiding t.a.v. begrijpend luisteren in groep 1 en 2 een positief effect op begrijpend lezen in groep 4?