Back to basics: Als ouders en opvoeders de pedagogische pedalen verliezen

Hilde van Rossen

Bestuurslid bij Bekina

Geplaatst op 24 januari 2020

Dit artikel is samen geschreven met Carl D'hondt.

Specifieke begeleiding van hoogbegaafde kinderen is alleen mogelijk als de basale thuisopvoeding degelijk is. Specifieke begeleiding van hoogbegaafde kinderen op vlak van sociaal-emotionele ontwikkeling, op vlak van persoonlijkheidsontwikkeling zowel thuis als op school moet verder kunnen bouwen op de fundamenten van de thuisopvoeding tijdens de peuter- en kleuterjaren.

Basale thuisopvoeding

In deze basisopvoeding zijn vier grondhoudingen essentieel:

De onvoorwaardelijke aanvaarding van het kind.
Regelduidelijkheid, regelvastheid en de consequente controle op deze regels.
Respect voor de vrijheid van het kind
Authenticiteit en transparantie

Deze vier elementen vormen de grondslagen van iedere wijze opvoeding en zijn dus niet specifiek voor de opvoeding van hoogbegaafde kinderen en jongeren.
Op deze fundamenten dienen de specifieke accenten voor hoogbegaafde kinderen en jongeren te worden gebouwd, o.a. de vroegtijdige onderkenning van hoogbegaafdheid, het tactvol omspringen met het etiket hoogbegaafdheid, het kind kansen bieden en stimuleren zonder op te fokken, de zorg voor een evenwichtige ontwikkeling, waarbij denken, voelen en willen in harmonie staan tot elkaar…
Deze specifieke accenten in de begeleiding van hoogbegaafde kinderen en jongeren zullen wij hier niet verder behandelen. In dit artikel beperken wij ons tot de vier bovenstaande elementen in de basisopvoeding van ieder kind.

1. De onvoorwaardelijk aanvaarding van het kind

Het kind aanvaarden zoals het is

Geborgenheid, veiligheid en zekerheid vormen de basis van een veilige hechting. Veilige hechting heeft te maken met de spontane belangstelling van de ouders voor de behoeften van het kind, met het “lezen” van de wensen van het kind, het begaan zijn met en het geven om het kind.
Het begrip onvoorwaardelijke aanvaarding (O.A.) komt uit de wereld van de psychotherapie (client centered therapy en cognitieve gedragstherapie). O.A. betekent dat ouders en andere opvoeders het kind best aanvaarden zoals het is, zonder deze aanvaarding afhankelijk te maken van voorwaarden. Of het kind verstandig is of minder verstandig, mooi of minder mooi, dik of dun, groot of klein… het speelt allemaal geen rol. Men aanvaardt het kind als unieke persoon, als mens om van te houden, waarbij al deze eigenschappen of voorwaarden zonder betekenis blijven.
O.A. betekent echter niet dat je het gedrag van het kind altijd goedkeurt. Je kan een diep respect hebben voor het kind, het kind als kind onvoorwaardelijk aanvaarden en toch tegelijk bepaalde gedragingen afkeuren.

Het is niet omdat ik het kind graag zie dat ik alles door de vingers moet zien.

Grenzen stellen

Veel ouders “begrenzen” het gedrag van hun kind niet of slechts heel minimaal. Zij stellen geen regels, maken geen afspraken, zijn uiterst toegeeflijk. Na verloop van tijd worden de gevolgen van dergelijke attitude zichtbaar. Zelfs jonge peuters gedragen zich als kleine dwingelanden die vastberaden hun wil doordrijven. Ze tiranniseren de maaltijden, weigeren ’s avonds naar bed te gaan, zijn niet meer weg te slaan van hun i-phone enz.
Moderne ouders steken enorm veel tijd en energie in de opvoeding van hun kinderen. En met welk resultaat? Veel jonge ouders zijn uitgeput of lijden aan een pedagogische burn-out. De nadelen van deze extreme permissiviteit zijn nog niet doorgedrongen tot het maatschappelijk bewustzijn. Zelfs beroepspedagogen en psychologen lijken de verwarring tussen O.A. en extreme permissiviteit niet te zien.

Tegenwind

De pleitbezorgers voor verregaande permissiviteit in de opvoeding miskennen echter het bestaan van twee fundamentele krachten in de mens, namelijk libido (streven naar verbondenheid, accent op het Wij) en agressie (zichzelf doorzetten, z’n eigen wensen doordrukken, zelfs ten koste van de verbondenheid, accent op het Ik).
Jonge kinderen zijn echter nog niet in staat om een gezond evenwicht tussen beide tendensen te realiseren. Vaak kiezen zij er voor om hun eigen wil door te drijven, om met alle middelen te bekomen dat ze hun zin krijgen, ook al is dit in het nadeel van het gezin (agressie). Bij hoogbegaafde kinderen leidt dit gewoonlijk tot een jarenlange machtsstrijd tussen kind en ouders. Veel ouders van hoogbegaafde kinderen klagen in dit verband over oververmoeidheid en uitputting door de massa’s energie die de opvoeding van hun kind opeisen.

2. Regelduidelijkheid, regelvastheid en consequente controle op regels

Duidelijke regels die niet steeds tot discussie leiden zijn belangrijke structuurelementen in de opvoeding.
Structuur zorgt voor orde en regelmaat. Het verhindert chaos en voorkomt dat ouders “overvraagd” raken.
Regelvastheid zorgt voor voorspelbaarheid in de opvoeding.
Voorspelbaarheid verhoogt het gevoel van geborgenheid en orde. Vaste regels bieden structuur en houvast zowel voor het kind als voor de ouders.

Zonder consequente controle op deze regels zijn voortdurende botsingen en irritaties onvermijdelijk.

Groeikansen benutten

Deze extreme permissiviteit ziet men wereldwijd en is een reactie tegen de autoritaire opvoeding van vroeger. De slinger is nu echter veel te ver doorgeslagen in de andere richting. De gulden middenweg bestaat er in om de aanvankelijk gestuurde discipline te laten uitgroeien tot zelfdiscipline.

Sommige ouders denken dat hun kind hen niet graag meer zal zien als ze (te) streng zijn. Maar streng zijn of minder streng zijn speelt niet zo’n grote rol, wel de consequentie waarmee strenge of minder strenge regels worden toegepast. De consequente toepassing van regels en afspraken is zo belangrijk omdat dit een wereld van veiligheid en zekerheid creëert. Dan weet het kind precies waaraan het zich moet houden om een warme relatie met z’n ouders te behouden.

Discipline

Discipline is niet aangeboren, maar moet worden aangeleerd. Peuters en kleuters voelen zich het meest geborgen en veilig als er duidelijke en vaste regels zijn. Dan is de reactie van volwassenen ook het best voorspelbaar, wat op zijn beurt zorgt voor orde en regelmaat.

Dit gebrek aan structuur en de quasi afwezigheid van duidelijke en vaste regels zijn ongetwijfeld dé zwakke plekken in de huidige opvoedingspraktijk.

3. Respect voor de vrijheid van het kind

Moderne ouders steken niet alleen veel tijd en energie in de opvoeding van hun kinderen, zij zijn vaak ook overbezorgd. De mogelijkheden die de huidige kinderen hebben, maar ook de gevaren die dit met zich meebrengt, maken veel ouders bang. Er zijn quasi geen grenzen meer aan de mogelijkheden en de snelheid tot communicatie via GSM, sociale media, e-mail, internet, skype enz. Ouders hebben sinds lang geen controle meer op deze inputkanalen. Jonge ouders hebben bovendien veel meer tijd dan vorige generaties om te besteden aan de opvoeding van de kinderen. De kleine gezinnen (vaak 1-kind gezinnen) en de toegenomen vrije tijd maken het voor de ouders mogelijk om meer tijd te investeren in ieder kind afzonderlijk. Dit houdt vele kansen in maar ook bedenkelijke gevaren.

Nogal wat ouders worden helikopter-ouders of in het ergste geval symbiotische ouders.

Velen willen het al te goed doen en komen uiteindelijk in een pedagogische burn-out terecht. Zij springen voortdurend in de bres en proberen alle frustraties bij hun kind te voorkomen (curling ouders).

4. Authenticiteit en transparantie

Authenticiteit betekent dat men zichzelf durft zijn, dat men niet leeft volgens hoge idealen en principes waaraan men toch niet kan beantwoorden, dat men geen verschillende mutsen opzet afhankelijk van het gezelschap, dat men er niet naar streeft de schijn hoog te houden, dat men iedere vorm van hypocrisie weert…
Transparantie betekent dat men rechtuit is, dat men de eigen bedoelingen steeds duidelijk aangeeft, dat men geen zaken maskeert of verbloemt…
Jonge ouders hebben op verschillende van deze aspecten een duidelijke voorsprong genomen in vergelijking met vorige generaties die zich konden verschuilen achter “autoriteit”. Veel instanties bezaten een onbetwiste autoriteit en dit gold ook voor de ouderlijke autoriteit. Anderzijds loert ook hier het gevaar dat bepaalde ouders te ver doorschieten in de andere richting. Alles moet super zijn, de genadeloze competitie in de ratrace wordt als iets onvermijdelijks beleefd, torenhoge verwachtingen en idealen zetten de gezinsleden voortdurend onder stress…

Besluit

De basisopvoeding is heden doorgeschoten in een richting die veel jonge ouders onder enorme druk zet. Ondanks de sterk toegenomen tijd en energie die ouders steken in de basale thuisopvoeding, blijven de opvoedingsproblemen in vele gezinnen toenemen. In dit artikel hebben wij het belang van enkele verkeerd begrepen opvoedingsprincipes onderlijnd, o.a. de onvoorwaardelijke aanvaarding van het kind en de extreme toegeeflijkheid (permissiviteit) in de opvoeding, waardoor duidelijke regels en vaste afspraken vaak quasi afwezig zijn in de thuisopvoeding.

Bronnen

D’hondt,C. & Van Rossen, H. (2018). Succesvol begeleiden van hoogbegaafde kinderen en jongeren, Antwerpen - Apeldoorn, Garant.
D’hondt, C. & Van Rossen, H. (2016). Hoogbegaafde kinderen opvoeden, Antwerpen-Apeldoorn, Garant.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!