Anders organiseren met flexibele schooltijden: Ander onderwijs of onderwijs anders organiseren?

Lidwien Kok

dynamische coach, trainer en auditor bij Movimenti

Geplaatst op 31 oktober 2020

De afgelopen maanden is er zoveel creativiteit en vindingrijkheid getoond om afstandsonderwijs in te richten. Zelden heeft een ontwikkeling zo'n grote en snelle vlucht genomen binnen het onderwijs als nu. Wat hebben we aan deze kans?

We zagen het overal om ons heen; elke juf, meester en alle teams hebben het gewoon GEDAAN! Vanuit politiek, ouders en media was er veel erkenning voor het onderwijs, WIJ DOEN ertoe! Maar opnieuw worstelen teams met het organiseren van het onderwijs. Door het structurele tekort aan leerkrachten, klassen die noodgedwongen naar huis worden gestuurd, thuiszittende kinderen en onvoldoende invalkrachten die collega's komen vervangen vanwege thuisquarantaines.

Ander onderwijs

De essentiële vraag moet gaan over:

WAT willen we met ons onderwijs?
WELKE opdracht hebben wij samen?
HOE willen wij dat kinderen de basisschool verlaten?
WELKE competenties, vaardigheden, kennis en attitude hebben zij nodig?
WAT zegt dit dan over ons huidige aanbod en werkwijze?
WAT vraagt dit aan leerkrachtvaardigheden en aan expertise?
HOE zorgen we voor kwaliteit en duurzaamheid?
WELKE keuzes willen we maken?
WAT houden we vast, WAT gaan we loslaten en WAT willen we anders vasthouden?

De vraag die hieraan vooraf moet gaan (volgens Simon Sinek met zijn Golden Cirkle) is uiteraard WAAROM. Immers start een succesvolle en duurzame ontwikkeling vanuit de kern, de basis!

Gun jullie de ruimte om hierin te mogen groeien, te vallen en op te staan.

Benut alle ontwikkelingen en ontdek welke ruimte er is!

Flexibiliteit is ruimte nemen, ontdekken, opzoeken en samen creëren, in de breedste zin van het woord! Waar liggen de verlangens van de kinderen, ouders en jullie zelf? Een artikel dat hier heldere inzichten in geeft is https://wij-leren.nl/reflectie-op-afstandsonderwijs-schoolontwikkeling.php

De basis

Alles start vanuit welbevinden en betrokkenheid. Tal van artikelen en onderzoeken die de afgelopen jaren verschenen zijn, gingen over de veiligheid en het welbevinden van kinderen. Dat is de echte basis voor elke meester en iedere juf.

Neem ruimte om goed naar het onderwijsaanbod te kijken en bepaal samen waar de prioritering als eerste ligt. Als onderwijsprofessional wil en weet je dat de basis op orde moet zijn.

Neem tijd om met kinderen en ouders te ontdekken wat we samen leren in deze periode waarin het anders organiseren van ons onderwijs een dagelijks thema is.

Start bij de basis, ga vervolgens naar de brede ontwikkeling en daarna volgen de specifieke vakgebieden. Ook hierin zit ruimte voor regie, of je er nu mee start of dat het een vervolg van een andere ontwikkeling. Niet alleen vanuit ander onderwijs maar ook daadwerkelijk het onderwijs anders te organiseren. Geef met je team echt inhoud aan betekenisvol onderwijs.

Onderwijs anders organiseren

Hoe kan flexibiliteit in onderwijstijden een kwalitatieve en duurzame kans zijn om de inrichting van ons onderwijs te realiseren?

Als we kijken naar de groeiende behoefte van een 24-uurseconomie, is het eerder verwonderlijk dat het onderwijs nog schooltijden hanteert die voortkomen uit de vorige eeuw. Volgens ouders en teams die ervaring hebben opgedaan met flexibiliteit in onderwijstijd is deze keuze een must!

"De zorg voor mijn gezin en werk is veel beter af te stemmen door gebruik te maken van flexibele onderwijstijden" aldus een ouder.

Een leerkracht zegt: "Ik ervaar echt ruimte om kinderen meer individueel te begeleiden doordat niet de hele groep tegelijkertijd start en eindigt".

Lieke vertelt dat zij het zo fijn vindt om in een hele rustige groep te starten met de juf die haar vast instructie geeft zodat ze later op de dag zelf verder kan.

Flexibiliteit

Flexibiliteit in onderwijstijd kan helpend zijn om beter tegemoet te komen aan de verschillen tussen kinderen. Niet als doel op zich, maar als middel. Teams hebben veel flexibiliteit laten zien. Denk bijvoorbeeld aan hangout op andere momenten dan vaste ouderavonden. Denk aan kinderen die gefaseerd de school binnenkomen en verlaten. Denk aan de keuzes die kinderen zelf maakten wanneer, wat maar ook hoe ze de opdrachten uitvoeren. Laten we juist nu, na alle mooie opgedane ervaringen hier scherp naar kijken en op basis van visie een duurzame keuze in maken!

Andere onderwijstijden

Vanuit de pilot andere onderwijstijden is er ruimte gegeven aan scholen die wilden experimenteren met de ruimte die de wet toestaat. Als voormalig directeur van een van de eerste pilotscholen heb ik ervaren, bedacht en gezien wat en hoe het werkt, wat het vraagt in visie en koers en wat het kinderen, ouders en teamleden oplevert. Deze ervaringen kunnen heel helpend zijn voor de kanteling waar het onderwijs nu voor staat. Ik gun elk team dat zij deze kanteling aanpakken om hun onderwijs echt verder door te ontwikkelen en daarmee te veranderen.

Teams vragen zich af of de huidige organisatie van de onderwijsuren nog wel passend zijn, of we niet beter de vakanties anders kunnen plannen of over het gaan werken met kalenderjaren. Op basis van onderzoek en theorie hele boeiende vragen. De antwoorden zijn niet zo 1-2-3, in een keer, te geven. Maar de zoektocht ernaartoe is geweldig en geeft mensen in het onderwijs de regie terug op hun vak!

Modellen

Er zijn prachtige voorbeelden te noemen qua praktische uitwerking van flexibiliteit in onderwijstijden. In de wet staat dat kinderen in 8 leerjaren minimaal 7520 uur onderwijs hebben gevolgd. Als je dit deelt door 8 kom je op 940 uur. Ga bijvoorbeeld uit van minimaal 25 uur onderwijstijd per week. Bedenk dan dat een schooljaar vanwege de vakantiespreiding gemiddeld 39,1 weken heeft. De som is snel gemaakt: 25 uur x 39,1 weken = 977,5 uur. De vakanties zijn hier al vanaf en je hebt ruim voldoende marges voor calamiteiten, studiedagen, professionalisering en andere kansen.

Veel scholen werken met het '5 gelijke dagen'-model. Maar het kan ook anders!

Ouders kiezen uit 2 start- eindtijden: 8.30 tot 14.00 uur of van 9.00 tot 14.30 uur. Met beide modellen maken kinderen 25 uur onderwijstijd. Ouders en kinderen kiezen voor de ene of de andere start- en eindtijd of maken een combinatie van beide opties met als voorwaarde van 25 uur onderwijstijd per week. Doordat aan het begin en het einde van de dag niet alle kinderen aanwezig zijn, creëer je ruimte voor individuele leerlijnen, eigen leervragen en doelen. De groepsvorming en dynamiek vindt plaats tussen 9.00-14.00 uur, dan zijn alle kinderen in hun eigen groep/klas/unit. De leerkracht als didactisch expert en pedagogische coach, methodes die als kaders worden geraadpleegd, ruimte voor eigenaarschap en talenten van kinderen. De leerkrachtondersteuners en onderwijsassistenten vormen met leerkrachten een specialistisch team van elke groep/klas/unit.

Nog meer

Als je nog verder wilt gaan, dan… zou ik ervoor willen pleiten om ook flexibiliteit te bieden in het urenaantal wat kinderen mogen maken. Een hele complexe discussie in deze is: op basis waarvan gaat het ene kind dit wel doen en het andere kind niet? Wellicht kunnen we ook hierin juist die flexibiliteit benutten!

Als je kinderen, ouders en teams meer ruimte gunt geef dan de keuze om 1 dag een half uur meer onderwijstijd te maken; 25,5 uur per week. Op jaarbasis maken kinderen dan nagenoeg 20 uur meer onderwijstijd. Deze extra onderwijstijd compenseren ouders in 4 vrije dagen (4 x 5 uur = 20 uur) d.m.v. educatieve flexdagen. Men kan af en toe een vrije dag inplannen, de vrije dag koppelen aan een studiedag of aan een landelijke feestdag of een bijzondere gezinsdag. Op deze wijze bied je zelfs 3 opties aan. Als team kun je ervoor kiezen om sommige weken te blokken waarin geen vrij genomen kan worden, bijvoorbeeld tijdens de week van het kamp of tijdens toetsweken.

Toekomstmodel of model voor nu

Als je nog verder wilt flexibiliseren qua vakanties (als mogelijke vervolgstap); de wet biedt ruimte! OCW heeft de zomer-, kerst- en 1 week vd meivakantie vastgelegd. Meer hierover lees je terug op https://wetten.overheid.nl/BWBR0040691/2019-08-01. Als school kan je dus de herfst- en voorjaarsvakantie en de mogelijke tweede week van de meivakantie ook flexibiliseren. Voorwaarde is wel dat de onderwijskwaliteit op orde moet zijn, je een aanvraag indient bij OCW en ouders deze weken ook als hele weken moeten compenseren in het betreffende schooljaar. Deze compensatieweek mag niet aansluiten op de zomer- en/of kerstvakantie. Regel dat teamleden die komen werken ook deze uren compenseren, ze vinden het heerlijk om buiten de vaste vakanties eens een lang weekend of weekje vrij te zijn!

Samen

Geef ouders de keuze om wel of geen gebruik te maken van de flexibiliteit, ga met hen in dialoog om het beste voor elk kind te kiezen. Bevraag kinderen wat hen is bevallen, hoe zij naar het onderwijs kijken en wat zij zien als kansen. Nodig professionals uit met wie in deze periode extra intensieve contacten zijn ontstaan om samen de zorgvragen van kinderen op te pakken en hierin samen op te trekken. Toon lef en flexibiliteit; het werkt, echt!

Voorwaarden en succesfactoren

Flexibele schooltijden vraagt een sterke en duidelijke structuur in de school; heldere afspraken hoe laat kinderen en ouders rustig de groep mogen binnenkomen. Verder biedt flexibiliteit vooral ruimte voor passend onderwijs, tijd voor coachgesprekken met kinderen en betere aansluiting op het bioritme. en aan de onderwijsbehoefte van elk kind.

Mijn ideaal ligt bij vrijheid van de scholen en de teams om zelf een ritmisch plan te ontwikkelen waarbij lestijden en vakanties in balans zich afwisselen.

Wat uiteraard erg belangrijk is, is het feit dat de pedagogische opdracht van de school, kennis van leerlijnen, groepsdoorbroken en thematisch werken mooi hand in hand gaan met deze flexibiliteit. Dit sluit nauw aan op de basis: brede en specifieke kaders voor de inrichting van het onderwijs. Laten we in elk geval dàt vasthouden wat we nu geleerd hebben! Samen het onderwijs opnieuw in te richten door te ontdekken, uit te dagen en spannend te houden!

Tot slot

In het nadenken over de anderhalvemetereconomie geven andere onderwijstijden wellicht ook ruimte; en dat is dan letterlijk bedoeld. We richten de school in waarbij de norm eerder 1,5 meter wordt dan directe nabijheid. Maar een school die 52 weken open gaat heeft in potentie 30% meer vierkante meters dan een school die 40 weken open is.

Het ministerie van OCW geeft opnieuw ruimte aan scholen. Mocht je er meer over willen lezen, dan kan dat op https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/schooltijden-en-onderwijstijd/flexibele-schooltijden-basisonderwijs.