Brede school
Job van Velsen
Adviseur en projectleider bij Etuconsult
Geraadpleegd op 04-10-2024,
van https://wij-leren.nl/brede-school.php
Breed, breder, breedst
De brede school is een bijzonder fenomeen. Enerzijds is er verschil in verschijningsvormen van de brede school (de Vensterschool, het Speelleercentrum, het Centrum voor Educatie en Ontmoeting, de Sterrenschool, enzovoort), anderzijds is er een groot aantal overeenkomsten tussen brede scholen.
Is een brede school nou wezenlijk anders dan een Educatief centrum, MFA of Speelleercentrum? In ieder geval in benaming, want uit dat laatste concept is het woord school verdwenen. Maar weet u wat het woord school in oorsprong betekent? Studie, vrije tijd en liefhebberij. Ik pleit daarom voor een hedendaagse invulling van het woord school: het is aan ons om dat begrip te transformeren naar deze tijd, een uitdaging waarbij de brede school de grote katalysator kan zijn.
Opmars en discussie
De brede school lijkt een ontwikkeling met twee kanten te zijn. Zowel landelijk, vaak tijdens bestuurlijke overlegmomenten, als bij gemeenten horen we aan de ene kant nogal eens discussie over de invulling ervan. Er is, gelukkig wel minder dan voorheen, een worsteling, een aarzeling over wat die brede school precies is. En waartoe deze allemaal zal leiden.
Gebouwen
Naast die soms moeizame discussie over de invulling van een brede school zijn er de cijfers: de brede school is aan een niet te stuiten opmars bezig. Het lijkt het erop dat alle nieuwe schoolgebouwen worden neergezet als brede school. Er komen dus feitelijk steeds meer brede scholen (gebouwen), maar over de precieze invulling van de brede school is men het niet altijd eens.
Wat mij betreft staan bij die invulling inhoudelijk ontwikkeling en vernieuwing van het onderwijs centraal. Onder de verschijningsvormen van een brede school springen er twee uit die nadrukkelijk hierop zijn gericht: het Integraal Kindcentrum en het Etutorium, dat in 2004 aan de basis stond voor Het Meesterwerk, een van de eerste integrale brede scholen die toen al het hele jaar open was en waar ook getracht wordt het binnen- en buitenschools leren te verbinden.
Steeds meer schoolbesturen werken vanuit deze integrale visie aan de transformatie van traditionele school naar inhoudelijk brede school of integraal kindcentrum. Dat is een ontwikkeling die ik van harte toejuich en waarvan ik hoop dat die verder doorzet. Een brede school is een plek waar binnen en buitenschools leren naadloos met elkaar verbonden zijn en waar studie, vrije tijd en liefhebberij centraal staan.
Overeenkomsten
Je zou kunnen zeggen dat er inmiddels sprake is van een brede familie. En net als in een familie heb je diversiteit, kleuren, smaken en verscheidenheid. Bijvoorbeeld op het gebied van partners of locaties. In mijn ogen zijn al die verschillende modellen verschijningsvormen van hoe er over een brede school wordt gedacht en hebben zij een aantal zaken gemeen die ik ‘de bredeschoolgedachte’ zou willen noemen.
Top tien kenmerken van brede scholen
Ik heb een top tien, in willekeurige volgorde, samengesteld van overeenkomsten en kenmerken van die verschillende brede scholen. Je kunt ze zien als pijlers van de brede school, elementen die bij kunnen dragen aan een langdurige en kleurrijke bloei.
Samenwerking vanuit een pedagogische visie en aanpak
Binnen een brede school wordt door meerdere partijen samengewerkt. Je ziet dat in alle brede scholen. Soms alleen na schooltijd, soms van vroeg tot laat. Met één of met zo veel mogelijk partners of bondgenoten. Soms is het een zoektocht hoe je een dergelijke samenwerking invult, de kinderopvang en onderwijssector verschillen bijvoorbeeld in cultuur. Maar ook in ontstaansgeschiedenis en verantwoordelijkheden.
Door uitwisseling over elkaars werkzaamheden ontstaat begrip. En vanuit begrip ontstaat nieuwsgierigheid naar elkaars werk en bouw je aan een relatie. En dat is weer een belangrijk fundament onder echte samenwerking: collaboration, zoals ze dat in de Verenigde Staten noemen, of in mijn eigen woorden: echte samenwerking maakt dat 1+1 ineens 3 is.
Bijeenbrengen van binnen- en buitenschools leren
‘We doen het voor de kinderen’ is een veelgehoorde slogan. Steevast vraag ik wat kinderen merken van samenwerking en aanpak binnen een brede school. Kunnen ze na school aan een activiteitenaanbod meedoen, en blijft het daarbij? Of ontstaat er, doordat de brede school een vindplaats kan zijn van allerlei initiatieven, een versmelting van binnen- en buitenschools leren? Is er ruimte voor talenten, is er een breed aanbod?
Vult de vogeltjesclub bijvoorbeeld de biologieles in, of zorgt het chemieconcern voor een jaarlijkse workshop voor groep 8 over laboratoriumonderzoek? En verzorgen buurtbewoners een beroepenmarkt voor de kinderen waardoor zij van enthousiaste professionals ervaren wat er in de wereld te koop is? Op die manier lopen binnen- en buitenschools leren naadloos in elkaar over.
Betrokkenheid van ouders bij het onderwijs
Ook de overheid vindt dat ouders meer betrokken moeten worden. Er zijn al veel mooie voorbeelden van ouderbetrokkenheid: ik heb gezien dat ouders met diverse culturele achtergronden samen aan het werkwaren met verteltassen voor peuters van zowel de kinderopvang als de peuterspeelzaal als voor de kleuters van groep 1 en 2.
Ook ouders op een brede school voor voortgezet onderwijs worden betrokken ter voorkoming van schooluitval. Helaas worden ouders vaak nog alleen ingezet voor de boodschappen of de versieravond en is er op dit gebied nog een wereld te winnen. Hier ligt een kans voor het onderwijs om te leren van de kinderopvang, die vaak ondernemend, pedagogisch en klantgericht is ingesteld. Grijp die kans en benut de ervaring, kennis en mogelijkheden van ouders in de brede school.
Attitude van professionals
Iedereen kan morgen een brede school beginnen, je hoeft daarvoor niet te wachten op een gebouw of op een organisatiemodel – hoe gek dat ook klinkt. Het fundament van een brede school is de nieuwe professional: coöperatief, creatief, enthousiast, ondernemend en als spil in de groep. Bereid ook om over de schotten van elkaars organisatie te kijken. Ik vind het van groot belang dat de opleidingen deze ontwikkeling oppakken. Die nieuwe professionals − en ze komen eraan − zijn in staat de wereld binnen te halen en tegemoet te treden, in heel veel opzichten.
Activiteiten
Eigenlijk zijn activiteiten een van de basiselementen van de brede school. In Tilburg, Groningen, Amsterdam, enzovoort: overal heeft de brede school een uitgebreid activiteitenaanbod. In sommige steden is dat nog heel erg gericht op achterstandswijken of specifieke doelgroepen, maar steeds vaker wordt een breed naschools aanbod verzorgd voor alle kinderen en borrelt het woord talent op.
In mijn ogen is het belangrijk dat er een afwisselend, uitdagend en vooral op de kinderen en de specifieke locatie afgestemd aanbod ontstaat, met betrokkenheid van specialisten en enthousiastelingen die kunnen inspireren. Onder en na schooltijd leren wordt dan weer een feest. En belangrijk om te weten: organisaties als Cultuurnetwerk Nederland, Platform Wetenschap en Techniek, Platform Sport en Bewegen en Stichting Natuur- en Milieueducatie hebben zowel kennis als mogelijkheden ondersteuning te bieden bij de opzet van activiteiten.
Het gebouw
‘Het fallussymbool van een gemeente’ is een wel heel oneerbiedige beschrijving van een bredeschoolgebouw. Daarmee wordt gedoeld op de grote, opvallende gebouwen die helaas niet altijd vanuit visie zijn vormgegeven. Gelukkig zijn er meer en meer juweeltjes:
passend in de omgeving, functioneel van binnen en mogelijkheden biedend voor kinderen van nul tot twaalf jaar.
Landelijk, onder meer met het Netwerkbureau Kinderopvang en het Service Centrum Scholenbouw, werkt het Landelijk Steunpunt Brede Scholen met belangrijke organisaties op huisvestingsgebied samen om te komen tot één agenda en één stip op de horizon op het gebied van huisvesting. Want wat er nodig is, zijn functionaliteit en ruimte. Ruimte voor kinderen, voor professionals en ouders en buurtbewoners. Ruimte voor de vijf o’s : onderwijs, opvang, opvoeding, ontmoeting en ontwikkeling.
Gebouwen zijn belangrijk, maar er zijn ook fantastische brede scholen die vanuit diverse locaties heel inhoudelijk en constructief samenwerken. Een goed gebouw is dus niet per definitie een garantie voor succes.
De buurt
Elke brede school heeft in zijn visie de relatie met de buurt beschreven. In Almere leidde dat al enkele malen tot participatie van buurtbewoners bij activiteiten. Verschillende culturen uit de wijk gaan koken, de buurt wordt op school uitgenodigd, ouders raken in gesprek, ook met de school, de drempel wordt lager, relaties worden gelegd want tijdens het eten, universeel, praat het makkelijker dan in een klas en het gesprek komt uiteindelijk op de kinderen, opvoeden, enzovoort.
De cirkel is rond als ouders en buren elkaar aan leren spreken, helpen of simpelweg gedag zeggen. Dat kan ook hier alleen vanuit vertrouwen en herkenning. De brede school fungeert als maatschappelijk hart van de wijk.
Leiderschap
Wie is nou eigenlijk de kapitein van de brede school? Steeds vaker ontstaat vanuit praktische overwegingen de behoefte om één kapitein aan te wijzen, iemand die mandaat heeft, inspireert, verbindt en stimuleert tot hechte samenwerking. Het is inmiddels op diverse scholen aangetoond dat een inspirerende leider van zeer grote invloed is op het succes van een brede school. Dit schooljaar is dan ook de eerste post-hbo-opleiding Brede Schoolleider gestart.
Meten en weten
Op dit moment vindt in opdracht van het Ministerie van OCW een meting plaats naar de effecten van de brede school. In meerdere steden, waaronder Groningen, zijn aan de brede school gerelateerde lectoraten betrokken bij de ontwikkeling van programma’s in of rond de brede scholen. In het Amerikaanse Philadelphia is in de managementteams van communityschools standaard iemand van de universiteit betrokken bij de ontwikkeling en uitvoering van het curriculum.
Betrokkenheid van de wetenschap zien we dus wel, vooral waar lectoraten actief zijn, maar verdient meer aandacht om de kwaliteit en het rendement van de programma’s, van professionals en van de organisatie te vergroten. Zo is uit onderzoek bekend welke fricties er kunnen ontstaan in de samenwerking tussen professionals van verschillende instellingen op het gebied van onderwijs, opvang en zorg en hoe hier in de praktijk op ingespeeld kan worden.
Zorg op maat
Een CJG zou een vaste partner moeten zijn van de brede school. Punt uit. Passend onderwijs, zorg op maat, speciale leerlingzorg voor kinderen van 0 tot 12 jaar, opvoedingsondersteuning, preventieve programma’s en voorlichting, voor ouders en kinderen: het lijkt logisch maar de praktijk is weerbarstiger dan je denkt. Gelukkig ontstaan er duurzame samenwerkingsverbanden tussen brede scholen en CJG’s, en steeds vaker haken CJG’s ook fysiek aan bij de brede school.
Het gaat in deze top tien vooral over inhoud, over mensen, over samenwerking. Dat is wel een kentering ten opzicht van de uitvoerige discussies over beheer en exploitatie van brede scholen die de voorgaande jaren het fenomeen brede school soms vertroebelde. Beheer en exploitatie zijn belangrijk en moeten goed geregeld worden, maar dát wiel is onderhand wel uitgevonden.
Laten wij ons vooral bezighouden met de praktijk. De grote charme van de brede school is immers dat gezocht wordt naar een praktische, lokaal te realiseren aanpak. Zoek en versterkt u daarbij de kansen die de brede school in haar omgeving te bieden heeft. Benut uw eigen talent. Dan wordt breed vanzelf breder, of zelfs breedst!
Samenvatting
Dit artikel bespreekt de brede school als een fenomeen met verschillende verschijningsvormen, zoals de Vensterschool, het Speelleercentrum, en het Centrum voor Educatie en Ontmoeting. Het benadrukt de overeenkomsten tussen brede scholen en gaat in op de discussies rondom de invulling ervan, zowel op landelijk niveau als bij gemeenten. De auteur pleit voor een hedendaagse invulling van het begrip 'school' en ziet de brede school als een katalysator voor deze transformatie.
Het artikel merkt op dat brede scholen in aantal toenemen, maar dat er nog discussie is over hun precieze invulling. De auteur benadrukt het belang van inhoudelijke ontwikkeling en vernieuwing van het onderwijs binnen brede scholen. Er wordt verder ingegaan op twee specifieke verschijningsvormen, het Integraal Kindcentrum en het Etutorium, die gericht zijn op het verbinden van binnen- en buitenschools leren.
De overeenkomsten en kenmerken van brede scholen worden samengevat in een top tien, waaronder samenwerking vanuit een pedagogische visie, het bijeenbrengen van binnen- en buitenschools leren, betrokkenheid van ouders, een positieve attitude van professionals, gevarieerde activiteiten, het gebouw, de relatie met de buurt, leiderschap, meten en weten, en zorg op maat.
Het artikel benadrukt de diversiteit en gemeenschappelijke gedachte achter verschillende modellen van brede scholen, waarbij samenwerking en inhoudelijke ontwikkeling centraal staan. Het pleit voor een praktijkgerichte aanpak en het benutten van kansen die de brede school biedt voor lokale initiatieven en samenwerking.