Is het wenselijk om tabletgebruik door jonge kinderen af te stemmen op hun lichamelijke kenmerken of ontwikkeling?

Geplaatst op 23 augustus 2016

Samenvatting

Werken met een tablet belast bepaalde spieren zwaar. In combinatie met een verkeerde houding kan dat leiden tot lichamelijke klachten, zeker bij jonge kinderen. Zij zijn nog volop in de groei en nemen niet altijd vanuit zichzelf een betere houding aan. De risico’s zijn te beperken als kinderen regelmatig pauzeren en veel bewegen op andere momenten van de dag. Leraren kunnen letten op goede, afwisselende zithoudingen bij leerlingen. Daarnaast zijn er ergonomische hulpmiddelen, zoals tabletstandaards en op maat afgesteld meubilair.

Ergonomie

Tablets en laptops hebben wereldwijd hun weg gevonden in het onderwijs. Uit een recente peiling van Kennisnet blijkt dat het gebruik van tablets in het Nederlandse onderwijs blijft groeien. Wetenschappelijk onderzoek naar tabletgebruik in het onderwijs is echter schaars, en richt zich vooral op het effect van tabletgebruik op de leerprestaties en motivatie van leerlingen, de didactiek en de verwachtingen van scholen en leerlingen. In het publieke debat over de voor- en nadelen van tablets in het onderwijs staan de mogelijk schadelijke fysieke gevolgen voor (jonge) kinderen centraal. En een aantal chiropractors, oefentherapeuten en fysiotherapeuten waarschuwen voor de zogeheten tabletnek. Door een veelvuldig gebruik van de tablet en de verkeerde (gebogen) houding van veel kinderen komt dat steeds vaker voor. Een verkeerde houding is voor kinderen extra schadelijk, omdat het lichaam nog in de groei is.

Onderzoek naar de ergonomische effecten van tabletgebruik is eveneens schaars. Kinderen die een vragenlijst mochten invullen, geven aan dat ze fysieke ongemakken ondervinden, zoals rug-, nek- en schouderpijn, vermoeide ogen en hoofdpijn.

Tablet-houdingen

De minst belastende houding voor het lichaam is die waarbij de tablet in een zo hoog mogelijke positie op tafel staat in een bijna verticale stand. Zelfs vergeleken met het werken op een desktopcomputer kwam de tablet er beter uit, omdat de kinderen de extra nekbelasting compenseerden met een meer gevarieerde belasting van verschillende spieren en meer wisselingen van houding. Wanneer de tablet plat op tafel ligt, is er nagenoeg geen verschil in spierbelasting en houding vergeleken met werken met papier.

Een vergelijkbaar resultaat kwam uit een studie naar twee soorten tablets in vier verschillende werkhoudingen: (1) op schoot in de handen, (2) op schoot rustend op de tablethoes als steun (3) op tafel op de tablethoes als steun (4) op tafel rechtopstaand in de ‘film-modus’. De verschillende tablethoezen maken een verschil in het realiseren van de beste kijkhoeken om zo weinig mogelijk belasting op de schouder- en nekspieren te ervaren. Een zo hoog mogelijke positie van de tablet – rechtopstaand op tafel – heeft daarbij de voorkeur, naast het gebruik van de tabletstandaard om zo goed mogelijke kijkhoeken te verschaffen. Dan hoeft de gebruiker zijn nek zo min mogelijk te buigen.

Gebruikers van een touchscreentablet belasten hun polsen bovenmatig, zeker wanneer de tablet met de andere hand schuin gehouden wordt. Ook dan zijn tablethoezen of steunen die het scherm voldoende kantelen aan te raden.

Actief

Tabletgebruik zorgt voor een zware belasting op de spieren. Dat kan leiden tot een slechte houding en lichamelijke klachten. Helemaal verrassend is dat niet. Uit onderzoek naar houdingen in de klas van kinderen tussen de 11 en 14 jaar weten we namelijk dat vooral statische en gebogen houdingen (ook zonder tablet) sneller leiden tot lichamelijke klachten. De algemene conclusie is dat de lichamelijke belasting pas echt schadelijk is bij langdurig zitten in dezelfde houding. Verder weten we dat kinderen tussen de 4 en 17 jaar hun houding aanpassen aan het medium, waarbij het lezen van een boek en het lezen vanaf een laptop beiden leiden tot verschillende vormen van lichamelijke klachten.

Vrijwel alle studies adviseren om niet te lang in dezelfde houding te zitten. Zorg voor veel afwisseling van activiteiten waar verschillende houdingen voor nodig zijn. Houd regelmatig (elk half of heel uur) een pauze, met daarin zo veel mogelijk beweging. Helpend daarbij kunnen zijn de afstelling van het meubilair en ergonomische hulpmiddelen zoals tablethoezen of standaards, zodat de leerling niet zelf de tablet hoeft vast te houden.

Recent waarschuwden oogwetenschappers van het Erasmus MC voor de relatie tussen veel ‘nabijwerk’ doen (zoals tabletgebruik en lezen) en bijziendheid. Naast al genoemde zaken, adviseren zij tabletgebruikers minstens dertig centimeter afstand van het apparaat te houden, en minstens twee uur per dag naar buiten te gaan.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: David van Alten en Carolien van Rens (kennismakelaar)
Vraagsteller: MR lid basisschool 

Vraag

Geven resultaten uit onderzoek aanleiding om tabletgebruik door jonge kinderen af te stemmen op hun lichamelijke kenmerken of – ontwikkeling?

Kort antwoord

Onderzoek naar tabletgebruik door jonge kinderen is schaars, helemaal als het gaat om de effecten van het tabletgebruik om het lichaam. Uit de raadpleging van gevonden internationale onderzoeken blijkt dat werken met een tablet bepaalde spieren zwaar belast, en zeker in combinatie met het aannemen een verkeerde houding kan leiden tot lichamelijke klachten. Zeker bij jonge kinderen is dit een probleem, omdat zij ten eerste nog volop in de groei zijn, en ten tweede omdat zij niet altijd vanuit zichzelf een betere houding aannemen. Dit betekent echter niet dat de onderzoeken afraden om kinderen te laten werken met tablets, omdat er maatregelen zijn om dit risico te beperken. Hieronder worden naast de resultaten ook de aanbevelingen van de studies besproken, zoals bijvoorbeeld voldoende afwisseling van houding, regelmatige pauzes, ergonomische hulpmiddelen, instructie en hulp bij het aannemen van de juiste houding en veel beweging op andere momenten van de dag.

Toelichting antwoord

Tablets in het onderwijs

Het staat buiten kijf dat tablets en laptops wereldwijd hun weg gevonden hebben in het onderwijs. Uit een recente peiling van Kennisnet blijkt dat het gebruik van tablets in het Nederlandse onderwijs blijft groeien (Kennisnet, 2015). In het publieke debat laten voor- en tegenstanders van tablets op scholen zich horen. Wetenschappelijk onderzoek naar tabletgebruik in het onderwijs is echter nog schaars, en richt zich met name op het effect van tabletgebruik op de leerprestaties en motivatie van leerlingen, de didactiek achter het inzetten van tablets in de klas en de verwachtingen van scholen en leerlingen (zie bijvoorbeeld Meijer, Emmelot, Felix & Karssen, 2014).

Ergonomie: effecten van tabletgebruik op het lichaam

In het publieke debat over de voor- en nadelen van tablets in het onderwijs spelen de mogelijk schadelijke fysieke gevolgen voor (jonge) kinderen ook een rol. Een aantal Chiropractors, oefentherapeuten en fysiotherapeuten waarschuwden onlangs bijvoorbeeld dat de zogeheten tabletnek onder jongeren steeds vaker voorkomt door de verkeerde (gebogen) houding van veel kinderen tijdens het dagelijks veelvuldig gebruik maken van een tablet (http://www.ad.nl/home/dag-muisarm-hier-is-de-tabletnek~acb3aecb/). Een verkeerde houding is voor kinderen extra schadelijk, omdat het lichaam nog in de groei is en zo mogelijk onnatuurlijk kan groeien (Binboğa & Korhan, 2014; Kennisnet, 2016).

In de wetenschappelijke literatuur is onderzoek naar de ergonomische effecten van tabletgebruik echter schaars, zeker als het gaat om (jonge) kinderen. Zo concluderen de auteurs van een literatuuronderzoek naar musculoskeletale problemen bij kinderen en het gebruik van laptops en tablets dat er op basis van de beschikbare literatuur gepubliceerd tussen 1994 en 2014 een waar hiaat bestaat in dit onderzoeksveld (Binboğa & Korhan, 2014). Uit onderzoek naar desktopcomputergebruik in het onderwijs weten we bijvoorbeeld dat het kan leiden tot een slechte houding en lichamelijke klachten bij kinderen (Breen, Pyper, Rusk & Dockrell, 2007; Straker, Pollock & Maslen, 2009). Onderzoek wijst uit dat kinderen bij het werken met een (desktop)computer meer risico lopen op lichamelijke klachten dan volwassenen, maar dat dezelfde preventiemaatregelen als bij volwassenen effectief zijn, zoals het letten op een goede houding en regelmatig een pauze met zo veel mogelijk beweging (Maslen & Straker, 2009).

De vraag is echter in hoeverre dit te vertalen is naar het gebruik van de veel wenbaardere en meer flexibele tablets. Het kan zijn dat kinderen die op school met een tablet werken zich een slechte houding aanmeten die ze associëren met het thuisgebruik van tablets (Kennisnet, 2016). Dit idee lijkt in overeenstemming met een aantal wetenschappelijke onderzoeken waarin vragenlijsten zijn afgenomen bij kinderen, waarin kinderen zelf rapporteren fysieke ongemakken (zoals rug-, nek- en schouderpijn, vermoeide ogen en hoofdpijn) te associëren met (tablet)computergebruik (Dündar & Akçayır, 2014; Sommerich, Ward, Sikdar, Payne, & Herman, 2007). Maar strookt dit zelfbeeld met de (weinige) wetenschappelijke studies die werkelijk onderzoek hebben gedaan naar de lichamelijke houding en de musculoskeletale ontwikkeling van kinderen in relatie met tabletgebruik?

Empirische onderzoeken naar verschillende tablet-houdingen

Een recente studie naar algemeen gebruik van tablets stelt dat het buigen van de hoofd en nek bij tabletgebruik (ten opzichte van een neutrale zithouding) een risicofactor is voor nekklachten (Vasavada, Nevins, Monda, Hughes, Lin, 2015). De minste belasting is gemeten bij een zo hoog mogelijke positie van de tablet met een bijna verticale stand op tafel (Vasavada et al., 2015).

Uit een onderzoek waarin de houding en spieractiviteiten van kinderen in drie verschillende houdingen (desktop computer, tablet en papier) worden onderzocht, blijkt dat hoewel kinderen in de tablet situatie hun nek meer belasten, dit risico ten opzichte van desktop gebruik wordt gecompenseerd door een meer gevarieerde belasting van verschillende spieren en meer wisselingen van houding (Straker, Coleman, Skoss, Maslen, Burgess-Limerick & Pollock, 2008). In de tabletsituatie lag de tablet plat op tafel, waardoor de conclusie dat de spierbelasting en houding bij het werken met een tablet en papier nagenoeg hetzelfde effect hadden niet verwonderlijk is (Straker et al., 2008).

Een andere studie onderzocht twee soorten tablets in vier verschillende houdingen waarin je met een tablet kunt werken: (1) op schoot in de handen, (2) op schoot rustend op de tablethoes als steun (3) op tafel op de tablethoes als steun (4) op tafel rechtopstaand in de ‘film-modus’ (Young, Trudeau, Odell, Marinelli, & Dennerlein, 2012). Uit de studie blijkt dat voornamelijk de verschillende tablethoezen een verschil maken in het bewerkstellingen van de beste kijkhoeken om zo weinig mogelijk belasting op de schouder- en nekspieren te ervaren, waarbij er onder andere geconcludeerd wordt dat een zo hoog mogelijke positie van de tablet (rechtopstaand op tafel) te prefereren is, naast het gebruik maken van de tabletstandaard om zo optimaal mogelijke kijkhoeken te verschaffen, waarbij de nek zo min mogelijk gebogen hoeft te worden (Young et al., 2012).

Een vergelijkbare conclusie komt uit een vervolgstudie, waarbij naast schouderbelasting ook de polsspieren werden gemeten. De onderzoekers concluderen dat de polsen van touchscreen tablet gebruikers bovenmatig veel belast worden, zeker wanneer de tablet met één hand schuin gehouden wordt (Young, Trudeau, Odell, Marinelli, & Dennerlein, 2013). Ze raden daarom aan op basis van hun experimenten om tablets in hoezen of steunen te plaatsen op tafel die het scherm voldoende kantelen (Young et al., 2013).

Conclusie en aanbevelingen uit de studies

Uit de bespreking van bovenstaande kunnen we concluderen dat tabletgebruik zorgt voor een zware belasting op de spieren en ook kan leiden tot het aannemen van een slechte houding. Zeker bij jonge kinderen, die nog volop in de groei zijn, kan dit lichamelijke klachten veroorzaken. Dit betekent echter niet dat deze studies allemaal afraden om kinderen te laten werken met tablets. Uit ouder onderzoek naar algemene klashoudingen van kinderen tussen de 11 en 14 jaar oud weten we namelijk dat bepaalde (met name statische en gebogen) houdingen (zonder tablet) nu eenmaal sneller leiden tot lichamelijke klachten (Murphy, Buckle, & Stubbs, 2004). De algemene conclusie is dat de lichamelijke belasting pas echt schadelijk is bij langdurig zitten in dezelfde houding. Uit een andere studie is namelijk ook al gebleken dat kinderen tussen de 4 en 17 jaar hun houding aanpassen aan het medium, waarbij het lezen van een boek en het lezen vanaf een laptop beiden leiden tot verschillende vormen van lichamelijke klachten (Briggs, Straker, & Greig, 2004).

Welke aanbevelingen komen we tegen in de wetenschappelijke studies specifiek naar tabletgebruik en ergonomie van kinderen, om dit risico tot een minimum te beperken? Het algemene advies van vrijwel alle studies is om niet te lang dezelfde houding achter elkaar aan te nemen, en om te zorgen voor veel afwisselingen van activiteiten waar verschillende houdingen voor nodig zijn. Specifiek stellen een aantal studies om de houding te verbeteren door te letten op de afstelling van het meubilair, in combinatie met ergonomische hulpmiddelen zoals tablethoezen of standaards waarmee de tablet niet vastgehouden hoeft te worden en (bijna) rechtop op tafel kan staan (Sommerich, et al., 2007; Young et al., 2012; Young et al., 2013).
Daarnaast geven veel onderzoeken aan om actief te blijven letten op een goede houding van gebruikers, en om regelmatig (elke 30-60 minuten) een pauze te houden met daarin zo veel mogelijk beweging of ten minste een andere houding (Maslen & Straker, 2009; Straker et al., 2008; Straker, Maslen, Burgess-Limerick, Johnson, & Dennerlein, 2010).

Ook blijkt uit studies dat het heel belangrijk is om kinderen goed te instrueren en te ondersteunen bij het aannemen van de juiste houding in het algemeen, maar zeker bij (tablet)computergebruik. Kinderen zullen namelijk niet altijd uit zichzelf een ergonomisch verantwoorde houding aannemen, zelfs niet als er hulpmiddelen voor beschikbaar zijn of als ze zelf merken dat ze lichamelijke ongemakken ervaren bij het werken met (tablet)computers (Harris & Straker, 2000; Straker et al., 2010).
Tot slot, op basis van een reeks Europese onderzoeken waarschuwden oogwetenschappers van het Erasmus MC onlangs voor de relatie tussen veel ‘nabijwerk’ doen (zoals tabletgebruik en lezen) en bijziendheid (Erasmus MC, 2015; Williams et al., 2015). Naast al genoemde zaken, adviseren zij minstens 30 cm afstand van het apparaat te houden, maar ook minstens twee uur per dag naar buiten moeten (Erasmus MC, 2015).

Toch moeten we voorzichtig naar deze verzameling aanbevelingen kijken, omdat de meeste studies terecht concluderen dat er nog te weinig specifiek onderzoek is gedaan naar tabletgebruik van jonge kinderen om eenduidige en voldoende empirisch gestoelde richtlijnen op te stellen (Dündar & Akçayır, 2014; Straker, Pollock, & Maslen, 2009).

Geraadpleegde bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Gratis webinar
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
Gratis serie webinars over actuele onderwijskundige thema's!Rijk taalaanbod
Rijk taalaanbod door spel
Sieneke Goorhuis
Kleuters en iPads
Kleuters worden dommer van iPads
Sieneke Goorhuis
Digitale media en kinderhersenen
Digitale media en kinderhersenen
Ewald Vervaet


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Brain based teaching in een video van één minuut uitgelegd
Brain based teaching in een video van één minuut uitgelegd
redactie
ICT kennis leerlingen praktijkonderwijs
ICT kennis leerlingen praktijkonderwijs
redactie
Is het tijd voor een digitale revolutie in het beroepsonderwijs?
Is het tijd voor een digitale revolutie in het beroepsonderwijs?
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



brain based teaching
e-learning
ICT in het onderwijs
leeromgeving
mediawijsheid

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest