Over welke specifieke competenties moet een mentor van een internationale schakelklas beschikken?

Geplaatst op 21 februari 2019

Samenvatting

De diversiteit en problematiek van leerlingen in internationale schakelklassen (ISK) is groot. De onderwijsbehoefte en individuele begeleiding van ISK-leerlingen verschilt fors van die in het reguliere onderwijs. Essentiële competenties van leraren zijn: het kunnen signaleren van mogelijke trauma’s, open staan voor de cultuur en ervaringen van leerlingen, goed kunnen communiceren met leerlingen en hun ouders, en specialistische kennis van tweedetaalverwerving. Specifiek voor mentoren zijn geen competenties bekend.

Internationale schakelklassen zijn er voor anderstalige nieuwkomers van twaalf tot achttien jaar die korter dan één jaar in Nederland zijn en niet of nauwelijks Nederlands spreken. De klassen zijn vooral gericht op het leren van de Nederlandse taal, zodat leerlingen na maximaal twee jaar naar het reguliere onderwijs kunnen. Er zijn ongeveer honderd scholen met een ISK-afdeling, die voor ruim elfduizend leerlingen opvangonderwijs verzorgen. Vluchtelingenkinderen maken een steeds groter deel uit van de leerlingpopulatie, die verder bestaat uit kinderen van arbeidsmigranten - vooral uit Midden- en Oost-Europa  - of kinderen die door gezinshereniging, gemengde huwelijken of adoptie nieuw zijn in Nederland.

De diversiteit van de leerlingen is groot, evenals de problematiek. Traumatische ervaringen, sociaal-emotionele problemen, culturele, sociale en religieuze verschillen, taalverschillen, verschillen in (kennis)niveau, leeftijd en onderwijsachtergrond, verschillen in woon- en thuissituatie, ze spelen allemaal een rol. De onderwijsbehoefte en begeleiding wijkt fors af van die in het reguliere onderwijs. Daarmee vereist het lesgeven aan en begeleiden van deze leerlingen andere competenties. Over de benodigde competenties van docenten in het onderwijs aan nieuwkomers is het nodige bekend. Dat geldt niet specifiek voor mentoren.

Vaak stromen ISK-leerlingen door naar een te laag niveau vanwege hun achterstand in de Nederlandse taal. Goede onderlinge contacten tussen de ISK en het vervolgonderwijs kan de aansluiting en de doorstroming bevorderen. Aan deze contacten ontbreekt het dikwijls, met als gevolg dat succesvolle leeractiviteiten niet worden gecontinueerd in de overgang naar het vervolgonderwijs. De mentor kan een grote rol spelen in het komen tot een schooladvies, het leggen van contacten met vervolgonderwijs en het regelen van een passende overdracht. Dit vergt communicatieve competenties. Dat geldt ook voor de communicatie met leerlingen en ouders.

De laatste jaren is geïnvesteerd in professionalisering van docenten en leerlijnen voor nieuwkomers. De kwaliteit van het onderwijs – hoewel toegenomen – laat echter nog te wensen over. Het aanbod van methoden, toetsen, intake-instrumenten en leerlijnen is beperkt en verouderd. ISK-docenten geven aan behoefte te hebben aan geschiktere leermiddelen en methoden, en meer variëteit. Sommige docenten maken zelf lesmateriaal, dat ze amper delen met collega’s. Om de variatie in leermiddelen en de keuzemogelijkheden voor docenten te vergroten, is al gepleit voor de inrichting van regionale netwerken. De markt voor de ontwikkeling van lesmethoden en toetsmaterialen is te klein voor commerciële uitgeverijen, zodat daar een rol voor de overheid lijkt weggelegd.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Etienne van Nuland (CAOP), Jo Scheeren (CAOP) en Ruud van der Aa (Kennismakelaar Kennisrotonde)
Vraagsteller: trainer

Vraag

In hoeverre moet een mentor van een ISK-klas beschikken over andere competenties dan een mentor in het regulier onderwijs, met name wat betreft bevordering van het groepsproces en de individuele ondersteuning van NT2 leerlingen? In hoeverre is het gebruik van de huidige instrumenten en materialen daarbij effectief?

Kort antwoord

De diversiteit en problematiek van leerlingen in Internationale Schakelklassen (ISK) is groot. De onderwijsbehoefte en benodigde individuele begeleiding van ISK-leerlingen verschilt fors van het reguliere onderwijs. Het vereist een aantal andere competenties van de leraren, zoals het kunnen signaleren van mogelijke trauma’s, open staan voor de cultuur en ervaringen van leerlingen en het vermogen om met leerlingen en hun ouders te kunnen communiceren. Specifiek voor mentoren en groepsprocessen in ISK zijn geen onderzoeksgegevens voorhanden.

Hoewel er de laatste jaren is geïnvesteerd in onderwijs aan nieuwkomers, is het aanbod van methoden, toetsen, intake-instrumenten en leerlijnen beperkt en verouderd. De vraag in hoeverre beschikbare instrumenten en materialen effectief zijn in de ondersteuning van NT2 leerlingen is op basis van beschikbare onderzoeksliteratuur niet precies te beantwoorden.

Toelichting antwoord

Inleiding

Internationale Schakelklassen (ISK) zijn er voor anderstalige nieuwkomers in de leeftijd van 12 tot 18 jaar die korter dan één jaar in Nederland zijn en niet of nauwelijks Nederlands spreken (Born, 2016). De klassen zijn met name gericht op het leren van de Nederlandse taal, zodat leerlingen na maximaal twee jaar kunnen uitstromen naar het reguliere onderwijs. Er zijn ongeveer 100 scholen met een ISK-afdeling (Onderwijsraad, 2017). Per 1 oktober 2015 waren er ongeveer 11.350 leerlingen in deze leeftijdsgroep die eerste opvangonderwijs volgden (Le Pichon, van Erning, & Baauw, 2016). Het gaat om kinderen van migranten die zich om verschillende redenen en uit verschillende landen in Nederland hebben gevestigd. Vluchtelingenkinderen zijn een steeds groter deel gaan uitmaken van de leerlingpopulatie, maar het gaat ook om kinderen van arbeidsmigranten uit bijvoorbeeld Midden- en Oost-Europa of kinderen die door gezinshereniging, gemengde huwelijken of door adoptie nieuw zijn in Nederland (Tuk & de Neef, 2015; van Vijfeijken & van Schilt-Mol, 2012).

Diversiteit

De diversiteit van deze groep leerlingen is groot en er kunnen bij de doelgroep tal van complicerende factoren een rol spelen, zoals traumatische ervaringen, sociaal-emotionele problemen, culturele, sociale en religieuze verschillen, onderlinge taalverschillen, verschillen in (kennis)niveau, leeftijd en onderwijsachtergrond en verschillen in woon- en thuissituatie. Leerlingen in ISK’s zijn daarnaast nog beperkt aan te spreken in het Nederlands. De onderlinge variëteit van leerlingen is groot, net als het verschil met reguliere leerlingen in het voortgezet onderwijs. De onderwijsbehoefte en benodigde begeleiding om adequaat in te spelen op deze verschillen wijkt daardoor af van het reguliere onderwijs. Daarmee vereist het lesgeven aan en begeleiden van deze doelgroep andere competenties (Tuk & de Neef, 2015; Le Pichon, van Erning, & Baauw, 2016).

Over de benodigde competenties van docenten in het onderwijs aan nieuwkomers is de nodige literatuur beschikbaar, specifiek voor mentoren van een ISK klas is dit niet het geval. Deels gaat onderzoek in op de competenties die de docent nodig heeft voor een goede begeleiding. Deze literatuur is gebruikt in de beantwoording van de vraag aan de Kennisrotonde. Soms wordt de rol van docent en mentor in de gebruikte publicaties ook samengenomen. Zo wordt in de mentormethode voor ISK-leerlingen (Tuk & de Neef, 2015) bijvoorbeeld over docenten gesproken, doelend op de docent in de rol van mentor. Over de wijze waarop een mentor van nieuwkomers in een ISK groepsprocessen het beste kan bevorderen, is geen literatuur aangetroffen.

Competenties van mentoren

Een mentor van NT2 leerlingen staat – gezien de diversiteit en problematiek van de doelgroep – voor een uitdagende taak waarvoor voldoende toerusting nodig
is (Onderwijsraad, 2017). Goed onderwijs en een goede begeleiding vereisen dat leraar en mentor contact kunnen leggen met leerlingen, open staan voor de cultuur en ervaringen die leerlingen meebrengen en vaardig zijn in de communicatie met leerlingen en hun ouders (Kerkhoff & Hajer, 2016). De Onderwijsraad (2017) noemt dit ‘internationale competenties’.

Een deel van de docenten in het NT2 onderwijs geeft aan dat het omgaan met de problematiek van traumatische ervaringen bij kinderen tot hun takenpakket hoort. Een ander deel acht deze taak te specialistisch, maar ziet wel een rol weggelegd in het signaleren van deze problemen. Echter, het signaleren van deze problemen vereist competenties waarover docenten en scholen niet altijd beschikken (Scheeren, Arslan, & van Nes, 2016; Onderwijsraad, 2017).

Het beroepscompetentieprofiel voor NT2 docenten noemt daarnaast nog het belang van een praktisch kennisniveau van groepsdynamica (Janssen-van Dieten, 2017, p. 9).

In de onderstaande tabel staan de competenties die de Onderwijsraad (2017, p. 34; 2016, pp. 19-20) nodig acht voor leraren en pedagogisch medewerkers, zodat ze voldoende zijn toegerust om vluchtelingenkinderen onderwijs te bieden dat aansluit op hun behoeften.

Tabel 1 - Benodigde competenties NT2-docenten

Vorm van deskundigheid

Borging in het onderwijs

 

Specialistische kennis van tweedetaalverwerving (specialistische NT2)

Docenten en pedagogisch medewerkers die werkzaam zijn in het eerste-opvangonderwijs moeten allen zelf specialistische kennis hebben van tweedetaalverwerving. In het reguliere onderwijs en in reguliere voorschoolse voorzieningen moet dergelijke specialistische kennis in ieder geval in elk team aanwezig zijn.

Internationale competentie

Internationale competentie bestaat uit vijf aspecten: Een internationale oriëntatie, de bereidheid om je in mensen of fenomenen uit andere landen en culturen te verdiepen, ermee om te gaan, je eigen positie te bepalen en betekenis aan culturele praktijken toe te kennen.

Internationale kennis draait om kennis van andere landen en culturen. Internationale communicatie betreft het kunnen luisteren, lezen, spreken en schrijven in een of meer vreemde talen. Internationale communicatie omvat ook op communicatiestijlen reflecteren en de eigen communicatiestijl aanpassen aan achtergrond van gesprekspartners. Tot internationale reflectie behoort het vermogen om verschillende culturele perspectieven te begrijpen. Ook gaat het nadenken over de eigen identiteit in relatie tot de identiteit van anderen, met oog voor dieper liggende verwachtingen, gewoontes, omgangsvormen en overtuigingen. Internationale samenwerking gaat om samenwerking met mensen uit andere landen en andere culturen. Het omvat ook het bouwen aan een vertrouwensrelatie met mensen van verschillende achtergronden en het oplossen van conflicten die eventueel uit verschillen voortkomen.

 

Het signaleren van mogelijke trauma’s

Alle docenten evenals alle pedagogisch medewerkers in voorschoolse voorzieningen moeten in staat zijn om mogelijke trauma’s te signaleren. Voor het diagnosticeren van c.q. omgaan met trauma’s in de onderwijscontext moeten specialisten worden ingeschakeld.

Interculturele communicatie en het op de hoogte zijn van mogelijke gevolgen van traumatische ervaringen zijn eveneens genoemd in het beroepscompetentieprofiel voor NT2 docenten (Janssen-van Dieten, 2017).


Vaak stromen ISK-leerlingen door naar een te laag niveau vanwege hun achterstand in de Nederlandse taal. Uit de literatuur komt in dit verband het belang van onderlinge contacten tussen de ISK en het vervolgonderwijs naar voren als relevante factor voor de kwaliteit van de aansluiting en doorstroming (Born, 2016). Aan deze contacten ontbreekt het dikwijls, met als gevolg dat succesvolle leeractiviteiten niet worden gecontinueerd in de overgang naar het vervolgonderwijs. In het komen tot een schooladvies, contacten met vervolgonderwijs en een warme overdracht is een rol weggelegd voor de mentor, wat communicatieve competenties vergt (van Hasselt & de Kruyf, 2009; Ingleby & Merry, 2013).

Naast communicatie met externe partijen is ook communicatie met ouders van belang (Scheeren & Arslan, 2017; van Vijfeijken & van Schilt-Mol, 2012; ISK Groningen, 2017; Janssen-van Dieten, 2017). Internationale communicatie is niet alleen van belang in het contact met de leerling maar ook met zijn/haar ouders. Doel ervan is het verschil tussen de ISK en de thuissituatie te verkleinen (Tuk & de Neef, 2015).

Instrumenten en materialen

De Onderwijsraad (2017) concludeert, dat de kwaliteit van het onderwijs voor vluchtelingen en andere nieuwkomers de laatste jaren sterk is toegenomen. Er is geïnvesteerd in docentprofessionalisering en speciale leerlijnen voor nieuwkomers. Desondanks oordeelt de raad, op basis van raadpleging van deskundigen uit het veld en literatuur, dat de kwaliteit te wensen overlaat. De raad wijt dit voor een deel aan een beperkt en verouderd aanbod van methoden, toetsen, intake-instrumenten en leerlijnen. De raad adviseert om meer te investeren in lesmethoden en toetsmaterialen en ziet daar mogelijk een rol voor de overheid. De markt voor de ontwikkeling hiervan is ogenschijnlijk te klein voor commerciële uitgeverijen.

Onderzoek onder ISK-docenten laat eveneens zien dat er behoefte is aan meer geschikte leermiddelen en methoden. Lesmateriaal is veelal ongeschikt voor de leeftijd van de doelgroep. Veel van de betrokken docenten geven aan dat er maar één lesmethode beschikbaar is; zij hebben behoefte aan variatie en keuzemogelijkheden. Sommige docenten maken zelf lesmateriaal, dat echter (vrijwel) niet wordt gedeeld met andere docenten. (Scheeren, Arslan, & van Nes, 2016). De Onderwijsraad (2017, p. 41) bepleit daarom de inrichting van regionale netwerken met een rol in het ontwikkelen en verzamelen van de benodigde kennis en inzichten.

Geraadpleegde bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Cursus
Mediation voor schoolleiders
Mediation voor schoolleiders
Mediation en conflicthantering in het onderwijs
Medilex Onderwijs 
Tips voor mentoren in begeleiding problematiek
De morele plicht van elke mentor
Ivo Mijland
Tips in de klas - hechtingsproblemen
Hechtingsproblemen - tips voor de leerkracht
Anton Horeweg
Vluchtelingen begeleiding
Vluchtelingkinderen in de Klas
Hélène van Oudheusden
De mentor als spil in de begeleiding
Beter goed gedaan dan beter geprobeerd
Ivo Mijland
Getraumatiseerde kinderen
Connectie in plaats van correctie - kinderen met trauma
Willem de Jong
Zeven tips anti discriminatie
Hoe pak je discriminatie effectief aan?
redactie
Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen
Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen
Anton Horeweg
Vluchtelingenkinderen
Ontwrichte kinderen in het onderwijs
Willem de Jong


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



achterstandsleerlingen
mentor
NT2
probleemjongeren
schakelklas

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest