Leergedrag kleuters legt belangrijke basis voor het leren lezen

Geplaatst op 1 juni 2016

Executieve functies

Als executieve functies al in groep 2 goed worden ondersteund, kunnen leerlingen daarvan profijt hebben bij het formele leesonderwijs in groep 3 en 4. Dat blijkt uit onderzoek van Eva van de Sande, die op 6 november promoveert aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Executieve functies of ‘leervaardigheden’ helpen complexe informatie te verwerken tijdens het lezen en zorgen ervoor dat kinderen hun aandacht erbij kunnen houden. Leerkrachten kunnen hierop vrij eenvoudig sturen.

De dirigent van je brein, noemt Van de Sande de executieve functies. Deze ‘regelfuncties’ helpen je om met veranderingen om te gaan, te focussen en niet te snel op te geven. Ze reguleren cognitieve processen (problemen kunnen oplossen, schakelen tussen taken, informatieverwerking) en gedragsprocessen (betrokkenheid bij de les, stilzitten, niet laten afleiden) die belangrijk zijn voor het leren lezen.

Fonologisch bewustzijn

Executieve functies hebben in de onderbouw veel invloed op de leesvaardigheden, maar in groep 2 bijzonder veel, ontdekte Van de Sande. “Dan leggen ze al een belangrijke basis voor de leesontwikkeling tot en met groep 4.” Ze beïnvloeden het fonologisch bewustzijn (bewust zijn van klanken en letters) positief; leerlingen leren klanken beter te herkennen en gesproken woorden beter te vergelijken. Ook hebben jong opgedane executieve functies een gunstige invloed op technisch lezen en in groep 4 op begrijpend lezen.

Stop-en-denk

Maar executieve functies zijn in groep 2 nog volop in ontwikkeling en daarom nog lastig om in te zetten. Daarom zouden leerlingen hierbij ondersteuning moeten krijgen. Van de Sande onderzocht hoe leerkrachten hen daarbij kunnen helpen. Ze liet de kleuters met software spelen die gericht was op fonologisch bewustzijn en letterkennis. Om de executieve functies te ondersteunen was een zogenoemde stop-en-denk-pauze ingelast. De kinderen moesten tussendoor aan een knuffel vertellen welk antwoord ze dachten dat het was. Zo kreeg hun eerste impulsieve reactie minder lading en konden ze een meer doordachte respons geven. Kinderen die deze ondersteuning kregen, gingen sneller door het spel heen en waren beter in staat om zelfstandig en efficiënt te werken. Ook boekten ze op lange termijn een hogere leerwinst.

Samenwerken

Daarnaast onderzocht Van de Sande een meer bewuste manier van ondersteuning, waarbij leerlingen in tweetallen speelden met fonologisch bewustzijn- en letterkennisspellen. Door gestructureerd samen te werken hielpen ze elkaar de taak op te delen en hun taakgedrag te reguleren. Van de Sande: “Ze waren als het ware elkaars executieve functies. Door dat te herhalen gaan ze dat uiteindelijk internaliseren.” Er bleek geen effect op fonologisch bewustzijn, maar deze kinderen gingen meer vooruit op letterkennis.

Tips voor leerkrachten

Gebruik visuele geheugensteuntjes.
Deel de lesstof op in kleine delen.
Maak gebruik van taal en laat kinderen hardop redeneren.
Las korte pauzemomenten in.
Laat kinderen gestructureerd samenwerken.
Vermijd veel prikkels buiten de taak om. Neem bijvoorbeeld in computergames niet te veel ‘fancy’ dingen als plaatjes en kleurtjes op.

Beschrijving van het onderzoek: Zelfregulatie op de ontwikkeling van beginnende geletterdheid in de kleuterklas

In dit onderzoek worden de effecten van zelfregulatie op de ontwikkeling van beginnende geletterdheid onderzocht, waarbij getracht wordt de overgang van groep 2 naar groep 3 te faciliteren. In een longitudinale studie (n=109, 8 scholen, groep 2, 3, 4) is de relatie tussen zelfregulatie, fonologisch bewustzijn, beginnende geletterdheid en omgevingsfactoren onderzocht. In vervolgonderzoek wordt bestaande software ingezet en verrijkt met leerkracht-gemedieerde zelfregulatie activiteiten. De aannames zijn dat (1) ICT effectief kan zijn om beginnende geletterdheid te stimuleren, en dat (2) leerkrachten een grote toegevoegde waarde kunnen hebben door het integreren van de software in hun dagelijkse praktijk, met aandacht voor zelfregulatie.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Details van het onderzoek

NWO-projectnummer:	411-07-217
Titel onderzoeksproject:	Co-constructive literacy development in kindergarten
Looptijd:	01-11-2009 tot 27-12-2014