Heeft een didactische aanpak gebaseerd op cognitieve voorkeuren van leerlingen effect op de leesvaardigheid (begrijpend lezen) in een vreemde taal?

Geplaatst op 23 juni 2016

Samenvatting

Dat er een effect is van aandacht voor verschillende leerstijlen en/of meervoudige intelligentie op de leesvaardigheid (begrijpend lezen) in een vreemde taal wordt niet bevestigd op basis van een literatuurstudie. Wat eerder een positief effect lijkt te hebben als uitvoerbare en effectieve onderwijsinterventie bij de ontwikkeling op leesvaardigheid, is het gebruik van leesstrategieën.

Leesstrategieën onderwijzen blijkt vaak positieve effecten te hebben op de ontwikkeling van leesvaardigheid. Een leesstrategie wordt opgevat als een set mentale acties om een leesdoel te bereiken. Voor bijvoorbeeld leesstrategieën als het activeren van voorkennis, skimmen en het herkennen van signaalwoorden bestaat empirische evidentie. Echter, niet elke manier van aanbieden leidt tot een verhoging van de leesvaardigheid. Dat kan erop duiden dat het gebruik van leesstrategieën en het effect hiervan op de leesvaardigheid afhankelijk zijn van de wijze waarop deze worden aangeboden.

Het gebruik van leer- en in het bijzonder leesstrategieën wordt in verschillende publicaties in verband gebracht met leerstijlen. Een leerstijl is een algemeen patroon van leeractiviteiten dat richting geeft aan het leren (Oxford, 2003). Of, een leerstijl is een individuele relatief stabiele voorkeur voor het gebruik van bepaalde leerstrategieën of tactieken bij het uitvoeren van een leertaak. In de literatuur zijn verschillende theorieën over leerstijlen te vinden. In al deze theorieën wordt ervan uitgegaan dat leerders verschillen in de aanpak van een leertaak, omdat ze verschillen in een voorkeur voor een leerstijl. Daarbij blijkt dat leerders hun leerstijl kunnen aanpassen. In sommige theorieën wordt gesproken over leerstijlen die veranderbaar zijn, ofwel flexibly stable. Daarmee wordt bedoeld dat op grond van leerervaringen cognitieve vaardigheden en leerstrategieën veranderbaar zijn en dat de voorkeur van de manier van leren cq. leerstijl dus per taak of context kan verschillen. Het individu past zijn leerstijl aan aan de taak.

Sommige onderzoeken vonden een verband tussen gebruikte leerstijl en het gebruik van bepaalde leer- of leesstrategieën. In geen enkel onderzoek werd echter een direct verband gevonden tussen leerstijlen en leesvaardigheid. Zo vonden Bimmel en Van Schoten (2000) bij leerlingen in het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs dat de beheersing van strategische leeshandelingen sterk bleek samen te hangen met de vaardigheid in begrijpend lezen. De mate van structuur- en betekenisgerichtheid van de leerstijl bleek echter niet samen te hangen met strategiegebruik of vaardigheid in begrijpend lezen.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: José van der Hoeven
Vraagsteller: Docent lerarenopleiding
Geraadpleegde expert: Paul de Maat, CED Groep

Vraag

Wat is er bekend over het effect van een didactische aanpak gebaseerd op cognitieve voorkeuren van leerlingen op de leesvaardigheid (begrijpend lezen) in een vreemde taal?

Kort antwoord

Op basis van een literatuurstudie kan niet worden bevestigd dat er een effect van aandacht voor verschillende leerstijlen en/of meervoudige intelligentie is op de leesvaardigheid (begrijpend lezen) in een vreemde taal. De feiten dat er enerzijds evidentie is voor een positief effect van het gebruik van leesstrategieën op leesvaardigheid en dat leerders anderzijds hun leerstijl (kunnen) aanpassen aan de leertaak of context, wijzen op meer bewijskracht voor leesstrategieën als uitvoerbare en effectieve onderwijsinterventie bij de ontwikkeling van leesvaardigheid dan aandacht voor leerstijlen of meervoudige intelligentie.

Antwoord

In het onderwijs hebben we te maken met verschillen tussen leerlingen. Eén van de factoren die daarbij kan worden onderscheiden is een verschil in de beschikbaarheid en het gebruik van verschillende leerstrategieën bij het uitvoeren van een leertaak. Een leerstrategie is daarbij een specifieke actie, stap of gedrag met als doel het leren te bevorderen.

Ten aanzien van het onderwijs in leesvaardigheid blijken leesstrategieën van groot belang. In lijn met de definitie van leerstrategie hierboven wordt met een leesstrategie, een set mentale acties om een leesdoel te bereiken, bedoeld (Bimmel, 2001). Het onderwijzen van leesstrategieën blijkt vaak positieve effecten te hebben (Bimmel, 2001; Roberts, Torgesen, Boardman & Scammaca, 2008, Spörer & Burnstein, 2009). Zo bestaat er bijvoorbeeld voor leesstrategieën als het activeren van voorkennis, skimmen en het herkennen van signaalwoorden empirische evidentie. Echter, niet elke manier van aanbieden leidt tot een verhoging van de leesvaardigheid (vergelijk Bimmel, 2001; Dignath & Büttner, 2008). Dat zou erop kunnen duiden dat het gebruik van leesstrategieën, en het effect hiervan op de leesvaardigheid afhankelijk is van de wijze waarop deze worden aangeboden.

Het gebruik van leer- en in het bijzonder leesstrategieën wordt in verschillende publicaties in verband gebracht met leerstijlen (Bimmel & Van Schoten, 2000, Tsai, 2012, Gürses & Bouvet, 2016). In de literatuur zijn verschillende theorieën over leerstijlen te vinden, zoals Kolb (1984) gericht op concreet ervaren ('sensing/feeling'), waarnemen en overdenken ('watching'), analyseren en abstract denken ('thinking'), actief experimenteren ('doing'), Vermunt, (1992) met een onderscheid tussen ongericht, reproductiegericht, betekenisgericht en toepassingsgericht, Riding (1997) met de dimensies holistisch-analytisch en verbaal-visueel.

Een leerstijl is een algemeen patroon van leeractiviteiten dat richting geeft aan het leren (Oxford, 2003). Of, een leerstijl is een individuele relatief stabiele voorkeur voor het gebruik van bepaalde leerstrategieën of tactieken bij het uitvoeren van een leertaak (vergelijk Vermunt, 1992). In al deze theorieën wordt ervan uitgegaan dat leerders verschillen in de aanpak van een leertaak, omdat ze verschillen in een voorkeur voor een leerstijl. Wat weten we uit onderzoek?
Bimmel en Van Schoten (2000) vonden bij leerlingen in het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs dat de beheersing van strategische leeshandelingen sterk bleek samen te hangen met de vaardigheid in begrijpend lezen. De mate van structuur- en betekenisgerichtheid van de leerstijl (vergelijk Vermunt, 1992) bleek echter niet samen te hangen met strategiegebruik of vaardigheid in begrijpend lezen.

Tsai (2012) vond bij universitaire studenten die Engels als vreemde taal leerden verschillen tussen goede en zwakke lezers op het gebruik van 2 van de 6 onderscheiden leerstijlen, namelijk op de visuele en de reflectieve leerstijl (Flelder & Soloman, 2004). Echter, er werd geen correlationeel verband gevonden tussen leerstijl en leesvaardigheid.

Gürses and Bouvet (2016) tenslotte konden geen verband aantonen tussen verschillende leesstrategieën en tekstbegrip bij het lezen in een vreemde taal. De bevindingen suggereerden echter wel dat van de 4 onderscheiden leerstijlen de convergente leerstijl van Kolb leidde tot het meest frequent gebruik van leesstrategieën bij universiteitsstudenten die Frans als vreemde taal leerden.

Het feit sommige onderzoeken wel en andere geen verbanden tussen leerstijlen en het gebruik van leesstrategieën of leesvaardigheid konden aantonen, lijkt tegenstrijdig, maar wordt in andere wetenschappelijke bronnen geduid. In sommige theorieën wordt gesproken over leerstijlen die veranderbaar zijn, ofwel flexibly stable (vergelijk CLU, 2013). Daarmee wordt bedoeld dat op grond van leerervaringen cognitieve vaardigheden en leerstrategieën veranderbaar zijn en dat de voorkeur van de manier van leren cq. leerstijl dus per taak of context kan verschillen. Het individu past zijn leerstijl aan aan de taak. Specifiek voor vreemde talen onderwijs meldt Oxford (2003) dat vreemdetaalleerders soms hun eigen leervoorkeur links laten liggen om hun taakuitvoering succesvol of optimaal te laten verlopen. Dat betekent dus dat zij hun favoriete leerstijl in een dergelijke situatie niet gebruiken.

In verband met cognitieve voorkeuren bij taalleren wordt ook wel gesproken over meervoudige intelligentie (Gardner, 1993). Er wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende aspecten: verbaal-linguïstisch, muzikaal-ritmisch, intrapersoonlijk, interpersoonlijk, lichamelijk-kinesthetisch, visueel-ruimtelijk, logisch-mathematisch, naturalistisch-ecologisch. Data die deze theorie van Gardner empirisch onderbouwen, ontbreken echter (Willingham, 2004).

Geraadpleegde bronnen

Bimmel, P. (2001). Effects of reading strategy instruction in secondary education: A review of intervention studies. L1-Educational Studies in Language and literature, 1(3), 273-298.
Bimmel, P. & E. van Schooten (2000). Strategische leeshandelingen en vaardigheid in het begrijpend lezen. In: Pedagogische studiën, 5, p. 365-377.
CLU (2013). Leerstijlkenmerken van digitale leermiddelen en het effect op de leerprestaties van jongens en meisjes. Onderzoeksverslag. Utrecht: CLU.
Dignath, C., & Büttner, G. (2008). Components of fostering self-regulated learning among students. A meta-analysis on intervention studies at primary and secondary school level. Metacognition and Learning, 3(3), 231-264.
Felder, R.M. & Soloman, B.A. (2004). Index of Learning Styles Questionnaire. On: www.ncsu.edu/felder-public/IlSpage.html.
Gardner, H. (1993). Frames of mind. The theory of multiple intelligences. London: Fontana.
Kolb, D.A. (1984).Experiental learning. Experience as the source of learning and development. Engelwood Cliffs. NJ: Prentice-Hall Inc.
Meral Özkan Gürses & Eric Bouvet (2016). Investigating reading comprehension and learning styles in relation to reading strategies in L2. Reading in a Foreign Language. Volume 28, No. 1, pp. 20–42.
Oxford R.L. (2003). Language learning styles and strategies: An overview. GALA, 2003.
Riding, R.J. (1997). On the nature of cognitive style. Educational Psychology, 17 (1-2), 29-49.
Roberts, G., Torgesen, J. K., Boardman, A., & Scammacca, N. (2008). Evidence‐based strategies for reading instruction of older students with learning disabilities. Learning Disabilities Research & Practice, 23(2), 63-69.
Spörer, N., Brunstein, J. C., & Kieschke, U. L. F. (2009). Improving students’ reading comprehension skills: Effects of strategy instruction and reciprocal teaching. Learning and Instruction, 19(3), 272-286.
Vermunt, J. (1992). Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger onderwijs. Naar procesgerichte instructie in zelfstandig denken. Lisse: Swets & Zeitlinger.
Willingham, D. T. (2004). Reframing the Mind. The Theory of Multiple Intelligences. Education next. Summer 2004, Vol. 4, No. 3. On: www.educationnext.org.