Wat weten we over de relatie tussen ouderbetrokkenheid en leerresultaten van leerlingen?

Geplaatst op 21 maart 2016

Samenvatting

Samenwerking tussen ouders en school, in het algemeen aangeduid als Family-School-Partnership (FSP) of educatief partnerschap, bestaat in verschillende vormen. Niet alle vormen van ouderbetrokkenheid zijn even effectief. Zo blijkt uit onderzoek dat we meer kunnen verwachten van ouderbetrokkenheid thuis (samen lezen, helpen bij huiswerk, praten over school) dan van ouderbetrokkenheid op school (contact tussen leraren en ouders en ouderparticipatie). Effecten van ouderbetrokkenheid zijn groter naarmate de sociale status van ouders lager is. Daarbij is het wel een voorwaarde dat de school deze ouders als serieuze gesprekspartners ziet. Niet alleen feitelijke samenwerking, maar ook de houding en verwachtingen van leraren doen ertoe. Ouders met een laag opleidingsniveau voelen zich meer betrokken dan veel leraren denken.

In onderzoeksliteratuur wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende vormen van educatief partnerschap: contact tussen leraren en ouders (elkaar informeren, verwachtingen uitspreken, de voortgang van de kinderen bespreken, nieuwsbrieven versturen en lezen), betrokkenheid op school (ouderparticipatie) en ouderbetrokkenheid thuis. Effectieve activiteiten van thuisbetrokkenheid zijn samen lezen, bezoek aan bibliotheek, het doen van educatieve spelletjes met cijfers en letters, rijmen en zingen. Verder is ouderbetrokkenheid vooral effectief als deze het positieve zelfbeeld van de leerling versterkt. Ouders kunnen dat positief beïnvloeden door bijvoorbeeld het uiten van hoge verwachtingen. De positieve effecten van thuisbetrokkenheid zijn gevonden voor leerlingen van verschillende leeftijden: in de voor- en vroeg¬schoolse periode, tijdens de basisschool en tijdens het voortgezet onderwijs

Effecten van thuisbetrokkenheid

Dat thuisbetrokkenheid sterker effect sorteert dan betrokkenheid op school wordt duidelijk uit enkele internationale overzichtsstudies. Hieruit blijkt dat ouderbetrokkenheid thuis positieve effecten heeft op leerlingenuitkomsten in zowel het basis- als het voortgezet onderwijs. In Nederlands onderzoek is een positieve invloed aangetoond op de cognitieve ontwikkeling en taalprestaties van kinderen. Bij jongere kinderen was het effect groter dan bij oudere kinderen van de basisschool. In onderzoek binnen het voortgezet onderwijs zijn positieve effecten gevonden van thuisbetrokkenheid op de prestaties en de houding ten aanzien van wiskunde.

Relatie ouderbetrokkenheid en sociale status

Ouderbetrokkenheid was in Nederland lange tijd vooral gericht op gezinnen met een sociaal-economisch zwakkere positie. Nog steeds worden scholen geconfronteerd met de kloof tussen thuis- en schoolcultuur als het gaat om gezinnen met een lage sociaal-economische status. Hoopgevend is dat onderzoek laat zien dat de effecten van ouderbetrokkenheid groter zijn, naarmate de sociale status van de ouders lager is. Een reden daarvoor kan zijn dat hogere milieus over allerlei compensatiemogelijkheden beschikken bij een lage mate van ouderbetrokkenheid, vanwege het culturele en sociale kapitaal in de omgeving van het kind. Een andere, gerelateerde reden daarvoor is dat bij deze groepen nog veel winst te boeken is met betrekking tot de ontwikkeling van kinderen door de ouderbetrokkenheid te bevorderen.

Mismatch in verwachtingen

Een Nederlandse studie uit 2007 laat zien dat niet alleen feitelijke samenwerking, maar ook de houding en verwachtingen van leraren ertoe doen. Veel leraren overschatten de betrokkenheid van hoger opgeleide ouders en hebben twijfels over de competenties van vooral ouders uit de lagere sociaal-economische milieus en ook die van allochtone ouders. Deze ouders zeggen zelf desgevraagd wel degelijk geïnteresseerd te zijn in de ontwikkeling van hun kinderen en over hen positieve verwachtingen hebben. Er kan sprake zijn van een mismatch in verwachtingen. Zo zijn veel allochtone ouders vooral geïnteresseerd in de vorderingen van hun kind, terwijl de school de ouders vooral wil informeren over de onderwijsaanpak en het schoolsysteem.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Anne Luc van der Vegt
Vraagsteller: beleidsadviseur bij een scholengemeenschap voor voortgezet onderwijs

Vraag

Is er in Nederland onderzoek gedaan naar:

a) de relatie tussen samenwerking door een school met de ouders van de leerlingen en de leerresultaten van de leerlingen?
b) de randvoorwaarden voor effectieve samenwerking in relatie tot de achtergrond van de ouders (met name de niet-westerse achtergrond)?

Aanleiding om deze vraag te stellen is de vraag van een schooldirecteur over de noodzaak van samenwerken met ouders.

Kort antwoord

Ouderbetrokkenheid thuis is gericht op het stimuleren van de ontwikkeling van kinderen. Samenwerking tussen ouders en school die erop gericht is de thuisbetrokkenheid te vergroten, biedt de beste kans op betere leerresultaten. Dit blijkt uit internationaal onderzoek en ook uit onderzoek dat in Nederland is uitgevoerd. Effecten van ouderbetrokkenheid zijn groter naarmate de sociale status van ouders lager is. Daarbij is het wel een voorwaarde dat de school deze ouders als serieuze gesprekspartners ziet. Niet alleen feitelijke samenwerking, maar ook de houding en verwachtingen van leraren doen ertoe, blijkt uit Nederlands onderzoek. Ouders met een laag opleidingsniveau voelen zich meer betrokken dan veel leraren denken.

Toelichting antwoord

Vormen van samenwerking tussen ouders en school

Samenwerking tussen ouders en school, in het algemeen aangeduid als FamilySchool-Partnership (FSP) of educatief partnerschap, bestaat in verschillende vormen (Beek, Van Rooijen & De Wit, 2007; Epstein, 1992; Vogels, 2002). We maken onderscheid in:

  • Ouderbetrokkenheid thuis (samen lezen, helpen bij huiswerk, praten over school)
  • Contact tussen leraren en ouders (elkaar informeren, verwachtingen uitspreken, de voortgang van de kinderen bespreken, nieuwsbrieven versturen en lezen)
  • Betrokkenheid op school (ouderparticipatie) (informele participatie: vrijwiliggerswerk op school) (formele participatie: bestuurlijke participatie, inspraak)

Bij het bespreken van relevant onderzoek focussen we op de ouderbetrokkenheid thuis. Die is er namelijk op gericht een stimulans te zijn voor de ontwikkeling van de leerlingen.

Effecten van ouderbetrokkenheid, internationaal en in Nederland

Niet alle vormen van ouderbetrokkenheid zijn even effectief. Van ouderbetrokkenheid thuis kunnen we meer verwachten dan van ouderbetrokkenheid op school. Dat wordt duidelijk uit enkele overzichtsstudies die kort na 2000 werden gepubliceerd. In een overzicht geeft Carter (2003) een aantal bevindingen betreffende effecten van ouderbetrokkenheid uit studies uit de periode 1994- 2001. In het kort:

  • Thuisbetrokkenheid sorteert sterker effect dan betrokkenheid op school;
  • Ouderbetrokkenheid heeft positieve effecten op leerlingenuitkomsten in basisen voortgezet onderwijs;
  • De effecten van verschillende soorten van ouderbetrokkenheid varieert naarmate leerlingen ouder worden. Jonge kinderen hebben meer baat bij concrete hulp, ouder kinderen zijn gebaat met vertrouwen.

Ook in andere overzichtsstudies (b.v. Desforges en Abouchaar, 2003) wordt geconcludeerd dat de effecten van thuisbetrokkenheid het belangrijkste zijn. Effectieve activiteiten zijn bijvoorbeeld samen lezen, bezoek aan bibliotheek, het doen van educatieve spelletjes met cijfers en letters, rijmen en zingen. Verder is ouderbetrokkenheid vooral effectief als deze het positieve zelfbeeld van de leerling versterkt. Ouders kunnen dat positief beïnvloeden door bijvoorbeeld het uiten van hoge verwachtingen. Door de Radboud Universiteit is in 2013 een overzicht gepubliceerd van empirische studies, waarmee het effect van ouderbetrokkenheid op leerlingen is gemeten (Bakker et al., 2013). Ook hier luidt de conclusie dat vooral de betrokkenheid van ouders thuis een belangrijke bijdrage levert aan de ontwikkeling van hun kinderen. De positieve effecten van thuisbetrokkenheid zijn gevonden voor leerlingen van verschillende leeftijden: in de voor- en vroegschoolse periode, tijdens de basisschool en tijdens het voortgezet onderwijs (Bakker et al., 2013, p. 21, 26, 27).

Nederlands onderzoek

In het overzicht van Bakker en anderen (2013) zijn ook enkele Nederlandse empirische studies opgenomen. Eén van de studies binnen het basisonderwijs laat zien dat het geven van mogelijkheden aan ouders om te participeren in het onderwijs van hun kinderen een positieve invloed heeft op de cognitieve ontwikkeling en prestaties van kinderen en op de attitudes van ouders ten opzichte van school (Driessen, Smit & Sleegers, 2005). In een ander onderzoek zijn effecten het duidelijkst geconstateerd op taalgebied. Bij jongere kinderen was het effect groter dan bij oudere kinderen van de basisschool (Kloosterman et al., 2011). In onderzoek binnen het voortgezet onderwijs zijn positieve effecten gevonden van thuisbetrokkenheid op de prestaties en de houding ten aanzien van wiskunde (Ahmed, 2010).

Randvoorwaarden voor betrokkenheid van ouders (met een niet-westerse achtergrond)

Aangezien we vooral van ‘thuisbetrokkenheid’ effecten mogen verwachten, zijn vooral studies naar het bevorderen van dit type ouderbetrokkenheid interessant. In de meta-studie van Jeynes (2012) wordt geconcludeerd dat het bevorderen van samen thuis lezen via ouderbetrokkenheidsprogramma’s meer effect heeft dan de vrijwillige spontane activiteit van ouders op dit gebied. In minder mate geldt dat ook voor door scholen geïnitieerde huiswerkbegeleiding door de ouders. De aanpak bij huiswerkbegeleiding luistert nauw. Uit een Zwitsers onderzoek van Trautwein, et al.(2009) blijkt dat de intensivering van de huiswerkbegeleiding ook negatief kan uitpakken. Als oorzaak wordt gegeven dat meer controle de autonomie van leerlingen aantast.

Ouderbetrokkenheid was in Nederland lange tijd vooral gericht op gezinnen met een sociaal-economisch zwakkere positie. Bekende wetenschappers zoals de Franse socioloog Bourdieu, de Amerikaan Coleman en de Brit Bernstein hebben daar het wetenschappelijke fundament voor gebouwd (Bakker et al., 2013, p. 7). Nog steeds worden scholen geconfronteerd met de kloof tussen thuis- en schoolcultuur als het gaat om gezinnen met een lage sociaal-economische status. Hoopgevend is dat onderzoek laat zien dat de effecten van ouderbetrokkenheid groter zijn, naarmate de sociale status van de ouders lager is. Een reden daarvoor kan zijn dat hogere milieus over allerlei compensatiemogelijkheden beschikken bij een lage mate van ouderbetrokkenheid, vanwege het culturele en sociale kapitaal in de omgeving van het kind. Een andere, gerelateerde reden daarvoor is dat bij deze groepen nog veel winst te boeken is met betrekking tot de ontwikkeling van kinderen door de ouderbetrokkenheid te bevorderen (Bakker et al., 2013, p. 34). Zijn er randvoorwaarden voor effectieve ouderbetrokkenheid die in het bijzonder gelden voor deze ouders? Het literatuuroverzicht van Smit, Sluiter en Driessen (2006) geeft antwoord op deze vraag. Op basis van internationaal onderzoek noemen zij de volgende condities voor ouderbetrokkenheid van ‘moeilijk bereikbare’ ouders:

  1. Betrokkenheid van moeilijk bereikbare ouders staat hoog op de beleidsagenda;
  2. School vraagt ouders naar belangen en wensen;
  3. School ziet allochtone en laag opgeleide ouders als serieuze gesprekspartners;
  4. Alle ouders, van verschillende achtergrond, werken samen aan ouderbetrokkenheid;
  5. Focus is gericht op ontwikkeling van de leerlingen.

Naast de activiteiten is de houding van leraren ten opzichte van ouders belangrijk. Over het algemeen hebben leraren een positieve houding ten opzichte van ouders. Ze vinden de thuisbetrokkenheid van ouders erg belangrijk. Wel blijkt dat leraren met een 'middle class' achtergrond weinig kennis van en feeling met ouders uit lagere milieus hebben. Leraren onderschatten vaak de betrokkenheid van cultureel-etnische minderheidsgroepen (Bakker et al., 2013, p. 58). Door intensiever met deze ouders
contact te onderhouden leren ze hun thuissituaties beter kennen.

Nederlands onderzoek

Een Nederlandse studie (Bakker, Denessen & Brus-Laeven, 2007) laat zien dat niet alleen feitelijke samenwerking, maar ook de houding en verwachtingen van leraren ertoe doen. Veel leraren overschatten de betrokkenheid van hoger opgeleide ouders en hebben twijfels over de competenties van vooral ouders uit de lagere sociaal-economische milieus en ook die van allochtone ouders. Deze ouders zeggen zelf desgevraagd wel degelijk geïnteresseerd te zijn in de ontwikkeling van hun kinderen en over hen positieve verwachtingen hebben. Er kan sprake zijn van een mismatch in verwachtingen (Bakker, et al.,2004. p. 60). Zo zijn veel allochtone ouders vooral geïnteresseerd in de vorderingen van hun kind, terwijl de school de ouders vooral wil informeren over de onderwijsaanpak en het schoolsysteem.

Geraadpleegde bronnen

1 Ahmed, W, Minnaert, A., Werf, G. van der & Kuyper, H. (2010). Perceived social support and early adolescents’ achievement. The mediational roles of motivational beliefs and emotions. Journal of Youth and Adolescence. Vol. 39, no. 1, p. 36-46.
http://link.springer.com/article/10.1007/s10964-008-9367-7/fulltext.html
2 Bakker, J., Denessen, E., Dennissen, M. & Oolbekkink-Marchand, H. (2013). Leraren en ouderbetrokkenheid. Een reviewstudie naar de effectiviteit van ouderbetrokkenheid en de rol die leraren daarbij kunnen vervullen. Nijmegen: Radboud Universiteit. http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/121840/121840-OA.pdf?sequence=1
3 Bakker, J. Denessen, E. & Brus-Laeven, M. (2007). Socio-economic background, parental involvement and teacher perceptions of these in relation to pupil achievement. Educational Studies, Vol. 33, No 2, p. 175-190.  https://www.researchgate.net/profile/Eddie_Denessen/publication/263752654_Socioeconomic_background_parental_involvement_and_teacher_perceptions_of_these_in_relation_to_pupil_achievement/links/543bc23e0cf204cab1db27a9.pdf
4 Beek, S., Rooijen, A. van & Wit, C. de (2007). Samen kun je meer dan alleen. Educatief partnerschap met ouders in primair en voortgezet onderwijs. Den Haag/’s-Hertogenbosch: Q*Primair/KPC Groep.
5 Carter, S. (2003). The impact of parent/family involvement on student outcomes. Eugene, OR:CADRE. http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED476296.pdf
6 Desforges, C. Abouchar, A. (2003). The impact of parental involvement, parental support and family education on pupil achievements and adjustment: A literature review. London: Dfes.  http://bgfl.org/bgfl/custom/files_uploaded/uploaded_resources/18617/Desforges.pdf
7 Driessen, G., Smit, F. & Sleegers, P. (2005). Parental involvement and educational achievement. British Educational Research Journal, Vol. 31, No. 4, p. 509-532.  https://www.researchgate.net/profile/Geert_Driessen/publication/228654074_Parental_Involvement_and_Educational_Achievement/links/0912f50f2c22d59d51000000.pdf
8 Epstein, J. (1992). School and family partnerships. In: M. Akin (Ed.) Encyclopedia of Educational Research, (6th edition), p. 1139-1151. New York: Macmillan.
9 Jeynes, William. H. (2012). A meta-analysis of the efficacy of different types of parental involvment programs for Urban Students. Urban Education, 47(4) 706- 742). http://mnprek-3.wdfiles.com/local--files/research-studies/metaanalysis%
20of%20parent%20inv%20programs.pdf

10 Kloosterman, R., Notten, N., Tolsma, J., & Kraaykamp, G. (2011). The effects of parental reading socialization and early school involvement on children’s academic performance: A panel study of primary school pupils in the Netherlands. European Sociological Review, Vol. 27, No. 3, p. 291-306.
11 Smit, F., Sluiter, R. & Driessen, G. (2006). Literatuurstudie ouderbetrokkenheid in internationaal perspectief. Nijmegen: ITS. https://www.researchgate.net/profile/Geert_Driessen/publication/235963522_Literatuurstudie_ouder  betrokkenheid_in_internationaal_perspectief/links/0deec514d9464523ef000000.pdf
12 Trautwein, U., Niggli, A., Schnyder, I.,Ludtke, O. (2009). Between-teacher diferences in homework assignments and the development of student’s homework effort, homework emotions and achievement, Journal of Educational Psychology, 101(1), 176-189. http://doc.rero.ch/record/235692/files/34Trautwein_Niggli_Schnyder_Between.pdf
13 Vogels, R. (2002). Ouders bij de les. Betrokkenheid van ouders bij de school van hun kind. Den Haag: SCP.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Cursus
Communiceren met impact
Communiceren met impact
Versterk je gesprekstechnieken
Medilex Onderwijs 
E-learning module
Wat is ouderbetrokkenheid?
Wat is ouderbetrokkenheid?
Gratis online module over ouderbetrokkenheid in het VO
Wij-leren.nl Academie 
Ouderbetrokkenheid
Ouderbetrokkenheid - communicatie - educatief partnerschap.
Arja Kerpel
Ouderbetrokkenheid 3.0
Ouderbetrokkenheid 3.0.
Peter de Vries
Samenwerking ouders
Leerlingsucces vraagt om samenwerking met ouders
Peter de Vries
Ouderbetrokkenheid in VVE
Ouderbetrokkenheid in VVE
Peter de Vries
Ouderbetrokkenheid in VO
Ouderbetrokkenheid in het Voortgezet Onderwijs
Peter de Vries
Ouderbetrokkenheid een hype?
Ouderbetrokkenheid: een hype?
Peter de Vries
Ouders en onderwijs
School en ouders: samen sterker dan alleen!
Noëlle Pameijer
Verbindend communiceren
Verbindend communiceren
Hélène van Oudheusden
Ouderbetrokkenheid plus leerlingbetrokkenheid is beter onderwijs
Ouder en jonge kind betrekken bij het onderwijsleerproces
Ite Wolters
Strategie voor opvangen van productieve relaties met ouders
Een strategie voor het opbouwen van productieve relaties met ouders
Crystal Frommert
Strategie voor opvangen van productieve relaties met ouders
Een strategie voor het opbouwen van productieve relaties met ouders
Crystal Frommert
Samen sterk
Samen sterk - Ouderbetrokkenheid en schoolsucces
Arja Kerpel


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Ouderbetrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
Ouderbetrokkenheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



ouderbetrokkenheid

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest