Hoe begeleid je instromende nt2-leerlingen optimaal?

Geplaatst op 19 juni 2022

Nieuwe kansen voor nieuwkomers: effectief onderwijs voor NT2-leerlingen in het vo

In het hele land stromen jaarlijks duizenden nieuwkomers in op middelbare scholen. Het gaat om leerlingen tussen de 12 en 18 jaar die nog maar kort in Nederland zijn en de Nederlandse taal nog niet beheersen. Voor deze leerlingen is onderwijs niet alleen een middel tot leren, maar ook tot integreren. Toch blijkt uit onderzoek dat NT2-leerlingen in het voortgezet onderwijs doorgaans een lager onderwijsniveau bereiken dan hun leeftijdsgenoten. Dit roept de vraag op of het Nederlandse onderwijssysteem hen voldoende ondersteunt bij het realiseren van hun potentieel.

Snelle plaatsing, trage ontwikkeling

De Nederlandse aanpak is gericht op snelle integratie: nieuwkomers krijgen in een Internationale Schakelklas (ISK) ongeveer een jaar taalonderwijs en moeten daarna doorstromen naar een passend onderwijstype in het reguliere voortgezet onderwijs. Deze snelle doorstroom betekent vaak dat keuzes over het schooltype al vroeg worden gemaakt, terwijl taalvaardigheid, vakinhoudelijke kennis en sociaal-emotionele ontwikkeling nog in ontwikkeling zijn. Het gevolg: veel nieuwkomers komen terecht in het praktijkonderwijs of het vmbo-basis/kader. Volgens schattingen van schooldirecteuren geldt dit voor zo’n 70% van de uitstroom. Van degenen die doorstromen naar het mbo, gaat circa 80% naar de entreeopleiding.

Gegeven de grote diversiteit aan nieuwkomers – van kinderen met een stevige schoolachtergrond tot leerlingen die jarenlang geen onderwijs hebben gehad – lijkt deze uitstroom niet hun werkelijke potentieel te weerspiegelen.

Wat werkt? Inzichten uit praktijk en onderzoek

Hoewel grootschalig onderzoek naar de effectiviteit van interventies voor nieuwkomers ontbreekt, is er uit kleinschalige studies een redelijk consistent beeld te halen van wat werkt in het onderwijs aan NT2-leerlingen. Vijf elementen komen steeds terug als bepalend voor een succesvolle schoolloopbaan:

1. Een goede intake en warme overdracht

Een uitgebreide intake is essentieel om zicht te krijgen op de achtergrond van de leerling. Daarbij gaat het niet alleen om taalniveau, maar ook om eerdere onderwijservaring, vakkennis, sociaal-emotionele ontwikkeling en opvattingen over onderwijs. Als een leerling van een ISK komt, is een warme overdracht – waarbij informatie gedeeld wordt met de nieuwe school en het docententeam – een belangrijk beginpunt. Deze informatie kan bijvoorbeeld geformuleerd worden als een ondersteuningsbehoefte.

2. Veiligheid, steun en individuele begeleiding

Nieuwkomers hebben vaak een complexe voorgeschiedenis en maken een ingrijpende overgang door. Een vast aanspreekpunt, zoals een mentor of coach, biedt houvast. Onderzoek laat zien dat leerlingen veel waarde hechten aan iemand die beschikbaar is, die vragen serieus neemt en die helpt navigeren in het schoolsysteem. Ook een veilig pedagogisch klimaat, waarin diversiteit niet alleen geaccepteerd maar actief gewaardeerd wordt, draagt bij aan het gevoel erbij te horen.

3. Meertaligheid inzetten als kracht

In Nederland wordt in het eerste opvangonderwijs vaak strikt vastgehouden aan Nederlands als instructietaal. Daar tegenover staat een groeiende internationale praktijk waarin meertaligheid wordt gezien als bron van kracht. Leerlingen krijgen de ruimte om hun eerste taal te gebruiken bij het denken, overleggen of opzoeken van informatie. Dit fenomeen, ook wel translanguaging genoemd, helpt leerlingen om complexe stof beter te begrijpen en hun volledige taalrepertoire te benutten.

4. Taal en inhoud geïntegreerd aanbieden

Taalverwerving verloopt beter als de taal wordt aangeboden in betekenisvolle contexten. In plaats van losstaande taallessen, is het effectiever om taalondersteuning te verweven met vakinhoud. Dit helpt niet alleen bij het leren van vakken, maar ook bij het verwerven van cognitieve academische taalvaardigheid – een niveau van taalgebruik dat nodig is om succes te boeken in het voortgezet en vervolgonderwijs. Belangrijk hierbij is dat leraren niet wachten met moeilijke taal totdat leerlingen ‘er klaar voor zijn’, maar juist de taalontwikkeling ondersteunen binnen vakinhoudelijke lessen.

5. Werken in heterogene groepen

In landen als de VS wordt vaker gewerkt in gemengde groepen waarin leerlingen met verschillende achtergronden samenwerken. Mits goed begeleid door de docent, bevordert dit de participatie van alle leerlingen en ondersteunt het taalontwikkeling, sociale integratie en academische prestaties. In Nederland staat het onderwijs echter sterk in het teken van vroege selectie, waardoor het mengen van leerlingen met verschillende leerwegen minder vanzelfsprekend is.

Ouderbetrokkenheid: vertrouwen als uitgangspunt

Ouders van nieuwkomers worden niet altijd herkend als betrokken, bijvoorbeeld omdat zij weinig zichtbaar zijn op school of andere verwachtingen hebben van het onderwijs. Toch is het belangrijk om uit te gaan van een positieve grondhouding. Wat als desinteresse wordt gezien, kan ook voortkomen uit culturele verschillen of uit praktische barrières. Een open en uitnodigende houding van de school, met oog voor taal- en cultuurverschillen, helpt om wederzijds vertrouwen op te bouwen.

Een kwestie van lange adem

Taalontwikkeling kost tijd. Voor het verwerven van het niveau dat nodig is om volwaardig mee te doen in het reguliere onderwijs is vier tot zeven jaar nodig. Taalondersteuning zou dan ook niet moeten stoppen na de ISK-periode, maar geïntegreerd moeten worden in het vervolgonderwijs. Denk aan vakdocenten die geschoold zijn in taalgericht vakonderwijs, extra ondersteuning door taalcoaches, of maatwerktrajecten waarin taalontwikkeling en schoolvorderingen hand in hand gaan.

Conclusie: stel de ontwikkeling van de leerling centraal

De huidige aanpak van nieuwkomersonderwijs in het voortgezet onderwijs is sterk gericht op snelle doorstroom en formele instroom in een schooltype. Die benadering doet geen recht aan de complexe realiteit van deze leerlingen. Wie echt het potentieel van nieuwkomers wil benutten, kijkt verder dan het taalniveau alleen.

Essentieel zijn:

• een goede intake;
• een veilig en stimulerend leerklimaat;
• ruimte voor meertaligheid;
• rijke taalaanbod in vakcontext;
• langdurige taalondersteuning;
• en een welwillende, open houding richting ouders en leerlingen.

Niet iedere onderwijsloopbaan verloopt lineair. Soms is geduld nodig, en soms een herwaardering van wat ‘passend onderwijs’ eigenlijk betekent. Nieuwkomers verdienen de ruimte om te groeien – in taal, in kennis en als mens.

Geraadpleegde bronnen:

• Bajaj , M. & Bartlett, L. (2017). Critical transnational curriculum for immigrant and refugee students, Curriculum Inquiry, 47:1, 25-35. http://dx.doi.org/10.1080/03626784.2016.1254499
• Blom, L. (2017). Jonge vluchtelingen in het Nederlandse onderwijs. Een kwalitatieve masterthesis over de bevorderende en belemmerende factoren van het ISK-traject van ROC Mondriaan. Faculty of Social and Behavioural Sciences Theses (Master thesis) Universiteit Utrecht. https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/353252
• Celic en Seltzer (2011). Translanguaging. A Cuni-Nysieb guide for educators. Cuni-Nysieb: New York.
• Dryden-Peterson, S. (2015). Refugee education in countries of first asylum: Breaking open the black box of pre-resettlement experiences. Theory and Research in Education, 1-18. Harvard Open Access Repository. http://journals.sagepub.com/stoken/rbtfl/OtxMFzBZqDL3vPc/full
• PPMI, (2013). Study on educational support for newly arrived migrant children. Final report  rapport:  http://www.sirius-migrationeducation.org/wp-content/uploads/2013/09/Educational-Support-for-NAMS.pdf.  In opdracht van European Union. Publications Ofiice of the European Union: Luxembourg.
• Gebhard, M. (2002). Getting Past “see spot run”. Educational Leadership, december 2012-januari 2013.
• Hajer, M (2016). Onderwijs aan nieuwkomers organiseren: belangrijke inzichten en principes. In: Lieskamp, M, Van Loo, J. & Schoemaker, A. (red.) Nieuwkomers op school. Uitgeverij  PICA.
• Hartgers, M., van der Houwen, K. en Jennissen, R. (2017). Onderwijs. In: Maliepaard, M. (red.), Witkamp, B. (red.), Jennissen, R. (red.) (2017). Een kwestie van tijd. De integratie van asielmigranten: een cohort onderzoek. WODC: Den Haag. https://www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/2519-de-economische-en-sociale-participatie-van-asielzoekers.aspx
• Lieskamp, M, Van Loo, J. & Schoemaker, A. (red.) (2016). Nieuwkomers op school. Onderwijs als startpunt voor een betere toekomst. Uitgeverij  PICA, Amsterdam.
• Maarse, J., van Es, W. en Schilder, J. (2017). Organiseren van nieuwkomersonderwijs. Sardes: Utrecht.
• McBrien, J.L. (2005).Educational needs and barriers for refugee students in the United States: A review of the literature. American Educational Research Association. Vol 74, no 3, p. 329-364.  https://www.jstor.org/stable/3515985
• Mendenhall, M., Bartlett, L. en Ghaffar-Kucher, A. (2017). If You Need Help, They are Always There for us”: Education for Refugees in an International High School in NYC.  The Urban Review 49 (1):1-25. doi: 10.1007/s11256-016-0379-4.
• Onderwijsraad. (2017). Vluchtelingen en onderwijs. Naar een efficiëntere organisatie, betere toegankelijkheid en hogere kwaliteit. Onderwijsraad: Den Haag.
• Postma, M. (2016). Onzekerheden en zorg voor kwaliteit. In: Lieskamp, M, Van Loo, J. & Schoemaker, A. (red.) Nieuwkomers op school. Uitgeverij  PICA.  
• Short, D.J. en Boyson, B.A. (2012). Helping Newcomer Students Succeed in Secondary Schools and Beyond. Washington, DC: Center for apllied linguistics. https://www.carnegie.org/media/filer_public/ff/fd/fffda48e-4211-44c5-b4ef-86e8b50929d6/ccny_report_2012_helping.pdf
• Sylvan, C. (2013). Newcomer high school students as an asset: The international approach. VUE Summer 2013.
• Thomas, W. en Collier, V.P. (2002). A national study of school effectiveness for language minority students’ long-term academic achievement. Center for Research on Education, Diversity and Excellence, University of California-Santa Cruz.
• Van Avermaet, Prof Dr. Piet, Prof. Dr. Ilse Derluyn, Prof. Dr. Sven De Maeyer, Dr. Goedele   Vandommele, en Dr. Koen Van Gorp, Robin Kemper, Karen Verswijvel, Liesbeth De Bruyne, Dr. Gert Vanthournout, Dr. Marlies Baeten, en Dr.Ines Keygnaert. (2017). Cartografie en analyse van het onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers en OKAN-leerlingen Het onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers en OKAN-leerlingen in kaart brengen en kritisch analyseren. Universiteiten Gent, Antwerpen en de KU Leuven. https://dataonderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?id=9679                                                                                 

Noot

¹  Voor meer informatie: http://internationalsnps.org/