Daag hoogbegaafden uit met Hogere Orde Denkopdrachten

Lisanne van Nijnatten

Kinder- & jeugdpsycholoog bij Praktijk De Blik

 

  Geplaatst op 6 november 2017

Ik denk dat iedereen het erover eens is dat hoogbegaafde kinderen voldoende uitdaging moeten krijgen. Dit is goed voor hun welzijn en ontwikkeling, maar ook een zeer goed middel om problematiek te voorkomen.

Er zit echter wel een verschil tussen de verschillende soorten van uitdaging. Goed materiaal kan kinderen doen opbloeien en een zeer positieve leeromgeving geven. Wanneer je de verkeerde materialen en methodes gebruikt is er een grotere kans dat kinderen gedemotiveerd raken voor het materiaal en het niet willen maken. Onderpresteerders zijn hier met name een risicogroep voor, terwijl zij juist veel baat kunnen hebben bij goede uitdaging. Voordat je begint met verrijkingswerk is het dus belangrijk om de kwaliteit van het materiaal te bepalen. Hiervoor is het belangrijk om te zoeken naar hogere orde denkopdrachten.

Wat is hogere orde denken?

Het onderscheid tussen lagere en hogere orde denken is gemaakt door Benjamin Bloom. Hij maakte de Taxonomie van Bloom, waarin hij zes soorten denkvaardigheden omschreef. Het onthouden, begrijpen en toepassen van informatie wordt vanuit zijn model gezien als lagere orde denkvaardigheden. Analyseren, evalueren en creëren vallen onder de hogere orde denkvaardigheden.

Met het analyseren van informatie wordt bedoeld dat verschillende kenmerken van twee of meer stukken informatie met elkaar vergeleken worden. Het resultaat hiervan is een systematische uiteenzetting van informatie. Binnen het evalueren vormt iemand een eigen mening, welke kritisch onderbouwd is argumenten en feiten. Hier is dus meestal ook een stuk analyse voor nodig. Creëren houdt in dat er met de bestaande kennis en/of mening een nieuwe toepassing wordt bedacht, meestal om een bepaalde probleemstelling op te lossen. Dit gaat dus verder dan het maken van een presentatie (al wordt het wel vaak zo opgenomen in opdrachten).

Wat ik hier heel belangrijk aan vind om te benadrukken is dat door gebruik van de hogere orde denkvaardigheden ook altijd informatie onthouden, begrepen en toegepast wordt. Je leert nieuwe informatie via een andere route en voldoet uiteindelijk ook aan de leerdoelen die passen bij de lagere orde denkvaardigheden. Zo behaal je in een andere vorm ook de (leer)doelen die vanuit het onderwijs aan je gesteld worden.

Waarom hogere orde denken?

Nu wordt er in het onderwijs (ook in verrijkingsmateriaal!) veel gericht op de lagere orde denkvaardigheden. Afgezien van dat ik denk dat dit voor iedereen anders zou moeten gaan, merk ik dat hoogbegaafde kinderen hier extra behoefte aan hebben. Ik merk namelijk dat hoogbegaafde kinderen regelmatig ‘hoppen’ van korte uitdaging naar korte uitdaging. Ze beheersen nieuwe lesstof in veel gevallen sneller dan andere kinderen, waardoor ze ook snel de uitdaging in iets nieuws verliezen. Wanneer de lesstof dan alsnog gemaakt moet worden is dit frustrerend. Deze kinderen moeten dan meer bezig zijn met ‘doen’ in plaats van ‘leren’. Het is dus voor het leerproces en het welzijn van een kind belangrijk om aangesproken te worden op zijn hogere orde denkvaardigheden.

Voor mijn gevoel zijn veel verrijkingsmaterialen zoethoudertjes. Ze zijn meer gericht op het ‘doen’ dan op leren. Dit is voor veel kinderen weinig bemoedigend. Specifiek voor rebelse en uitdagende kinderen, omdat zij bij elke opdracht de afweging maken of het de moeite waard is om de moeite erin te stoppen. Simpelweg opdrachten maken is dan niet genoeg. Er moet iets geleerd worden en betekenisvolle problemen moeten worden opgelost! Dat bieden lagere orde denkopdrachten niet.

Verrijkingsmateriaal zoals Plustaak en Rekentijger bieden geen hogere orde denkopdrachten. Het vervelende aan de demotivatie die dit oplevert is daarna dat het idee ontstaat dat er alles is geprobeerd om een kind uit te dagen, maar dat het kind niet wil. Dan ontstaat de handelingsverlegenheid en wordt het probleem vaak bij het kind gelegd. Onterecht! Binnen hogere orde denkopdrachten kun je het zo complex en diepgaand maken als je wilt. Zo prikkel je de nieuwsgierigheid van kinderen. Naar mijn ervaring is het dan juist zaak om top-down te gaan kaderen, omdat anders kinderen te enthousiast worden!

Hoewel het verschil niet altijd heel groot is, zie ik kinderen met een IQ boven de 145 vaker hoppen tussen uitdagingen. Zij zijn dus ook een risicogroep voor demotivatie voor regulier verrijkingsmateriaal. Gelukkig zijn dit ook de kinderen die bij uitstek om kunnen gaan met de complexiteit van een diepgaande hogere orde denkopdracht.

Dat hoogbegaafde kinderen de lesstof sneller beheersen heeft voor veel kinderen tot gevolg dat ze voor gaan lopen op het niveau van de klas. Als een kind didactisch een heel schooljaar voorloopt kun je een jaar overslaan. De situatie blijft echter dat het kind een verhoogde leerpotentie heeft, waardoor hij zonder goede aanpassingen in het lesprogramma alsnog weer didactische voorsprongen op gaat lopen. Dan zit je een aantal jaar na een eerste versnelling alweer tegen een tweede versnelling aan te hikken. Hiernaast blijft verveling een probleem. Op veel scholen wordt er na een tijdje opgehouden met nieuwe lesstof aanbieden, om zo de didactische vorming van een kind af te remmen. Ze duwen het kind als het ware terug, terwijl hij heel graag verder wil leren.

Ik heb zelf gemerkt dat bij kinderen die snel leren, hogere orde denkopdrachten de ontwikkeling van de reguliere didactische vaardigheden (taal, rekenen) enigszins kunnen afremmen op een prettige manier. De focus van de leeractiviteiten van een kind op school ligt namelijk op andere vaardigheden, zodat een kind minder focus heeft op het simpelere werk dat snel beheerst wordt. Hogere orde denkvaardigheden kun je vrijwel niet volledig beheersen, omdat het gebruik ervan in elke situatie weer anders is. Dit biedt dus langdurige uitdaging en minder snel een noodzaak om de versnellen. Hoewel versnellen an sich niet slecht is, kan ik me wel voorstellen dat het wenselijk is als versnellen voorkomen kan worden zolang de leeromgeving stimulerend blijft.


Casus: De dierentuin

Leren over het dierenrijk kun je doen door van alle dieren informatie op te zoeken, dit te onthouden, te begrijpen en toe te passen. Zo leer je dat een leeuw in de savanne leeft en gazelles eet en pinguïns op de Zuidpool (en o.a. Madagascar) vis eten. Daar kun je informatieboekjes over lezen en een mooie tekening bij maken. Maar laten we dit eens als hogere orde denkopdracht maken:
Maak een dierentuin met tien soorten dieren in zeven hokken. De klimaten moeten kloppen. Dit betekent bijvoorbeeld dat de leeuwen niet naast de pinguïns mogen, want dan smelt het ijs van de pinguïns en krijgen de leeuwen het koud. Ook mogen er geen dieren bij elkaar in het hok die elkaar opeten. De dierenverzorger moet in één rondje rond de dierentuin alle dieren van eten kunnen voorzien.
Zo zijn kinderen meteen bezig met het creëren van een eigen ontwerp. Ook leren ze enorm veel dingen over de dieren waar ze mee werken: voedsel, huisvesting, klimaat, omgang met andere dieren. De kinderen moeten informatie opzoeken en met elkaar vergelijken. De opdracht kun je makkelijk aanpassen voor kinderen van verschillende leeftijden. Meer of minder dieren, meer of minder eisen. Leuker in ieder geval dan enkel boekjes lezen en vragen beantwoorden!


Zelf hogere orde denkopdrachten maken

Hogere orde denkopdrachten zijn een andere route in de lesstof. Het is een andere manier van denken en omgaan met dezelfde informatie. Dezelfde thema’s van de reguliere lesstof kunnen dus in een ‘HOD jasje’ worden gegoten. Zo kun je zelf hogere orde denkopdrachten maken. Als ik soms kijk naar de bedragen die gevraagd worden voor verrijkingsmateriaal dat geen aanspraak doet op hogere orde denkvaardigheden, dan lijkt het me een mooie werkwijze om bestaande thema’s zelf te verrijken door ze hogere orde denkopdrachten te maken. Dan kunnen de kinderen inhoudelijk ook meedoen met het thema van de reguliere klas. Ze maken alleen een andere opdracht of er worden meer eisen aan hun opdracht gesteld.
Een aantal tips in het maken van hogere orde denkopdrachten:

  1. Schrap alle vragen waarvan je de antwoorden makkelijk op Google kunt vinden. Deze vragen zijn te oppervlakkig.
  2. Laat kinderen écht iets nieuws creëren, waarin ze de nieuwe kennis op een andere manier moeten toepassen. Het maken van (ontwerpen voor) nieuwe diersoorten, vervoersmiddelen, overheidsvormen, personages of gebouwen waarbij een innovatieve toepassing van nieuwe kennis vereist is. De nieuwe kennis reproduceren in een andere vorm is niet voldoende, dus geen presentaties en liever geen krantenberichten.
  3. De geleerde informatie toepassen in een andere periode uit de geschiedenis (of het heden) of een andere cultuur valt onder analyseren, niet onder creëren. Het kan enorm interessant zijn om te doen, maar let erop dat alle niveaus gerepresenteerd zijn.
  4. Wees duidelijk in je verwachtingen van het product. Geef van tevoren aan waarop je gaat beoordelen en hoe uitgebreid de opdracht moet zijn. Een paar zinnetjes snel gekrabbeld is niet voldoende, maar wekenlang ploeteren hoeft waarschijnlijk ook niet. Zorg er dus voor dat je opdracht zoveel mogelijk top-down is opgebouwd.
  5. Stel duidelijke eisen aan de onderbouwing van het evalueren. Waarschijnlijk kun je deze opdrachten het beste vormgeven aan de hand van een vraag. Bijvoorbeeld: “Als je de manieren van propaganda tijdens de Tweede Wereldoorlog vergelijkt met het hedendaagse gebruik van social media door IS (analyse opdracht), denk jij dan dat IS evenveel mensen kan overtuigen van hun gedachtegoed als Hitler tijdens de Tweede Wereldoorlog? Baseer je antwoord onder andere op de hoeveelheid toegang die mensen hebben tot de propaganda en de manier waarop tegenstanders van de propaganda hun boodschap verspreiden.”
  6. Als volwassene is het nodig dat je een stukje loslaat in je beoordeling. Zeker bij het creéren en evalueren krijgen kinderen de ruimte om antwoorden te geven die jij niet van tevoren kunt bedenken. Probeer dus te beoordelen op de onderbouwing en de inzet, niet zozeer vanuit een goed/fout beoordelingsmodel. Hiervoor kun je gebruik maken van o.a. rubrics.

Er zijn op internet wel wat hogere orde denkopdrachten te vinden. Deze zijn niet altijd van even goede kwaliteit. Opdrachten als WebKwesties en de hogere orde denkopdrachten van het SLO zijn naar mijn mening nog lang niet complex en interessant genoeg. Het is dus belangrijk om kritisch te zijn, zowel in je eigen materiaal als het materiaal van anderen. Er zijn ook workshops te volgen - waarin je deze manier van denken onder de knie kunt krijgen.


Casus: zelf dieren en een plant maken

Deze opdracht heb ik zelf nog gehad toen ik in 6 VWO zat. Nu jaren later kan ik hem me nog steeds herinneren, omdat hij zo leuk en interessant was. Ik behaalde niet een heel hoog cijfer, maar dat deed er niet zoveel toe door alles wat ik had geleerd tijdens het maken van de opdracht. Deze opdracht ging als volgt:

Maak een carnivoor, herbivoor en een plant. Deze drie organismen mogen nog niet bestaan. Zorg ervoor dat deze drie organismen in hetzelfde ecosysteem kunnen leven. Bedenk minimaal één parasitaire relatie tussen twee organismen en één mutualistische relatie. Omschrijf van deze drie organismen hoe ze geëvolueerd zijn, hun manier van voortplanten, hun voedselvoorziening, hun bouw en de functie van deze bouw. Teken de drie organismen kloppend met jouw omschrijving.

Ik weet dat deze opdracht ook voor 5 HAVO en 4 VWO gemaakt is, met andere eisen. Volgens mij kan deze opdracht in aangepaste vorm ook prima op de basisschool gebruikt worden. Dit maakt uitwisseling van (verrijkend) lesmateriaal tussen leerkrachten van verschillende groepen en scholen extra makkelijk.


Wat mij betreft is het wenselijk dat het volledige onderwijs meer aandacht krijgt voor hogere orde denken, niet alleen als verrijking voor hoogbegaafde kinderen. Kennis die ook te Googlen is, wordt steeds minder belangrijk, terwijl kritisch en innovatief omgaan met verschillende informatiebronnen juist steeds belangrijker wordt. Dat komt nog lang niet genoeg naar voren in ons huidige onderwijssysteem. Het gebruik van hogere orde denkopdrachten heeft voor mij dus nog een hoger, idealistischer doel dan alleen het verrijken van lesprogramma’s.

Ik snap de demotivatie voor lagere orde denkopdrachten bij kinderen enorm goed. En ik snap de motivatie voor o.a. Minecraft heel goed als ik kijk naar de grote hoeveelheid aan hogere orde denkvaardigheden die daarvoor nodig zijn! Hogere orde denkopdrachten zijn vooral een andere manier van nadenken en beoordelen, in plaats van meer werk. Naar mijn idee is het lesgeven met hogere orde denkopdrachten veel leuker, omdat het een actieve, creatieve en nieuwsgierigheid-wekkende leeromgeving geeft. Welke redenen zijn er dan nog om het niet te doen?

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Gerelateerd

Opleiding
Gedragsexpert in het vmbo en mbo
Gedragsexpert in het vmbo en mbo
Professioneel omgaan met gedrag van jongeren op school
Medilex Onderwijs 
Passend Onderwijs
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.
Aurecool ondersteunt jou bij begrijpen en bevorderen van de soc-emo ontwikkeling van elke leerling.
Aurecool 
Gratis webinar
Serie webinars over actuele onderwijskundige thema's
Serie webinars over actuele onderwijskundige thema's
Bekende experts delen hun kennis
Wij-leren.online Academie 
E-learning module
Wat is begaafdheid?
Wat is begaafdheid?
Gratis online module voor ouders
Wij-leren.nl Academie 
Meer inzicht in gedrag leerling met Aurecool.Misverstanden hoogbegaafdheid
Zeven misverstanden rond hoogbegaafdheid.
Arja Kerpel
Taxonomie-van-bloom
Taxonomie van bloom - uitleg denkvaardigheden
Machiel Karels
Hogere orde denken
Hogere orde denkopdrachten - een must voor hoogbegaafde kinderen
Lisanne van Nijnatten
Hogere denkvaardigheden
Uitdagende opdrachten voor het betere denkwerk
René Leverink
Leerstof hoogbegaafden
Leerstof hoogbegaafden: moeilijk moet!
Eleonoor van Gerven
Onderpresteerders
Onderpresteerders
Eleonoor van Gerven
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Lianne Jongsma
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Uitdagende peuters en kleuters uitdagen
Lianne Jongsma


Inschrijven nieuwsbrief

Inschrijven nieuwsbrief



Inschrijven nieuwsbrief

Hoogbegaafdheid in een video van één minuut uitgelegd
Hoogbegaafdheid in een video van één minuut uitgelegd
redactie
[extra-breed-algemeen-kolom2]



hoogbegaafdheid

 

Mis geen bijdragen

Inschrijven nieuwsbrief

Volg wij-leren.nl

Volg ons op LinkedIn Volg ons op twitter Volg ons op facebook Volg ons op instagram Volg ons op pinterest