De effecten van homogeen en heterogeen groeperen op taal- en rekensprestaties in het primair onderwijs

Geplaatst op 19 juli 2024

In het primair onderwijs speelt differentiatie een cruciale rol bij het tegemoetkomen aan de uiteenlopende didactische behoeften van leerlingen. Om effectief in te spelen op deze variatie, delen leerkrachten hun klas vaak op in kleinere groepen. Dit kan op twee manieren gebeuren: homogeen groeperen, waarbij leerlingen met vergelijkbare vaardigheidsniveaus samen worden geplaatst, en heterogeen groeperen, waarbij leerlingen met uiteenlopende vaardigheidsniveaus worden samengevoegd. Dit artikel onderzoekt de effecten van beide benaderingen op de taal- en rekenprestaties van basisschoolleerlingen.

Groeperen op Leerprestaties

Onderzoek toont aan dat het groeperen van leerlingen binnen de klas positieve effecten kan hebben op hun leerprestaties, vergeleken met het geven van instructie aan de hele klas tegelijk. Door leerlingen in kleinere groepen te plaatsen, kunnen leerkrachten hun instructie, materialen en tempo beter afstemmen op de specifieke behoeften van elk groepje. Dit gepersonaliseerde onderwijs kan leiden tot verbeterde leerresultaten, verhoogde motivatie en een versterkt zelfbeeld van leerlingen (Lou et al., 1996; Slavin, 1987).

Homogeen Groeperen versus Heterogeen Groeperen

Homogeen Groeperen

Homogeen groeperen, waarbij leerlingen met een vergelijkbaar vaardigheidsniveau samen worden geplaatst, blijkt over het algemeen een iets positiever effect te hebben op de leerprestaties dan heterogeen groeperen. Een meta-analyse van Lou et al. (1996) wijst uit dat uit dertien van de twintig studies die in hun analyse zijn opgenomen, homogeen groeperen een gunstiger resultaat oplevert dan heterogeen groeperen. Dit effect is vooral merkbaar bij taalprestaties. Het homogeen groeperen lijkt de leerlingen meer te kunnen uitdagen op hun specifieke niveau en hen effectievere ondersteuning te bieden in hun leerproces (McCoach et al., 2006; Adelson & Carpenter, 2011).

Voor rekenen blijkt het verschil minder uitgesproken. Onderzoek suggereert dat het minder uitmaakt of leerlingen homogeen of heterogeen worden gegroepeerd voor rekenvaardigheden (Leonard, 2001). Dit kan te maken hebben met het feit dat rekenvaardigheden vaak meer gebaseerd zijn op specifieke strategieën en procedures die minder variëren tussen leerlingen dan taalvaardigheden.

Heterogeen Groeperen

Heterogeen groeperen, waarbij leerlingen met uiteenlopende vaardigheidsniveaus samen worden geplaatst, heeft soms ook voordelen, vooral voor leerlingen met een lagere vaardigheid. Laagpresterende leerlingen kunnen profiteren van de aanwezigheid van hogere presteerders in hun groep, wat hen blootstelt aan meer gevorderde kennis en technieken. In heterogene groepen kunnen deze leerlingen ook voordeel halen uit de extra tijd en aandacht die ze van hun medeleerlingen ontvangen (Guldemond, 1994).

Het nadeel van heterogeen groeperen voor laagpresterende leerlingen is echter dat zij vaak minder kansen hebben om van hun betere groepsgenoten te leren. Ze hebben mogelijk ook te maken met lagere verwachtingen van leerkrachten en kunnen zich benadeeld voelen door de groep waarin ze zijn geplaatst, wat hun zelfvertrouwen kan schaden (Vernooij, 2009). Daarom kan heterogeen groeperen voor deze leerlingen effectiever zijn in de context van een breder, goed ondersteund differentiatiebeleid.

Voor Wie is het Effectief?

De effectiviteit van homogeen en heterogeen groeperen varieert sterk afhankelijk van het vaardigheidsniveau van de leerlingen:

Laagpresterende Leerlingen: Onderzoek toont aan dat laagpresterende leerlingen gemiddeld genomen minder profiteren van homogeen groeperen en mogelijk zelfs benadeeld kunnen worden. Ze hebben vaak minder mogelijkheden om van hun meer begaafde groepsgenoten te leren en krijgen doorgaans lagere verwachtingen van hun leerkracht (Lou et al., 1996; Guldemond, 1994).
Gemiddeld Presterende Leerlingen: Gemiddeld presterende leerlingen kunnen juist profiteren van homogeen groeperen. Deze leerlingen krijgen gerichte instructie op hun niveau, wat hun voortgang kan bevorderen.
Hoogpresterende Leerlingen: Hoogpresterende leerlingen kunnen zowel in homogene als in heterogene groepen effectief leren. Homogeen groeperen kan voor deze leerlingen vooral effectief zijn door hen extra uitdagingen te bieden en hen te stimuleren om hun potentieel volledig te benutten. Heterogeen groeperen kan echter ook effectief zijn, afhankelijk van de dynamiek van de groep en de ondersteuning die zij ontvangen (Saleh et al., 2005; Condron, 2008; Tach & Farkas, 2006).

Het Belang van Aangepast Materiaal en Instructie

Het simpelweg groeperen van leerlingen is niet voldoende om leerwinst te realiseren. De effectiviteit van het groeperen hangt sterk af van hoe goed de leerkracht het materiaal en de instructie afstemt op de behoeften van elke groep. Leerkrachten die het lesmateriaal en de instructie niet aanpassen aan het niveau van hun groepjes bereiken doorgaans minder goede resultaten (Lou et al., 1996). Een geïntegreerde aanpak, waarbij het groeperen deel uitmaakt van een bredere structuur op school met regelmatige toetsing en aandacht voor samenwerkend leren en meta-cognitieve strategieën, blijkt het meest veelbelovend (Deunk et al., 2015).

Conclusie

Het groeperen van leerlingen op basis van hun vaardigheidsniveau kan aanzienlijke voordelen opleveren voor hun leerprestaties, vooral als het gaat om taalvaardigheden. Homogeen groeperen heeft doorgaans een positiever effect dan heterogeen groeperen, vooral voor gemiddeld en hoog presterende leerlingen. Laagpresterende leerlingen profiteren echter vaak meer van heterogene groepen, waar ze kunnen leren van hun meer begaafde leeftijdsgenoten en extra aandacht kunnen krijgen. Cruciaal voor het succes van beide groeperingsstrategieën is de manier waarop leerkrachten hun instructie en materiaal afstemmen op de specifieke behoeften van elke groep. Een goed geïntegreerde aanpak met aandacht voor de bredere onderwijsstructuur kan de effectiviteit van groeperen verder versterken.

Geraadpleegde bronnen

Adelson, J. L., & Carpenter, B. D. (2011). Grouping for achievement gains: For whom does achievement grouping increase kindergarten reading growth? Gifted Child Quarterly, 55, 265-278. http://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0016986211417306
Condron, D. J. (2008). An early start: Skill grouping and unequal reading gains in the elementary years. The Sociological Quarterly, 49, 363-394. http://eds.b.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=4&sid=2962fb24-6dd5-4e23-944e-2354e2d5e409%40sessionmgr103&hid=114&bdata=JnNpdGU9ZWRzLWxpdmU%3d#AN=edsgcl.177581119&db=edsgao
Deunk, M. I., Doolaard, S., Smale-Jacobse, A. E., & Bosker, R. J. (2015). Differentiation within and across classrooms: A systematic review of studies into the cognitive effects of differentiation practices. Groningen: GION. https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2015/03/Roel-Bosker-Effectief-omgaan-met-verschillen-in-het-onderwijs-review.pdf
Guldemond, H. (1994). Van de kikker en de vijver. Groepseffecten op individuele leerprestaties. Leuven/Apeldoorn: Garant.
Hong, G., Corter, C., Hong, Y., & Pelletier, J. (2012). Differential effects of literacy instruction time and homogeneous ability grouping in kindergarten classrooms: Who will benefit? Who will suffer? Educational Evaluation and Policy Analysis, 34, 69-88. http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.3102/0162373711424206
Leonard, J. (2001). How group composition influenced the achievement of sixth-grade mathematics students. Mathematical Thinking and Learning, 3, 175-200. http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10986065.2001.9679972
Lou, Y., Abrami, P. C., Spence, J. C., Poulsen, C., Chambers, B., & d’Apollonia, S. (1996). Within-class ability grouping: A meta-analysis. Review of Educational Research, 66, 423-458. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.1020.9482&rep=rep1&type=pdf
Lou, Y., Abrami, P. C., & Spence, J. C. (2000). Effects of within-class grouping on student achievement: An explanatory model. The Journal of Educational Research, 94, 101-112. http://eds.b.ebscohost.com/eds/pdfviewer/pdfviewer?vid=2&sid=b2744bc4-5b6e-4e0c-bb0f-25bd16fa575a%40sessionmgr102&hid=119
McCoach, D. B., O’Connell, A. A., & Levitt, H. (2006). Ability grouping across kindergarten using an early childhood longitudinal study. The Journal of Educational Research, 99, 339-346. https://ed501abilitygrouping.wikispaces.com/file/view/Kindergarten+Ability+Grouping.pdf
Saleh, M., Lazonder, A. W., & De Jong, T. (2005). Effects of within-class ability grouping on social interaction, achievement, and motivation. Instructional Science, 33, 105-119. http://link.springer.com/article/10.1007/s11251-004-6405-z
Slavin, R. E. (1987). Ability grouping and student achievement in elementary schools: A best-evidence synthesis. Review of Educational Research, 1987, 293-336. http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.3102/00346543057003293?journalCode=rera
Tach, L. M., & Farkas, G. (2006). Learning-related behaviors, cognitive skills, and ability grouping when schooling begins. Social Science Research, 35, 1048-1079. http://psycnet.apa.org/psycinfo/2006-21158-008
Vernooij, K. (2009, 17 september). Omgaan met verschillen nader bekeken. Wat werkt? Geraadpleegd op 24 april 2017, van https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/omgaan-met-verschillen-nader-bekeken-wat-werkt/