Welke methoden en interventies dragen bij aan een betere communicatie in de beroepspraktijk van mbo-studenten?

Geplaatst op 17 mei 2021

Voor mbo-studenten is communicatie essentieel om te kunnen functioneren in de beroepspraktijk. Daarvoor is het belangrijk dat studenten veel kunnen oefenen, liefst met authentieke taken met betekenisvolle teksten. Daarnaast is het belangrijk om interactie en samenwerking te stimuleren en het leerproces te evalueren. Hiervoor kan de docent interventies inzetten als gezamenlijk herinterpreteren van sociale situaties, peer support en instructie in combinatie met reflectie.

De Inspectie van het Onderwijs vindt dat de aansluiting tussen het mbo-onderwijs en de arbeidsmarkt verbetering behoeft. Dat zou kunnen door de lessen beter aan te laten sluiten op de werkzaamheden in de beroepspraktijkvorming. En door meer aandacht te geven aan communicatie als interpersoonlijke vaardigheid. Vooral het goed kunnen luisteren en het voeren van een gesprek lijken van belang voor de uitoefening van een beroep.

Maatregelen ter bevordering van luister- en gespreksvaardigheden

Docenten kunnen een aantal maatregelen nemen om de taalvaardigheid van studenten te verbeteren. Maatregelen die de ontwikkeling van schrijven en lezen bevorderen, en die van spreken en luisteren. De eerste is het creëren van voldoende kansen voor studenten om te oefenen, zo mogelijk in een geïntegreerd aanbod. Daarnaast is het van belang dat studenten uitdagende, boeiende, begrijpelijke en authentieke taken uitvoeren met een focus op de betekenis van teksten. Tevens helpt het om aandacht te geven aan strategieën en taalvormen die daarvan onderdeel zijn.

Een andere maatregel is het bevorderen van interactie tussen en samenwerking met medeleerlingen en de docent. Belangrijke elementen hierbij zijn feedback en formatieve evaluatie van het leerproces tijdens de uitvoering van talige taken. Ten slotte kunnen docenten gebruikmaken van multimedia en ict-toepassingen.

Interventies ter bevordering van luister- en gespreksvaardigheden

Er staan docenten drie interventies ter beschikking die een bijdrage kunnen leveren aan de bevordering van luister- en gespreksvaardigheden van mbo-studenten. Dat zijn evalueren en herinterpreteren van sociale situaties, peer support en instructie in combinatie met reflectie.
De communicatiestrategie van studenten verbetert wanneer ze leren om zaken authentiek te formuleren. Of als de docent ze attent maakt op de belangrijke aspecten in verschillende soorten situaties. Dit is te realiseren door situaties waarin sociale vaardigheden centraal staan gezamenlijk te evalueren en te herinterpreteren. Hierdoor leren studenten zich deze vaardigheden eigen te maken.

Peer support is ‘een proces, waarbij iemand nieuwe kennis of vaardigheden verwerft door actieve hulp of ondersteuning van gelijkgestemden die geen professionele docent zijn’. Het helpt studenten betere vaardigheden te ontwikkelen in luisteren, communiceren, samenwerken en helpen. Peer support kan er tevens voor zorgen dat de student die de ondersteuning biedt meer zelfvertrouwen krijgt en een zelfstandiger proactieve houding. Een belangrijke voorwaarde is dat de studenten voldoende contacturen met elkaar hebben.

Studenten leren beter samenwerken wanneer de docent instructie combineert met reflectie. De instructie is er onder meer op gericht om de studenten te stimuleren om respectvol te zijn naar elkaar en elkaars inbreng. Andere accenten zijn samen te werken, samen besluiten nemen, en elkaar aanmoedigen of complimenteren. Luister- en gespreksvaardigheden zijn in dit geval onderdeel van de vaardigheid om te kunnen samenwerken.

Uitgebreide beantwoording

Opgesteld door: Maurice de Greef (Kennismakelaar Kennisrotonde)
Vraagsteller: Docent middelbaar beroepsonderwijs

Vraag

Met welke lesmethoden (en eventuele andere interventies) gericht op het verwerven van communicatieve vaardigheden (luistervaardigheden en regulerende vaardigheden) kunnen docenten het effectiefst bijdragen aan een betere communicatie in de beroepspraktijk?

Kort antwoord

Voor mbo-studenten is communicatie essentieel om optimaal te kunnen functioneren in de beroepspraktijk. Onder andere het goed kunnen luisteren naar anderen en het voeren van een goed gesprek (regulerende vaardigheden) zijn van belang. Het creëren van oefenkansen, laten uitvoeren van authentieke taken met betekenisvolle teksten, aandacht geven aan taalvorm en -strategieën, bevorderen van interactie en samenwerking, evalueren van en focussen op het leerproces naast het inzetten van ICT zijn maatregelen die deze luister- en regulerende vaardigheden kunnen bevorderen. Hiervoor kan de docent drie mogelijke interventies inzetten: evalueren en herinterpreteren van sociale situaties, peer support en instructie in combinatie met reflectie.

Toelichting antwoord

Belang van luister- en gespreksvaardigheden in de beroepspraktijk

Volgens de Inspectie van het Onderwijs (2019) zou de aansluiting tussen de arbeidsmarkt en het mbo-onderwijs verbeterd moeten worden. Onder andere zouden lessen op school beter kunnen aansluiten op de werkzaamheden in de beroepspraktijkvorming. Centrale vraag hierbij is hoe studenten zo goed mogelijk kunnen functioneren in de beroepspraktijk. Communicatie als interpersoonlijke vaardigheid lijkt daarvoor essentieel. Friberg (2014) geeft zelfs aan, dat de interpersoonlijke vaardigheden een belangrijke voorspeller kunnen zijn voor baansucces en -tevredenheid.

Volgens een reviewstudie van Elbers (2012) komt het oefenen van niet-technische communicatie niet vaak voor in beroepsopleidingen. Toch worden er in de beroepsopleidingen wel eisen gesteld aan alledaagse communicatievaardigheden, die men later nodig heeft tijdens het uitoefenen van het beroep. Daarom moet volgens Elbers (2012) de opleiding taaldoelen stellen betreffende situaties van de uitoefening van het beroep. Vooral het goed kunnen luisteren naar anderen en het voeren van een goed gesprek (regulerende vaardigheden) lijken van belang. Vraag is welke interventies de docent binnen de les in kan zetten om studenten zich deze vaardigheden eigen te laten maken.

Maatregelen ter bevordering van luister- en gespreksvaardigheden

Een docent kan tijdens de les zes maatregelen toepassen om de luister- en spreekvaardigheid van een student te verbeteren. Volgens een reviewstudie van Vanbuel et al. (2017, p.7) kunnen de volgende maatregelen niet alleen de ontwikkeling van de schriftelijke vaardigheden (schrijven en lezen), maar ook het spreken en luisteren bevorderen:

Oefenkansen:
Creëren van voldoende oefenkansen mogelijkerwijs in een geïntegreerd aanbod
Authentieke taken met betekenisvolle teksten:
Laten uitvoeren van uitdagende, boeiende, begrijpelijke en authentieke taken met een focus op de betekenis van teksten
Taalvorm en -strategieën:
Aandacht geven aan strategieën en de vorm van taal die onderdeel is van de uitvoering van betekenisvolle talige taken
Interactie en samenwerking:
Bevorderen van interactie en samenwerking met medeleerlingen en leerkracht met aandacht voor de feedback die uit deze interactie voortkomt
Evaluatie van en focus op leerproces:
Focussen op en formatief evalueren van het leerproces tijdens de uitvoering van talige taken;
Inzet ICT:
Gebruiken van multimedia en ICT-toepassingen

Deze maatregelen kunnen mogelijkerwijs ook worden toegepast bij het bevorderen van gespreksvaardigheden waar spreek- en luistervaardigheden samenkomen met de vaardigheden betreffende het begeleiden van een gesprek. Hiervoor kan de docent drie mogelijke interventies inzetten: evalueren en herinterpreteren van sociale situaties, peer support en instructie in combinatie met reflectie.

Drie interventies

Op basis van onderzoek specifiek gericht op mbo-studenten zijn er drie interventies te benoemen die een bijdrage kunnen leveren aan de bevordering van luister- en gespreksvaardigheden, namelijk:

Evalueren en herinterpreteren van sociale situaties
Peer support
Instructie in combinatie met reflectie

Interventie 1: Evalueren en herinterpreteren van sociale situaties

De communicatiestrategie van de student kan verbeterd worden als de studenten leren om zaken authentiek te formuleren of als studenten attent worden gemaakt op de belangrijke aspecten in verschillende soorten situaties (Monnier et al., 2016). Dit kan gerealiseerd worden door gezamenlijk dingen te evalueren en te herinterpreteren. Door situaties waarin sociale vaardigheden centraal staan te evalueren en te herinterpreteren leren studenten zich deze vaardigheden eigen te maken.

Onderzoek van Monnier et al. (2016) onder meer dan 900 medisch assistenten in opleiding laat zien dat de ervaren emoties niet altijd overeen komen met de getoonde emoties. Volgens Monnier et al. (2016) zou deze emotionele discrepantie teruggebracht moeten worden door op een bewuste manier situaties blijvend te evalueren en te herinterpreteren. De wijze van communiceren kan per situatie verschillend zijn. Bij medisch assistenten betrof dit vijf verschillende situaties, te weten: geconfronteerd worden met groot verdriet en er geen tijd voor hebben, met een slechte diagnose, met een verdelingsconflict (het moeten delen door een tekort), met woede of met pesten.

Interventie 2: Peer support

Peer support kan worden ingezet om luister- en gespreksvaardigheden te verbeteren. Volgens Topping (2005, p. 631) is peer learning (ook wel peer support genoemd) een proces, waarbij iemand nieuwe kennis of vaardigheden verwerft door actieve hulp of ondersteuning van gelijkgestemden die geen professionele docent zijn. Er zijn volgens de Stichting Kenniscentrum PAL (Peer Assisted Learning) verschillende verschijningsvormen van peer support, zoals de gastheer of gastvrouw die studenten wegwijs maakt binnen de opleiding, de mentor die studenten begeleidt op het gebied van sociaal functioneren en welbevinden, de tutor die studenten bij studietaken helpt, de coach die studenten bij studieloopbaanbegeleiding ondersteunt, de mediator die bemiddelt bij conflicten op school, de opleider die jongerejaars les geeft of ondersteunt bij praktijklessen en de pleinwacht / toezichthouder of reisbegeleider voor begeleiding van en naar huis (Petit et al., 2013).

De reviewstudie van Topping (2005) toont aan, dat peer support ervoor kan zorgen dat studenten betere vaardigheden krijgen met betrekking tot luisteren, communiceren, samenwerken en helpen. Daarnaast blijkt uit een kleine reviewstudie van Petit et al. (2013) dat het inzetten van peer support ervoor kan zorgen, dat de student die de ondersteuning biedt meer zelfvertrouwen en een meer zelfstandige proactieve houding krijgt en ook meer het gevoel heeft de situatie onder controle te hebben. Het vervolgonderzoek onder 110 mbo-studenten van Petit et al. (2013) bevestigt dit. Hieruit wordt duidelijk, dat peer support zelfsturing in het leerproces en de ontwikkeling van algemene vaardigheden (waaronder feiten van meningen onderscheiden, waarnemen, samenwerken, kiezen en ordenen van gegevens, eisen stellen aan eigen werk en samenvatten en conclusies trekken) kan bevorderen. Voorwaarden zijn wel dat het goed geïmplementeerd en doordacht is en onder andere dat de studenten voldoende contacturen met elkaar hebben.

Interventie 3: Instructie in combinatie met reflectie

Een instructie gecombineerd met reflectie kan ervoor zorgen, dat studenten beter leren samenwerken, wat vervolgens een appèl doet op luister- en gespreksvaardigheden. Dit blijkt uit een experimenteel onderzoek onder 198 studenten in het MBO.(Eshuis et al., 2019). Deze combinatie vindt plaats op basis van zelf- en peerassessment en het stellen van doelen (in een ondersteunende ICT-omgeving).

De instructie is er met name op gericht om de studenten te informeren over en te stimuleren om respectvol te zijn naar elkaar(s) (inbreng), intelligent samen te werken, samen besluiten te nemen en elkaar aan te moedigen of te complimenteren (Eshuis et al., 2019). Luister- en gespreksvaardigheden zijn in dit geval onderdeel van de vaardigheid om te kunnen samenwerken. Daarnaast blijkt tevens uit een pilotstudie van Nijst (2011) onder Mbo-studenten die een zorgopleiding volgden, dat als de studenten een methode gebruiken om te reflecteren ze ook op een hoger niveau reflecteren (zoals tweespraak en kritische reflectie). De reflectie zou dus via een vaste methode kunnen worden aangeboden om zo goed mogelijk te kunnen plaatsvinden.