Schoolleider: Hitteschild of doorgeefluik?

Alex de Bruijn

Leiderschap- en organisatieadviseur in onderwijs en zorg bij Both & De Bruijn, leiderschap ontwikkelen!

  

  Geplaatst op 1 juni 2015

Passie voor je vak

Nog niet zolang geleden was ik tijdens een studiedag aan het werk met zo’n 90 leraren uit het basisonderwijs. We hadden het over de kernwaarde passie en hoe ze die beleefden in hun prachtige vak. We hadden het ook over de dilemma’s. Toen het daarover ging vertelde een leraar me dat ze zich helaas herkende in het grapje met een boodschapje dat ze laatst van een collega hoorde: “Wat mij betreft is het snel 15.15 uur. Dan is de school uit en kan ik eindelijk aan mijn werk beginnen.”

Deze opmerking staat niet op zichzelf. Het is onderdeel van een geluid wat ik te vaak hoor van leraren die een weg zoeken om te kunnen blijven doen wat ze het liefste doen: het geven van goed onderwijs aan hun leerlingen. Vorige week las ik in een interview met professor Joseph Kessels: “Er wordt veel van bovenaf gestuurd en geregisseerd. Van alles wat je tegenwoordig op moet schrijven om jezelf te verantwoorden, wordt weinig gelezen. De leraar wil zijn professionele ruimte terug en daarin minder afhankelijk zijn van de regeldruk van anderen.”

Schoolleider als hitteschild

In een artikel in een landelijk dagblad stond onlangs: “Uit een recent onderzoek van CNV Onderwijs blijkt dat de leraren in het basisonderwijs de vele extra taken naast het reguliere lesprogramma zat zijn. Ze hebben een hitteschild nodig. Ongeveer 80 procent van de leraren heeft last van hoge werkdruk. Deze wordt voornamelijk veroorzaakt door andere activiteiten dan het lesgeven. De leraren klagen over een grote hoeveelheid administratieve taken, maar ze vinden ook dat maatschappelijke onderwerpen te snel bij de school worden neergelegd”.

Zomaar wat citaten uit de onderwijspraktijk die ons bij het thema functioneren als hitteschild brengen. Zoals een hitteschild voorkomt dat er brand uitbreekt in een ruimtevaartuig, zo speelt de man of vrouw die leiding geeft aan een groep leraren een cruciale rol in het voorkomen van brand op de plaats waar het allemaal gebeurt: de interactie met leerlingen. 

Afschermend en beschermend leiderschap

Of positief geformuleerd: de leidinggevende speelt een beslissende rol in het teruggeven van professionele ruimte aan de leraar. Daarvoor is leiderschap nodig. Het durven maken van keuzes. Het stellen van prioriteiten. Afschermend en soms beschermend leiderschap. Inderdaad: het functioneren als hitteschild. Een van de aspecten van leiderschap die in direct verband staat met de andere aspecten zoals we die beschrijven in het boek Onderwijs vraagt leiderschap!

Het maken van goede keuzes en het stellen van passende prioriteiten kan niet los gezien worden van het hebben van een heldere collectieve ambitie, een gezamenlijk punt in de verte. Hoe duidelijker de collectieve ambitie hoe minder planning en control, hoe minder regeldrift in de vorm van POP’s, kijkwijzers, protocollen, gedetailleerd taakbeleid en ga zo maar door.  

Laat de school een duidelijke koers varen

Een van de zaken die professionals het meest afleiden van het uitoefenen van het vak waarvoor ze gemotiveerd zijn is een zigzagkoers van de school, omdat een heldere collectieve ambitie ontbreekt. Als teams niet weten wat de koers is en waarom ze die koers varen dan bestaat de neiging om te reageren op ieder signaal dat op de school afkomt. En dat zijn er nogal wat. De school lijkt soms een vergaarbak onder een trechter waar van boven en van opzij van alles in gedeponeerd en doorheen geroepen wordt. Er is veel ruis van boven en van opzij! 

Opvallend is dat de leraren van het Altena college in Sleeuwijk -vorig jaar aangemerkt als beste werkgever- als een van de belangrijkste stimulatoren in hun werk 'het varen van een duidelijke koers' noemden. Werkplezier en motivatie worden vergroot als er duidelijkheid is over de koers en over wat daarbij past en wie daarbij horen. 

Heldere collectieve ambitie

Als helder is wat de collectieve ambitie (CA) is, weet de leidinggevende welke prikkels afgeketst moeten worden en welke prikkels kansen bieden om de CA te versterken! Je kunt dan als leidinggevende samen met het team als het ware met de CA in de hand nieuwe ontwikkelingen van alle kanten bekijken, kansen en bedreigingen vaststellen en zorgen dat het signaal geweerd dan wel gebruikt wordt ter versterking van de collectieve ambitie. Neem nu een ontwikkeling als burgerschap op de scholen. Interessant of niet, de scholen hebben ermee te maken! Je kunt zo’n ontwikkeling zien als iets dat er weer bijkomt, als ballast in het toch al overvolle lesprogramma.

Als het zo benadert wordt, nemen scholen van de weeromstuit een defensieve houding in, produceren een document en kunnen het actiepunt burgerschap afvinken. Een andere benadering is: samen bekijken welke elementen uit een dergelijk thema de collectieve ambitie van de school kunnen versterken, wat aansluit bij het profiel van de school. In veel thema’s die op de school afkomen zit wel iets dat aansluit, dat het profiel kan versterken. Zorg dat je dat uitbuit, doe er je winst mee. De rest is tarra. Een dergelijke offensieve benadering zorgt voor zelfbewustzijn en duidelijkheid. En dat zorgt weer voor meer plezier in het werk. 

Kantjes markeren

Roelof Bisschop, kamerlid voor de SGP, riep alweer enige tijd geleden scholen in een artikel op de kantjes er wat meer van af te lopen door niet alles wat uit Den Haag komt even serieus te nemen. Een interessante gedachte. Ik heb met collega Dick Both gereageerd op deze oproep en aangegeven dat het vooral nodig is dat scholen de kantjes van hun speelterrein markeren. Als de bal over de lijn gaat is het uit en wordt de bal weer in het spel gebracht, maar ballen van buiten worden geweerd. Als het spel stilligt en het is reflectietijd dan verandert het speelveld in oefenveld en mogen er meerdere ballen worden uitgeprobeerd. Als duidelijk is met welke spelers en welke bal we na de pauze verder spelen dan geldt de regel van voor de pauze weer. 

Vonkcultuur of vinkcultuur

Een ander fenomeen dat veel professionals hun werkplezier beneemt en dat ze in snel tempo vervreemdt van hun vak is de enorme papierwinkel op scholen. Zeker als deze papieren de professionals niet helpen om beter in hun vak te worden, moeten we zuinig omgaan met dit gerecycled hout. We houden het langer uit met de zuurstof die bomen produceren dan met het papier wat ervan gemaakt wordt. Het gaat om een vonkcultuur in plaats van een vinkcultuur! Inspireren in plaats van motiveren. 

Natuurlijk zijn er dingen die vastgelegd moeten worden, maar het criterium zou wat mij betreft moeten zijn dat we dat alleen doen als het professionals helpt hun vak beter uit te oefenen. Het laatste dat ik zou willen noemen ter voorkoming van vervreemding bij professionals is dat leidinggevenden moeten houden van het vak van hun mensen. Voor mensen die niet uit het onderwijs komen is dat een hele uitdaging, maar ook voor mensen die in het onderwijs zijn groot gegroeid is het belangrijk in verbinding te blijven. Niet met het world wide web maar met het primaire proces. Present zijn in school, interesse tonen in het vak van de professional en dat laten merken. Het is van groot belang om een school met passie te zijn of worden.

Hitteschild of doorgeefluik? Het lijkt me duidelijk! 

Hoewel ….
De keerzijde van de medaille is het belang van het doorgeven van de nodige informatie. Het achterhouden van informatie of het niet tijdig communiceren van informatie kan schadelijke gevolgen hebben voor de verhoudingen in de school en de ontwikkeling van het onderwijs. Marshall Goldsmith noemt het achterhouden van informatie in zijn lezenswaardige boek ‘Tot hier en nu verder’ een van de intermenselijke onvolkomenheden. Het functioneren als hitteschild vereist nauwgezetheid en precisie. Het is balanceren op een evenwichtsbalk. Het is op het juiste ogenblik de juiste keuzes maken.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Cursus
Vertrouwenspersoon in het vo of mbo
Vertrouwenspersoon in het vo of mbo
Een veilig schoolklimaat bevorderen
Medilex Onderwijs 
E-learning module
Zo maak je richtinggevend beleid voor je school
Zo maak je richtinggevend beleid voor je school
Gratis korte module met downloads
Wij-leren.nl Academie 
Onderwijsverslag 2013-2014
Onderwijsverslag 2013/2014: cruciale rol schoolleider.
Machiel Karels
Veranderingen bij de Nederlandse onderwijsleider
Hoe is de Nederlandse onderwijsleider veranderd sinds 2015?
Margareth de Wit
Profiel van de onderwijsleider en betrokkenheid medewerkers
Het profiel van de Nederlandse onderwijsleider en de betrokkenheid van medewerkers
Margareth de Wit
De staat van de nederlandse onderwijsleider
De staat van de Nederlandse Onderwijsleider
Margareth de Wit
Visualiseren van werkprocessen in stroomschema's
Processen zijn cool: werken met stroomschema's
Theo Wildeboer
Leidinggeven autonomie
Leidinggeven vanuit angst of vanuit autonomie. Wat kun jij bijdragen?
Henk Galenkamp
Overladenheid
Overladenheid, de erfzonde van het onderwijs
Henk Sissing
Governance & opbrengst 2
Governance en onderwijsopbrengsten: hoe die te verbinden? -2-
Harm Klifman
Governance & opbrengst 1
Governance en onderwijsopbrengsten: hoe die te verbinden? -1-
Harm Klifman
Pedagogisch leiderschap
Luc Stevens over pedagogisch leiderschap
Machiel Karels
Verschillen in leiders gerelateerd
Verschillen in leiderschap en: doen vrouwen het beter dan mannen?
Margareth de Wit
De sleutel tot succes van de onderwijsleider
Wat is de sleutel tot succes van de Nederlandse Onderwijsleider?
Margareth de Wit
Regieversterkend leiderschap - inleiding
Het onderwijs wil door! Regieversterkend onderwijs
Elena Carmona van Loon
Ga tot de mier!
Ga tot de mier! - Een mierenparabel met lessen voor mensenorganisaties
Arja Kerpel
3000 jaar denkers over onderwijs
3000 jaar denkers over onderwijs
Machiel Karels
Professionele leergemeenschap
De professionele leergemeenschap
Arja Kerpel
Stap voor stap naar stevig leiderschap
Stap voor stap naar stevig leiderschap - recensie
Machiel Karels
Brede vorming
Brede vorming maakt onderwijs mooier en completer
Alex de Bruijn
Leiderschap tonen
Toon leiderschap door de kantjes te markeren, dan lopen we ze er niet af.
Alex de Bruijn
Teamontwikkeling
Werken aan team dé uitdaging schooldirecteur
Alex de Bruijn
Visie en kernwaarden
Maak visie tastbaar met kernwaarden!
Alex de Bruijn
Positie schoolleider
Scheiden van bestuur en schoolleiding
Rijk van Ommeren
Meritocratie en scholen
De schutting van de school is van glas!
Rijk van Ommeren


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
Hoe bouw je aan een topteam? Tjipcast 033
redactie
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
Wat is de invloed van management op werk, leven en democratie?
redactie
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
Omix Webtalks met Ben Tiggelaar - Leiderschap en verandering in het onderwijs.
redactie
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
Helma van der Hoorn - Bestuurlijke vernieuwingen door vertrouwen
redactie
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
Patronen doorbreken en beweging krijgen in organisaties
redactie
Tip van Tjip 010  en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
Tip van Tjip 010 en de spieken studiedag voor onderwijsmanagers
redactie
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
Hoe kunnen organisaties spelend veranderen? Tjipcast 022
redactie
Hoe organiseer je als school kwalitatief goed onderwijs? Tjipcast 044
Hoe organiseer je als school kwalitatief goed onderwijs? Tjipcast 044
redactie
Veranderen in organisaties: Klein maar fijn? Tjipcast 028
Veranderen in organisaties: Klein maar fijn? Tjipcast 028
redactie
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
Wat is een lerende organisatie? En hoe word je het? Tjipcast 019
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



authentiek leiderschap
basismodel taakbeleid
dienend leiderschap
duurzame organisatieontwikkeling
leiderschapsstijl
meritocratie
onderwijsontwikkeling
overlegmodel taakbeleid
schoolleider
situationeel leiderschap

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest