Passend onderwijs voor begaafde leerlingen

Arja Kerpel

Redactielid wij-leren.nl l Projectleider bij Wij-spelen.nl

 

  Geplaatst op 1 juni 2014

  >> Passend onderwijs voor begaafden direct bestellen.

Hoe kunnen we passend onderwijs voor begaafde leerlingen realiseren? Het boek Passend onderwijs voor begaafde leerlingen (Sylvia Drent, Eleonoor van Gerven, 2012) geeft praktische informatie voor de begeleiding van begaafde leerlingen.

Na een introductie over begaafdheid en het herkennen ervan, gaan de auteurs in op Functioneel Veranderingsgericht Werken.

Functioneel Veranderingsgericht Werken

Functioneel Veranderingsgericht Werken (FVW) is een hulpmiddel om begaafdheid te herkennen. Deze benaderingswijze is gebaseerd is op het proces van handelingsgericht werken.  Het verschil is dat bij FVW een tijdbesparende filter wordt toegepast, zodat het relatief arbeidsintensieve HGW alleen ingezet wordt als het écht zorgt voor een verandering van de bestaande situatie. Een kijkwijzer, het signaleringsproces en een goede intake kunnen dienst doen als filter.

Het proces van Functioneel Veranderingsgericht Werken

Allereerst vormt de leerkracht een beeld van zijn groep en signaleert hij opvallende leerlingen. Hij voert een intake en bepaalt een strategie. Daarna vindt het diagnostisch onderzoek plaats. Dit kan extern plaatsvinden, maar in veel gevallen ook intern. Dat heet schooldiagnostiek. Na het onderzoek volgt een conclusie met adviezen. Dan wordt het handelingsplan opgesteld, uitgevoerd en geëvalueerd.

Schooldiagnostiek

Het uitgangspunt van schooldiagnostiek is niet dat je wilt bewijzen dat de leerling begaafd is, maar dat het onderzoek een hulpmiddel is om de leerling beter te begeleiden. Om goed te begeleiden, moet je in beeld krijgen in hoeverre de leerling beschikt over de leer- en persoonlijkheidseigenschappen die kenmerkend zijn voor begaafde leerlingen. Daarbij gaat het vooral om de volgende facetten:
- Prestatiemotivatie
- Werk- en leerstrategieën
- Sociaal functioneren
- Zelfbeeld
- Perfectionisme
- Didactische niveau
- School- en taakbeleving van de leerling

Om de betrouwbaarheid te vergroten, maak je bij het diagnostisch onderzoek gebruik van verschillende bronnen:
- De leerling
- De observatie en de toelichting van de leerkracht.
- De observatie en de toelichting van de ouders.
- De bestaande didactische gegevens en de nieuwe didactische gegevens door doortoetsen.
- Overige bronnen.

Bij het trekken van conclusies gaat het om verbanden leggen tussen de verzamelde gegevens. Daarna formuleer je handelingssuggesties in de termen van wat de leerling nodig heeft, net als bij HGW. Bijvoorbeeld: De leerling heeft een leerkracht/leerstof/leeromgeving nodig die… Aan de hand van deze adviezen wordt een handelingsplan opgesteld.

Handelingsplan

Het handelingsplan bestaat uit de volgende onderdelen, die na de uitvoering geëvalueerd worden:
- Een korte samenvatting van het probleem
- Een concrete formulering van de gestelde doelen
- Een concrete omschrijving van de aanpak
- De benodigde ondersteunende middelen
- De betrokken personen en de taakverdeling
- Een tijdpad

Het tweede deel van het boek gaat in op de interventies bij het onderwijs aan begaafde leerlingen. Dat bestaat uit vier onderdelen:
- Slimme kleuters
- Vervroegde doorstroming
- Compacting van de reguliere leerstof
- Verrijkingsonderwijs in groep 3 - 8

Passend onderwijs voor slimme kleuters

Slimme kleuters beschikken over dezelfde leer- en persoonlijkheidseigenschappen als begaafden in hogere groepen. Maar… herken jij ze als leerkracht ook? Het is belangrijk om een ontwikkelingsvoorsprong zo vroeg mogelijk te signaleren, want dan kan je adequaat inspelen op de onderwijsbehoeften van de kleuter. Ook kan vroegsignalering problemen als demotivatie en onderpresteren voorkomen.

Verrijking bij slimme kleuters

Bij het opzetten van een structureel verrijkingsaanbod voor kleuters is het volgende van belang:
- Een gedifferentieerd aanbod
- Aansluiten bij de verschillende werkvormen in de kleuterklas
- Aansluiten bij de manier van leren van kleuters

De verrijking kan door het aanschaffen van extra verrijkingsmateriaal, maar ook het bestaande kleutermateriaal biedt mogelijkheden om te verrijken. De auteurs geven niet alleen suggesties voor extra verrijkingsmateriaal, maar geven ook veel ideeën om met bestaand materiaal te verrijken. Enkele voorbeelden bij de bouwhoek:
- Het bouwwerk van een ander nabouwen.
- Een bouwwerk nabouwen in spiegelbeeld.
- Een bouwtekening maken van het bouwwerk.
- Een bouwwerk naleggen met mozaiekplakfiguren.

Vervroegde doorstroming

Er zijn drie manieren om vervroegde doorstroming te realiseren:
- Een groep overslaan
- Twee leerstofjaren in één schooljaar
- Tempodifferentiatie

Zorgvuldigheid bij het nemen van een besluit is erg belangrijk. Het is goed om een protocol op te stellen, waarin de school beschrijft hoe ze omgaat met een besluit rondom vervroegde doorstroming. De besluitvorming bestaat uit verschillende stappen. Allereerst moet duidelijk zijn aan welke voorwaarden de leerling moet voldoen om in aanmerking te komen voor vervroegd doorstromen. Daarnaast moet vastgesteld worden of het in didactisch opzicht noodzakelijk is dat de leerling vervroegd doorstroomt. Vervolgens is het van belang om de risicofactoren in kaart te brengen. Tenslotte zijn er ook nog strategische aandachtspunten die een rol spelen, zoals de houding van de betrokkenen en de schoolfactoren.

Compacten

Compacten is een interventie, waarbij door het schrappen van leerstof het leerstofaanbod passend gemaakt wordt voor begaafde leerlingen. Compacten kan op verschillende onderdelen:
- Oefenstof
- Herhalingsstof
- Instructietijd
- Nabespreking van het gemaakte werk

Er is verschil tussen individueel en schoolbreed compacten. Bij individueel compacten selecteert de leerkracht oefenstof op basis van het beheersingsniveau van de leerling. Bij schoolbreed compacten is de leerstof geselecteerd op de leereigenschappen van de begaafde leerlingen. 
Er zijn twee leerlijnen (niveau’s) waarop je schoolbreed kan compacten. De eerste leerlijn is geschikt voor begaafde leerlingen, de tweede leerlijn voor hoogbegaafden. Bij de eerste leerlijn doet de leerling mee met belangrijke instructiemomenten en wordt 25 tot 50% van de oefenstof geschrapt. Bij de tweede leerlijn volgt de leerling alleen instructie bij nieuwe elementen in de leerstof. Van de oefenstof wordt 50 tot 75% geschrapt.

Verrijken

In de tijd die vrijkomt door compacten, gaat de leerling aan de slag met verrijkingsmateriaal. Dit is uitdagend materiaal, dat meerwaarde biedt boven de reguliere stof. Verrijkingsmateriaal speekt begaafde leerlingen aan op hun specifieke leereigenschappen. Of het aanbod van verrijkingsmateriaal passend is, hangt af van drie factoren:
- De leerlingvaardigheden, zoals de mate van zelfstandig werken.
- Het leerkrachtgedrag, zoals de begeleiding.
- De omgevingskenmerken, zoals een veilig leerklimaat.

Onderpresteren

Een hoge intelligentie is geen garantie voor succes. In het hoofdstuk over onderpresteren schrijven de auteurs wat onderpresteren inhoudt, hoe het ontstaat en hoe je het kan herkennen. Onderpresteren kan zorgen voor werkhoudingsproblemen, gedragsproblemen en psychische en fysieke klachten. Er kunnen verschillende oorzaken meespelen bij het onderpresteren. Bijvoorbeeld:
- Een inadequaat leerstofaanbod
- Een selectieve luisterstrategie
- De algemene houding ten opzichte van school
- De sociale belangen binnen en buiten de school
- De attitude van de leerkracht
- De relatie tussen ouders en het kind

Het begeleiden van onderpresteerders

Het begeleiden van onderpresteerders is niet eenvoudig, want vaak zijn deze leerlingen in een hardnekkig gedragspatroon gegleden. Er is gelukkig een sleutel: ‘Het is de kunst om de leerling een nieuwe focus op zijn gedrag te geven. Dat lukt niet als jij het einddoel voor de leerling bepaalt. De begeleiding van onderpresteerders wordt pas effectief als je hen vanuit een oplossingsgericht perspectief eigenaar laat zijn van hun eigen probleem én oplossing.’ (Måhlberg & Sjoblom, 2008)

Begaafd maar wel moeite met leren

Dit hoofdstuk geeft handvatten voor de begeleiding van de sociale en emotionele ontwikkeling van begaafde leerlingen. Ook gaan de auteurs in op het begeleiden van begaafde leerlingen als er sprake is van comorbiditeit: faalangst, dyslexie, ADHD of het syndroom van Asperger.

Het boek Passend onderwijs voor begaafde leerlingen is een aanrader voor iedereen die betrokken is bij het onderwijs aan begaafden. Dit boek is de opvolger van het succesvolle boek Professioneel omgaan met hoogbegaafde leerlingen in het basisonderwijs.

Bestellen

N.a.v. Sylvia Drent, Eleonoor van Gerven, Passend onderwijs voor begaafde leerlingen, Van Gorcum 2012, ISBN 978 90 232 4966 5, € 37, 50. Het boek is te bestellen via

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Bestellen

Het boek Passend onderwijs voor begaafden is te bestellen via:

Gerelateerd

Congres
Van groep 2 naar groep 3
Van groep 2 naar groep 3
Een warme overgang van speels naar schools leren
Medilex Onderwijs 
Misverstanden hoogbegaafdheid
Zeven misverstanden rond hoogbegaafdheid.
Arja Kerpel
Plusklas of inclusie onderwijs
Hoe lang blijft de plusklas nog bestaan?.
Martine Blonk - Meulenkamp
Lapbook maken
Lapbook maken - Een creatieve verrijkingsopdracht.
Arja Kerpel
Hoogbegaafdheid
Hoogbegaafdheid - kenmerken - gedrag - tips aanpak
Arja Kerpel
Onderpresteren
Onderpresteren: kenmerken - oorzaken - gevolgen - aanpak
Arja Kerpel
Rekenen hoogbegaafde leerlingen
Altijd de beste in rekenen. Tot nu.
Martine Blonk - Meulenkamp
Filosoferen met hoogbegaafde kinderen
Filosoferen met hoogbegaafde kinderen
Lisanne van Nijnatten
Compacten en verrijken
Compacten en verrijken: Een must voor (hoog)begaafde kinderen
Lisanne van Nijnatten
Klas overslaan
Klas overslaan / versnellen? Let op!
Teije de Vos
Vakspecifiek verrijken
Uitdagend differentiëren in de les - vakspecifiek verrijken
René Leverink
Differentiatie
Zij mogen allemaal leuke dingen doen
Dolf Janson
Creatief begaafd
Uitdagend onderwijs voor creatief begaafde leerlingen
Annemieke Top
Uitdagend onderwijs
Beter begeleiden van uitdagend onderwijs
Eleonoor van Gerven
HGW leerling niveau
HGW cyclus op leerling niveau
Tanja van Beukering
Leerstof hoogbegaafden
Leerstof hoogbegaafden: moeilijk moet!
Eleonoor van Gerven
Onderpresteerders
Onderpresteerders
Eleonoor van Gerven
Slimme kleuters
Slimme kleuters
Eleonoor van Gerven
Hoogbegaafdheid leerkrachtcompetenties
Zeven domeinen van leerkrachtcompetenties
Eleonoor van Gerven
Ontwikkeling kleuter
Je zal maar kleuter mogen zijn!
Dolf Janson
Visies op begaafdheid
Het verschil mag er wezen - Twee visies over begaafdheid
Eleonoor van Gerven
Leerkracht en Passend Onderwijs
Zorgen voor of zorgen over passend onderwijs?
Kees van Overveld
Taalles als taallab
De taalles als taallab. Op weg naar een uitdagende invulling van de taalles.
Dolf Janson
Succesvol begeleiden van hoogbegaafden
Succesvol begeleiden van hoogbegaafde kinderen en jongeren
Arja Kerpel
De Gids
De Gids - Over begaafdheid in het basisonderwijs
Arja Kerpel
Begaafde onderpresteerders
Het begeleiden van begaafde onderpresteerders
Arja Kerpel
Differentiëren is te leren
Differentiëren is te leren
Helèn de Jong
Beleid hoogbegaafdheid
Slim beleid - Beleid rond hoogbegaafdheid
Arja Kerpel
Onderpresteren
Onderpresteren op de basisschool
Arja Kerpel
Misdiagnose van hoogbegaafden
Misdiagnose van hoogbegaafden
Arja Kerpel
Begeleiding hoogbegaafden
De begeleiding van hoogbegaafde kinderen
Arja Kerpel
Gevoelig hoogbegaafd
Gevoelig hoogbegaafd - hoogsensitiviteit bij hoogbegaafden
Arja Kerpel
Kei in hoogbegaafdheid
Kei in hoogbegaafdheid - Hét praktijkboek voor de leerkracht
Arja Kerpel
Kei in hoogbegaafdheid
Kei in hoogbegaafdheid - Hét praktijkboek voor de leerkracht
Arja Kerpel
Leven met intensiteit
Leven met intensiteit - De gevoeligheid van begaafden
Arja Kerpel
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Lianne Jongsma
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Lianne Jongsma
Hoogbegaafd of ontwikkelingsvoorsprong
Hoogbegaafd of ontwikkelingsvoorsprong
Marleen Legemaat
Huiswerkbegeleiding
Huiswerkscholen zijn géén oplossing voor onderpresteren
Lisanne van Nijnatten


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

[extra-breed-algemeen-kolom2]



ontwikkelingsvoorsprong

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest