Waarderen van kunst door connectie met het curriculum

Vera Meewis

Medewerker kennisinstituut bij LKCA

Geplaatst op 2 augustus 2017

Hoe kun je vaker kunst integreren in je lessen? Deze vraag is opgepakt door onderzoekers van Harvard Project Zero in samenwerking met een aantal basisscholen in Michigan. Het doel van het project Artful Thinking - gericht op het ervaren en waarderen van kunst, niet op het maken - was om leraren te helpen rijke connecties te maken tussen kunstwerken en andere onderwerpen in het curriculum, op een manier die kunst benut om het denken van leerlingen te simuleren. Kunst blijkt namelijk een krachtig middel te zijn om te leren denken.

Je kunt goed denken over kunst

Waarom zou je denken stimuleren door kunst? Omdat kunstwerken op natuurlijke wijze uitnodigen tot diep denken. Meer dan andere objecten biedt kunst ruimte voor open onderzoek en gelaagde betekenisgeving. Kunstwerken zitten vol met metaforen en details en zijn vaak ambigue. Ze worden ook nog eens gemaakt met het doel om onze aandacht vast te houden. Bovendien biedt kunst belangrijke inhouden om over na te denken. Kunstwerken roepen creatieve of sociaal-maatschappelijke vragen op en lokken het maken van connecties uit, bijvoorbeeld tussen je eigen leven en dat van anderen.

Het denkpalet

Artful Thinking wil leerlingen disposities in denken aanleren. Disposities gaan over voorkeuren, over wat mensen geneigd zijn te doen binnen de reikwijdte van hun kennis en capaciteiten. Het idee achter onderwijs gericht op disposities is dat leerlingen de opgedane denkvaardigheden zouden kunnen toepassen in andere contexten. Het Artful Thinking palet bestaat uit zes samenhangende disposities om kunstwerken en ander complexe onderwerpen in het curriculum te onderzoeken en daardoor de leerstof beter te begrijpen:

Bevragen & onderzoeken;
Observeren & beschrijven;
Redeneren;
Verkennen van gezichtspunten;
Vergelijken & verbinden;
Vinden van complexiteit.

Denkroutines

De disposities komen tot leven door het gebruik van denkroutines. Dit zijn korte, makkelijk te leren mini-strategieën om specifieke types van denken te verbreden en te verdiepen (zie het voorbeeld in de linkerkolom). De routines kunnen gemakkelijk op regelmatige basis toegepast kunnen worden in de klas, en kunnen zowel groepsgewijs als individueel gebruikt worden. Je vraagt de leerlingen om de denkprocessen die ze gebruiken in een routine te documenteren en maakt het proces zichtbaar in het klaslokaal. Zo ontstaan levendige modellen van hoe denken werkt in de praktijk. Dit laat kinderen zien hoe denken leidt tot een ‘eindproduct’ en wat de bijdrage van ieder individu daaraan is.

Studiegroepjes en evaluatie

Om instructie zowel in de klas als in de hele school meer te centeren rond denken kwamen leraren samen in studiegroepjes om van elkaar te leren. Ze bespraken leerlingwerk aan de hand van een protocol waarbij gezocht werd naar ‘bewijs’ van denken. De documentatie van het denkproces biedt leraren waardevolle informatie over het leren van leerlingen, inclusief hun begrip en misvattingen, sterktes en zwaktes. Op basis hiervan kun je als leraar de juiste feedback geven op kinderen.

Wat veranderde er?

Gevraagd wat ‘goed denken’ is lieten leerlingen die lessen kregen in Artful Thinking duidelijk meer ideeën over de disposities uit het palet zien dan leerlingen uit de controle groep. Dit is een indicatie dat ze die vormen van denken ook gebruiken. Deze leerlingen lieten namelijk ook een grotere gevoeligheid zien om te denken in de zes disposities. Zij voelden zich vaker uitgedaagd om zorgvuldig te observeren of te redeneren, en om verschillende perspectieven of complexiteit te verkennen.

Door het Artful Thinking project veranderden ook de opvattingen van kinderen over kunst in positieve zin. Ineens vonden ze kunst een activiteit die het waard is om over na te denken.

Leraren zagen vooral in dat kunst kan zorgen voor krachtige mogelijkheden tot leren, en dat kunst goed te combineren is met centrale doelstellingen in het curriculum.

Betekenisvol combineren

Het inzicht dat kunst vele vormen, betekenissen en interpretaties kan hebben biedt allerlei mogelijkheden voor betekenisvolle combinaties en meer samenhang in het curriculum. Je kunt een directe inhoudelijke koppeling maken op een bepaald onderwerp, of juist open laten waar een kunstwerk de leerling naartoe leidt. Voor Artful Thinking maakt het niet uit hoe je combineert, als je leerlingen maar uitnodigt om diep na te denken. En je je realiseert dat kunst veel kan zijn dan alleen maar een illustratie bij een onderwerp.