Halen leerlingen op categoriale gymnasia hogere cijfers dan leerlingen op een gymnasiumafdeling van een scholengemeenschap?

Geplaatst op 7 juli 2020

De prestaties van leerlingen op categoriale gymnasia verschillen niet veel van die van vwo-leerlingen op scholengemeenschappen, zo blijkt uit een recente analyse. De gymnasiasten doen het over de hele linie zowel op het schoolexamen (SE) als op het centraal eindexamen (CE) een fractie beter. Het verschil tussen de SE- en CE-cijfers is ook ietsje kleiner op de categoriale gymnasia.

Het vwo bestaat uit het atheneum en gymnasium. Kenmerkend voor het gymnasium is dat de leerlingen Latijn en Grieks volgen en in tenminste één van deze talen examen doen. Naast categoriale (zelfstandige) gymnasia zijn er scholengemeenschappen met een gymnasiumafdeling. In enkele onderzoeken zijn de resultaten van categoriale gymnasia vergeleken met vwo-afdelingen (gymnasium én atheneum), in andere onderzoeken met alleen de gymnasiumafdelingen (zonder atheneum).

Verschil tussen examencijfers van categoriale gymnasia en vwo-afdelingen wordt kleiner

Vanaf eind jaren ’90 van de vorige eeuw publiceerde het dagblad Trouw jaarlijks de resultaten van scholen voor voortgezet onderwijs. Daaruit bleek onder meer dat categoriale gymnasia iets beter presteerden dan vwo-afdelingen van scholengemeenschappen. Het slagingspercentage van categoriale gymnasia lag gemiddeld vijf procent hoger en het gemiddeld eindexamencijfer was 0,4 punten hoger.

Uit verschillende onderzoeken en een analyse van de examenresultaten van het schooljaar 2016-2017 blijkt dat er inmiddels geen grote verschillen meer zijn tussen de resultaten van zelfstandige gymnasia en vwo-afdelingen van scholengemeenschappen. Ook de examencijfers van 2017 laten zien dat de verschillen tussen leerlingen op een categoriaal gymnasium en vwo-leerlingen op een scholengemeenschap (zowel atheneum als gymnasiumleerlingen) klein zijn. Leerlingen op categoriale gymnasia scoren iets hoger dan vwo-leerlingen. Het gemiddelde SE-cijfer is 6,9 voor de gymnasia en 6,7 voor de scholengemeenschappen. Het gemiddelde CE-cijfer is 6,7 voor de gymnasia en 6,5 voor de vwo’ers.

Op succesvolle gymnasia zijn klassieke talen identiteitsbepalend en verankerd

Bij een vergelijking tussen categoriale gymnasia en gymnasia-afdelingen is het vak Latijn onder de loep genomen. Uit dit onderzoek bleek dat in de periode 2005-2010 het ene jaar de categoriale gymnasia beter scoorden op het CE voor Latijn en in het andere jaar de scholengemeenschappen.

Er is niet één oorzaak aan te wijzen waarom de ene school hoger scoort dan de andere op de klassieke talen. De crux ligt volgens onderzoekers in de consistente samenhang tussen een aantal factoren: op relatief hoog scorende categoriale gymnasia zijn de klassieke talen ingebed in een groter geheel en bestaat op alle niveaus samenhang tussen visie en praktijk. Deze scholen zien klassieke talen als identiteitsbepalend, als een essentieel element van hun school. Dat geldt ook voor de gymnasiale afdelingen op scholengemeenschappen.

Verankering in de school, bijvoorbeeld door een herkenbare, eigen fysieke plek in de school en steun van collega-docenten en schoolleiders, blijkt van belang voor goed scorende gymnasiumafdelingen.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Anne Luc van der Vegt (Kennismakelaar Kennisrotonde) en Hilde Bekkers (antwoordspecialist)

Vraagsteller: hoofd leerlingzaken school voortgezet onderwijs

Vragen

Is binnen het vwo het schooltype (scholengemeenschap of categoriaal gymnasium) van invloed op de examenresultaten? Geldt deze invloed voor

de resultaten van het schoolexamen (SE)
de resultaten van het centraal examen (CE)
het verschil tussen de resultaten van SE en CE?

Kort antwoord

Recent onderzoek wijst uit dat er slechts kleine verschillen zijn tussen de examenresultaten van categoriale gymnasia en van gymnasium- of vwo-afdelingen binnen scholengemeenschappen. Dit blijkt uit onderzoek naar de examenresultaten voor Latijn en uit analyses van de examencijfers (alle vakken) van 2017 (SE en CE). Op categoriale gymnasia liggen de SE- en CE-cijfers iets hoger en is het verschil tussen CE en SE iets kleiner dan op vwo-afdelingen van scholengemeenschappen. In eerder onderzoek (eind twintigste eeuw) werden grotere verschillen aangetroffen tussen categoriale gymnasia en vwo-afdelingen.

Toelichting antwoord

In dit antwoord baseren we ons op twee typen bronnen. In de eerste plaats gaat het om gepubliceerde onderzoeken naar de resultaten van gymnasia en scholengemeenschappen met vwo. Aanvullend hebben we een beknopte analyse gemaakt van examencijfers die door de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) worden gepubliceerd. Deze analyse maakt duidelijk in hoeverre er in schooljaar 2016/2017 verschillen zijn tussen categoriale gymnasia en gymnasium-afdelingen op scholengemeenschappen.

Het gymnasium: één schooltype, verschillende varianten

Binnen het vwo maken we onderscheid tussen atheneum en gymnasium. Kenmerkend voor het gymnasium is dat de leerlingen Latijn en Grieks volgen en in tenminste één van deze talen examen afleggen. Binnen die definitie is er van alles mogelijk. Ten eerste kunnen we onderscheid maken tussen categoriale (zelfstandige) gymnasia en scholengemeenschappen met een gymnasiumafdeling.

Binnen deze twee hoofdvarianten zijn er grote verschillen tussen scholen in omvang. Het aantal leerlingen van categoriale gymnasia varieert van 400 tot 1300. Er is geen systematisch overzicht van gymnasium afdelingen en hun kenmerken, waardoor we weinig inzicht hebben in de mate van verscheidenheid (Waslander e.a., 2011).

Onderzoek naar verschillen tussen categoriale gymnasia en gymnasium- of vwo- afdelingen op scholengemeenschappen

In enkele onderzoeken zijn de resultaten van categoriale gymnasia vergeleken met vwo-afdelingen (gymnasium én atheneum), in andere onderzoeken met alleen de gymnasium-afdelingen (zonder atheneum).
Eind twintigste eeuw publiceerde het dagblad Trouw (Agerbeek, 1998) jaarlijks de resultaten van scholen voor voortgezet onderwijs, op basis van analyses van prof. Dr. Jaap Dronkers. Daaruit bleek onder meer dat categoriale gymnasia iets beter presteerden dan vwo-afdelingen (gymnasium en atheneum) van scholengemeenschappen. Het slagingspercentage van categoriale gymnasia lag gemiddeld vijf procent hoger dan op vwo-afdelingen en het gemiddeld eindexamencijfer is 0,4 punten hoger.

In onderzoeken waarin is gekeken naar het verschil tussen examenresultaten bij categoriale gymnasia en gymnasiumafdelingen (dus zonder atheneum) vinden we geen verschil tussen de twee typen gymnasia. Eén van de weinige voorbeelden is een onderzoek naar aanleiding van tegenvallende resultaten op het centraal examen (CE) Latijn, van de Verkenningscommissie Klassieke Talen (2010). In dit onderzoek wordt geconcludeerd dat de tegenvallende examenresultaten op Latijn niet kunnen worden toegeschreven aan één van beide varianten (categoriale gymnasia dan wel gymnasiale afdelingen binnen scholengemeenschappen).

Over de periode 2005-2010 was er weinig verschil tussen beide varianten op het CE Latijn: het ene jaar scoren categoriale gymnasia beter, in het andere jaar de scholengemeenschappen.

Om vast te stellen welke oorzaken de tegenvallende resultaten voor Latijn wél kunnen verklaren zijn twee samenhangende onderzoeken uitgevoerd, één naar categoriale gymnasia (Waslander e.a., 2009) en één naar gymnasiumafdelingen (Waslander e.a., 2011). Beide onderzoeken zijn kwalitatief van opzet, met contrasterende casestudies van acht scholen: vier hoog en vier laag scorende scholen. Uit het onderzoek naar zelfstandige gymnasia (Waslander e.a., 2009) blijkt het niet mogelijk om één factor aan te wijzen waardoor bepaalde categoriale gymnasia hoog en andere laag scoren.

De crux ligt volgens de onderzoekers in de consistente samenhang tussen veel factoren: op relatief hoog scorende categoriale gymnasia zijn de klassieke talen ingebed in een groter geheel, en bestaat op alle niveaus consistentie tussen visie en praktijk. De klassieke talen worden gezien als ‘identiteitsbepalend’, als een essentieel element van de gymnasiumopleiding. In het onderzoek naar de gymnasiale afdelingen op scholengemeenschappen zijn soortgelijke factoren aangetroffen. Verankering in de school, door bijvoorbeeld een herkenbare, eigen fysieke plek in de school en door steun van collega-docenten en schoolleiders blijkt van belang voor goed scorende gymnasiale afdelingen.

Zowel op categoriale gymnasia als gymnasiale afdelingen op scholengemeenschappen lijken dus dezelfde factoren belangrijk: de klassieke talen moeten gezien worden als een essentieel element van de opleiding, en de verankering in de school op alle niveaus is erg belangrijk.

SE- en CE-resultaten van categoriale gymnasia en andere vwo-scholen en vwo-afdelingen

DUO publiceert jaarlijks de examencijfers van alle scholen voortgezet onderwijs. De dataset bevat per school de gemiddelde examencijfers voor het schoolexamen (SE) en het centraal examen (CE), voor alle vakken. Op basis van de examencijfers van 2017 heeft de Kennisrotonde nagegaan of er verschillen zijn tussen vwo-leerlingen op een categoriaal gymnasium (allemaal gymnasiumleerlingen) en vwo-leerlingen op een scholengemeenschap (atheneum- en gymnasiumleerlingen). De verschillen tussen de schooltypen blijken klein te zijn. Leerlingen op categoriale gymnasia scoren iets hoger dan andere vwo-leerlingen.

Het gemiddelde SE-cijfer van de vakken die meetellen voor het diploma is 6,9 voor de gymnasia en 6,7 voor de overige vwo-scholen. Het gemiddelde CE-cijfer is 6,7 voor de gymnasia en 6,5 voor overige vwo-scholen. We hebben ook nagegaan of het verschil tussen SE en CE afhankelijk is van het schooltype. Op gymnasia ligt het SE-cijfer gemiddeld 0,15 punt hoger dan het CE-cijfer. Bij andere vwo-scholen en vwo-afdelingen is het verschil iets groter, namelijk 0,19 punt. N.B.: bij deze vergelijking konden de leerlingen van gymnasia alleen worden vergeleken met alle vwo-leerlingen op scholengemeenschappen, niet met de gymnasia-leerlingen op scholengemeenschappen.

Geraadpleegde bronnen

Dienst Uitvoering Onderwijs: databestanden leerlingen in het voortgezet onderwijs. https://duo.nl/open-onderwijsdata/databestanden/vo/leerlingen/index.jsp
Verkenningscommissie Klassieke Talen (2010). Het geheim Van de Blauwe broer. Eindrapport van De verkenningscommissie Klassieke Talen. Leiden/Enschede: SLO. http://leeronskennen.leidenuniv.nl/uploads/Publicatie-Het-geheim-van-de-blauwe-broer-.pdf
Waslander, S., Barkmeijer, I., & Holwerda, A. (2009). Latijn en de kracht van de vanzelfsprekendheid. Een onderzoek naar succesbevorderende en succesbelemmerende factoren bij het vak Latijn op zelfstandige gymnasia. Haarlem: VRZG. https://www.stilus.nl/examen/x-0103.pdf
Waslander, S., Pater C., & Smit B. (2011). De Toren van Jenga. Een onderzoek naar succesbevorderende en succesbelemmerende factoren bij het vak Latijn op gymnasiale afdelingen van scholengemeenschappen. Utrecht: Algemene Onderwijsbond en Belangengroep Gymnasiale Vorming. https://www.stilus.nl/examen/x-0120.pdf

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!