Opgroeien terwijl de wereld in brand staat - Hoe jongeren de weg naar een duurzame toekomst versnellen

Yvonne van Sark

Adviseur, partner en auteur bij YvonnevanSark

Geplaatst op 3 maart 2022

>> Opgroeien terwijl de wereld in brand staat - duurzame toekomst direct bestellen.

De afgelopen decennia ging de groei in welvaart en in wereldbevolking stelselmatig ten koste van onze planeet. Terwijl allerlei emissies en het beslag op hulpbronnen en grondgebruik exponentieel stegen, denderde het aantal planten- en dierensoorten achteruit. We verbruiken meer, veel meer, dan we nodig hebben. Dit alles heeft geleid tot klimaatverandering en een diepe ecologische crisis. En er is geen plan(eet) B.

Mijn boek duikt dieper in de vraag hoe het is voor jongeren om volwassen te worden in deze tijd. Op de leeftijd dat je de kinderboeken hebt verruild voor het Jeugdjournaal, en daarna het Jeugdjournaal voor Netflix en social media. Je hebt je leven grotendeels nog voor je. Je bent de wereld, en jouw plek in die wereld, aan het verkennen. Om dan te ontdekken dat er wetenschappelijke consensus is over het feit dat de aarde opwarmt in zo’n tempo dat grote delen van de planeet binnen enkele decennia onleefbaar dreigen te worden. En dat vele wilde dieren die in je kinderboeken vrolijk voorbijkwamen, bedreigd zijn met uitsterving; en met hen het hele delicate ecosysteem waarmee ze verbonden zijn. De opgaven zijn ongekend, de voorspellingen somber.

De Amerikaanse schrijver Jonathan Franzen schreef in een essay voor de New Yorker dat iedereen jonger dan 60 jaar een goede kans maakt getuige te zijn van een radicale destabilisering van het leven op aarde: massale misoogsten, bosbranden, overstromingen, droogte, imploderende economieën. En als je onder de 30 bent, zo zegt Franzen, ga je dat gegarandéérd meemaken.[i] Voor de goede orde: de rampspoed die Franzen beschrijft, vindt al plaats. Voor wie het wil horen en zien zijn er dagelijks bewijzen van klimaatverandering en verdwijnende planten- en dierensoorten. Vaak ver-van-ons-bed – bosbranden in Australië, smeltende ijskappen op de Noord- en Zuidpool, misoogsten in Afrika – maar geregeld ook dichterbij.

Het zijn juist die kleine geleidelijke veranderingen in ons ecosysteem die zo lastig waarneembaar zijn. Dat er steeds minder bijen en andere insecten rondvliegen. Dat het vaker en heftiger, maar ook onregelmatiger regent. We verliezen gaandeweg vele intieme details, die voorgaande generaties vanzelfsprekend vonden en die dat op een dag voor de jongste generatie niet meer zijn. De sensatie van een sneeuwvlok die smelt op je tong, het drukke gekwetter van vogels in de lente.

‘Onze generatie is meer bewust. We hebben social media, kunnen snel dingen delen. Er is veel inspiratie en toegang tot voorbeelden en rolmodellen. Maar onze samenleving is ook heel individualistisch. Ik merk dat het vooral aanstekelijk is om anderen te ontmoeten die gepassioneerd zijn. We moeten het echt samen doen.’ Iona (23)

Onbehagen

Mij fascineert het hoe je leeftijd je kijk op de toekomst, en jouw rol daarin, beïnvloedt. Ik ontwaar in de duurzaamheidsdiscussie een toenemende groep goed geïnformeerde jongeren die besluit niet bij de pakken neer te zitten, maar zich afvraagt: Wat kan ik doen om het tij te helpen keren? De 74-jarige hoogleraar milieukunde Klaas van Egmond zei in een interview: ‘Ja, ik hoop heel oud te worden, alleen al om te zien hoe het verder gaat. We zijn bijna bij de ontknoping van een geweldig spannend boek, ik wil dolgraag weten hoe het afloopt.’[ii] Deze quote legde ik in interviews aan jongeren voor, de generatie die het boek nog maar net geopend heeft, die als het ware bij de inleiding is. De 17-jarige Inez, betrokken bij de eerste grote klimaatstaking in Nederland, reageerde met: ‘Ik wil niet alleen weten hoe het verder gaat, ik wil dolgraag sturen, kunnen veranderen. Nu kan het nog. We kunnen goede investeringen doen, bedrijven stimuleren, mensen bewuster maken.’

Inez maakt onderdeel uit van de jongerenbeweging die Greta Thunberg ontketende. Vrijdag 20 augustus 2018 streek Greta voor het eerst met haar zelfbeschilderde protestbord met de tekst ‘Skolstrejk för Klimatet’ neer voor het Zweedse parlementsgebouw. 15 maart 2019, amper zeven maanden later, gingen 1,6 miljoen jongeren in 2.000 steden in 125 landen niet naar school – een krachtig symbool van ongehoorzaamheid – maar de straat op om hun woede te uiten over het gebrek aan actie tegen klimaatverandering. Deze snelle groei van de beweging zegt iets over ons tijdperk, waarin nieuws zich snel verspreidt. Maar het zegt vooral iets over de mate van onbehagen die veel jongeren voelen. Het enige dat ontbrak was een manier om die emotie op een krachtige manier te uiten.

Jonge koplopers

Met Greta kreeg de jongste generatie een stem in het klimaatdebat. Veel volwassenen vinden hun bevlogenheid hoopgevend. En hoewel jongeren dat zelf niet zo ervaren, moeten we – en dat is de hoopvolle boodschap – de kracht van die stem niet onderschatten. Juist jongeren kunnen een unieke rol spelen als aanjager.

Maatschappelijke omwentelingen komen immers altijd tot stand vanuit een kleine groep, vaak jonge, mensen die iets willen veranderen. Omdat ze niets te verliezen hebben. En omdat ze nog een hele toekomst voor zich hebben. Omdat ze graag ergens tegenaan schoppen, niet gehinderd door status quo. En bovendien omdat oudere generaties graag naar jongeren kijken voor inspiratie.

Daarbij is de wil dat de jeugd een goede toekomst tegemoet gaat een oerkracht die elke ouder en grootouder drijft, of die ouder nu in de Himalaya woont of hier in Nederland. Of, in minder hoogdravende woorden van de 15-jarige klimaatactivist Rosa Anders: ‘Als oudere kan je niet tegen een kind zeggen: ik heb schijt aan jouw toekomst.’[iii]

Unieke bijdrage

Jongeren kunnen maatschappelijk een unieke bijdrage leveren aan de transitie naar een duurzame samenleving. Zodra ze zich bewuster worden van de grotere machtsstructuren in de maatschappij die een rol spelen bij transities, van het spel en de spelregels, krijgen ze ook scherper voor ogen waar en hoe zij zelf het beste kunnen bijdragen, op een manier die bij hen past. Want er zijn vele manieren, en elke bijdrage telt. Daartoe moeten we jongeren empoweren. Het woord zegt het al, dat we hen bewust maken van het feit dat ze over macht of invloed beschikken en dat ze die invloed leren aanwenden om individuen en systemen in beweging te krijgen in richtingen die ze willen. Omdat systemen niet constant zijn, maar constant in verandering.

Vanuit gedachten ‘Als ik het niet doe, wie dan wel?’, ‘Hoe maak ik de wereld een beetje mooier?’ of ‘Waar kan ik de meeste impact maken?’, komen in Nederland steeds meer jongeren in actie voor een duurzamere, rechtvaardiger wereld. Een aantal van deze jonge koplopers krijgt in mijn boek het woord. Over de rol die ze oppakken als activist, als duurzame ondernemer, als student of influencer. Jonge mensen die zich in een duurzame toekomst verdiepen, die goed nadenken over hun rol, en daar hun gedrag op aanpassen.

Ze vertellen over hun acties, en gevolgen voor hun eigen levensstijl. Ze delen toekomstbeelden, van de meest positieve droom tot de ergste nachtmerrie. En ze reflecteren op de rol die jongeren kunnen spelen in de verduurzaming.

Opbouw van het boek

Mijn boek bestaat uit drie delen. Deel I beschrijft hoe we tot de huidige klimaat- en ecologische crisis gekomen zijn. We bekijken duurzaamheid vanuit een generatieblik en zien hoe de ecologische footprint de afgelopen eeuw toenam. Vervolgens beschrijf ik hoe Greta Thunberg vanuit het niets een jongerenbeweging startte. Daarop volgt een beschrijving van transities: hoe verlopen maatschappelijke veranderprocessen? En welke rol spelen jongeren in dat maatschappelijk spel?

In deel II komt de jongerenbeweging aan bod: in vier hoofdstukken beschrijf ik verschillende rollen van waaruit jongeren impact maken op de wereld: als consument, als burger, als activist en als (toekomstig) werknemer. Jongeren die hun verantwoordelijkheid nemen, soms terwijl ze nog op de middelbare school zitten.

Maar het moge duidelijk zijn: jongeren gaan het niet alleen oplossen. Dat zeggen ze zelf ook. Als we niet naar ze luisteren, eindigt hun bevlogenheid in cynisme, smoren we hun energie nog voor deze echt ontketend is. En verkleinen we de kans op een leefbare planeet in de toekomst. Deel III eindigt dan ook met de vraag hoe volwassenen – ouders, docenten, managers – jongeren in hun duurzame missie kunnen ondersteunen. Om samen een veilige toekomst te creëren voor jongeren, en alle toekomstige generaties die na hen komen.

In dit boek vind je:

Inspirerende interviews en quotes van jonge voorlopers.
Begrijpelijke informatie over klimaatverandering door een generatiebril en de opkomst van de Zweedse klimaatspijbelaar Greta Thunberg.
Suggesties hoe met jongeren te praten over een duurzame toekomst en hen hier oprecht bij te betrekken.